بخشی از مقاله
چکیده
روند روبه رشد تدوین استانداردهای بخش عمومی در ایران و توجه بیش از پیش نهادهای نظارتی بر عملکرد بودجه ای دولت و لزوم استفاده از استانداردهای حسابداری بخش عمومی از ابتدای سال 1394 و ارائه صورتحساب سالیانه عملکرد بودجه کشور از سوی دولت تا پایان آذر ماه سال بعد، سبب ظهور روشهای نوین نظارت مالی نظیر راه اندازی سامانه نظارت آنی خزانه داری کل کشور، سامانه سماد - مدیریت بدهی ها و مطالبات عمومی دولت، سامانه سادا - اموال غیر منقول دستگاههای اجرایی - و سامانه سنا در دیوان محاسبات شده است که هر یک به نوعی اهداف نظارتی و حسابرسی مورد نظر را پوشش داده است .
مثلا با حسابرسی هوشمند صورتحساب عملکرد دستگاههای اجرایی در صرفه جویی در زمان و ارتقای مسئولیت پاسخگویی نقش بسزایی داشته اند . سامانه های نوین نظارت مالی با ایجاد بستری الکترونیکی به منظور ارسال گزارش های مالی و صورتحساب های ماهیانه زمینه لازم را به منظور تسریع در ارایه بموقع و دقیق به نهادهای نظارتی فراهم می آورد. درپژوهش حاضرهدف، شناسایی سامانه های نوین نظارت مالی دولت ، مطالعه الگوها و روشهای حسابرسی هوشمند و بررسی چالشهای پیش روی توسعه آن و همچنین نقش ارزنده ذیحساب در این بین می باشد که با مطالعه میدانی و کتابخانه ای و بررسی وضعیت تفریغ بودجه کشور در سنوات گذشته حاصل شده است.
واژگان کلیدی: نظارت مالی، حسابرسی هوشمند، صورتحساب عملکرد بودجه، ذیحساب، حسابداری تعهدی
مقدمه
امروزه تحولهای شگرفی در زمینه فناوری اطلاعات رخ داده و پیشرفتهای آن فراگیر شده، بهطوری که موجب دگرگونی در زمینههای مختلف شده است. فناوری اطلاعات عنصری کلیدی در حذف محدودیت زمانی و مکانی، دسترسی بهتر و سریعتر به اطلاعات، بروز بودن و ... است. بهعبارت دیگر، فناوری اطلاعات روش انجام کارها را دگرگون کرده و باعث شده بستری که بر کاغذ بنا شده بود به بسترهای الکترونیکی تبدیل شود که آن را در اصطلاح تبادل الکترونیکی اطلاعات مینامند .فناوری اطلاعات، استفاده از رایانه و ارتباطهای راه دور برای جمعآوری، پردازش، ذخیرهسازی و انتشار اطلاعات صوتی، تصویری، متنی و عددی است.
مهمترین ویژگی فناوری اطلاعات، سرعت زیاد در پردازش دادهها، دقت فوق العاده زیاد، سرعت بالای دسترسی به اطلاعات، بروز بودن، امکان مبادله الکترونیکی اطلاعات1، کیفیت بالا و قیمت تمامشده پایین است .گسترش حجم عملیات، پیچیده شدن معاملات و انجام آنها بهصورت الکترونیکی، باعث شده که اسناد الکترونیکی جایگزین اسناد کاغذی شود. به تبع آن، روشهای حسابرسی نیز دچار تغییر و تحول زیادی شده است. از اینرو ضروری است که حسابرسان بهدلیل این تغییرها و تاثیر آن بر سیستمهای حسابداری و فرایند حسابداری بهصورت الکترونیکی و بدون استفاده از اسناد کاغذی، با فناوری اطلاعات آشنا شوند؛ چون فناوری اطلاعات بهترین ابزار برای ارتقای کیفیت پروندههای حسابرسی و کار حسابرسان است.
بهعبارت دیگر، این فناوری کمک میکند تا حسابرسان برای حمایت از نظر خود شواهد حسابرسی بهتری را در مورد صورتهای مالی بهدست آورند - رحیمیان، - 1377 از طرفی، در حالیکه بیشتر مقالات امروزی بر هوشمندسازی حسابرسی تمرکز دارند، اما توجه کمی به یکی ازعمدهترین مزایای فناوری در حسابرسی، یعنی امکان کاهش مقدار کار حسابرسی در محل کار و انتقال کار به اعضای تیم از طریق سامانه نظارت الکترونیکی شده است؛ در حالیکه حسابرسی مستمر با اتخاذ روشهای پیوسته و مبتنی بر تقاضا، دامنه حسابرسی را گسترش داده است. حسابرسی از طریق نظارت الکترونیکی، الزام مکانی را برای حسابرسان رفع کرده و به آنها اجازه میدهد تا وظایف کاری را بین اعضای گروه حسابرسی مستقر در محل و غیرمستقر در آنجا، تقسیم کنند.
ارتباط حسابداری، بودجه و پاسخگویی
حلقه ارتباطی حسابداری و بودجه، حسابداری دولتی است. حسابداران، استانداردهای حسابداری دولتی را برای ارائه خدمات به بودجه و امور مالی دولت تدوین کردهاند. درحال حاضر بودجه در مراحل مختلف تنظیم،تصویب، اجرا و نظارت وابستگی کامل به اطلاعات سیستم حسابداری دولتی دارد، بهگونهای که میتوان حسابداری دولتی را حسابداری بودجهای نامید.استاندارد کنترل بودجهای در حسابداری دولتی، حسابداران را موظف میکند سیستم اطلاعات مالی دولت را بهگونهای مستقر کنند که اعمال نظارت بر درامدها و هزینههای دولت - بودجه - فراهم شود.چارچوب نظری حسابداری را میتوان براساس تصمیمگیری یا پاسخگویی تشریح کرد. در چارچوب مبتنی بر تصمیمگیری هدف حسابداری فراهم کردن اطلاعات مفید جهت تصمیمهای اقتصادی است یعنی استفاده-کنندگان از اطلاعات، شامل سرمایهگذاران، اعتباردهندگان و دیگران، با استفاده از صورتهای مالی بتوانند تصمیمهای صحیح در جهت بیشینه ساختن منافع خود بگیرند.
درچارچوب نظری مبتنی بر پاسخگویی، هدف حسابداری ایجاد سیستم مناسب جریان اطلاعات بین حسابده و حسابخواه است، به صورتی که منافع طرفین تامین شود. امروزه در زمینه حسابداری دولتی و غیرانتفاعی، چارچوب پاسخگویی است که چیرگی کامل دارد و میتوان گفت:" حسابداری دولتی ابزار پاسخگویی دولت به ملت است." و اگر در استانداردهای حسابداری دولتی دقت کنیم این مسئله آشکارا مشخص است. اهمیت نقش مسئولیت پاسخگویی عمومی در بیانیه مفهومی شماره - GC1 - هیئت استانداردهای حسابداری دولتی امریکا - GASB - از بندهای تفصیلی بیانیه مذکور به شرح زیر استخراج میشود:"مسئولیت پاسخگویی سنگ بنای کلیه گزارشهای مالی دولت است و مفهوم پاسخگویی در کلیه مفاد این بیانیه مورد استفاده قرار گرفته است. مسئولیت پاسخگویی، دولت را ملزم میکند در مورد اعمالی که انجام میدهد به شهروندان توضیح دهد و براین عقیده استوار است که شهروندان حق دارند بدانند و حق دارند که بخواهند حقایق به صورت علنی و به طریق مطمئن به دست آنها و نمایندگان قانونی آنها برسد .گزارشگری مالی نقش عمدهای در ادای وظیفه پاسخگویی در یک جامعه آزاد ایفا میکند".
نظارت مردم بر دولت و سازو کار آن
حسابرسی از جمله رشته های دانش بشری است که قدمتی طولانی دارد ولی در عین حال همپای تحولات بعضی دیگر از شاخه های علوم متحول نشده است. حسابرسی از مقولاتی است که در حوزه کنترل و نظارت قرار می گیرد و اگرچه تا حدودی نقش پیشگیرانه دارد ولی بیشتر کاربرد کنترلی پس از اجرا دارد. جنبه های کاربردی حسابرسی بیشتر از جنبه های تئوریک آن در طول زمان مطرح بوده است و پیشرفت های آن نیز بیشتر در قالب »آزمون و خطا« صورت گرفته است. ولی طی دهه های اخیر تحولات دانش بشری بر جنبه های کاربردی حسابرسی اثر گذاشته و انجام حسابرسی را نسبت به گذشته تا حدودی دگرگون کرده است.
