بخشی از مقاله
چکیده
آیندهپژوهی علم ساختن آینده به طور آگاهانه و فعال میباشد. انقلاب اسلامی ایران گشاینده فصلی نو در تحول تاریخ بود. فصلی که نوید از ایجاد تمدنی اسلامی با حاکمیت معنویت بر تمام ابعاد زندگی انسان - حیات طیبه - دارد. راهبرد دستیابی به این آینده، الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت است. الگوی اسلامیایرانی پیشرفت، نقشهی حرکت ابعاد مختلف جامعه جهت تحقق تمدن نوین اسلامی میباشد. این الگو بر مبانی فلسفی اسلام استوار میباشد و از طرفی فکر و ابتکار ایرانی آن را استخراج و تدوین نموده است.
الگو میبایست به گونهای تنظیم شود که در جهت توسعهی تعبدالهی و گسترش معنویت قرار گیرد. مقام معظم رهبری از سال 1385 مباحث مربوط به الگوی پیشرفت را مطرح و در دیدارهای مختلف نکات ارزشمندی را در این مورد بیان فرمودند. ایشان هدف الگو را ایجاد تمدن نوین اسلامی میدانند. برای انجام تحلیل کیفی بر روی بیانات مقام معظم رهبری از روش تحلیل متن و هم چنین نرمافزار MAXQDA استفاده کردیم. در این مقاله پس از پرداختن به ادبیات آیندهپژوهی و ترسیم وضعیت موجود و مطلوب، به بررسی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و تمدن اسلامی پرداخته؛ و تمدن نوین اسلامی به عنوان افق آیندهپژوهیِ الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت معرفی شده است.
کلیدواژهها: الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، تمدن نوین اسلامی، آیندهپژوهی، مقام معظم رهبری
مقدمه
آینده پژوهی علم رسیدن به چشم انداز و آینده ی مطلوب جامعه است. در واقع آینده پژوهی دانشی است که مشخص می کند از چه مسیری و چگونه می توان آینده ی مطلوب را ساخت. آینده ی مطلوب انقلاب اسلامی دست یابی به تمدن نوین اسلامی است. راهبرد طی این مسیر هم الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت می باشد. . الگوهای توسعه مشخص کننده جهت گیری های کلان و اساسی برای رسیدن به اهداف و آرمان های جامعه می باشند.
الگوهای توسعه غربی بر اساس اصول و ارزش های غربی تنظیم شده اند و نیز با بررسی آثار و نتایج حاصل از الگوهای غربی، ضرورت تدوین الگویی اسلامی-ایرانی برای پیشرفت مطرح می شود. مقام معظم رهبری، تمدن اسلامی را داعیه ی انقلاب ایران می دانند و الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت را راهکار دست یابی به این آرمان معرفی می نمایند. این مطلب موضوع محوری این مقاله را تشکیل می دهدو ذیل بند چهار سند افق الگو قرار می گیرد.
در این مقاله پس از بررسی مفهوم آینده پژوهی، به تحلیل وضعیت موجود - ناکارآمدی الگوهای غربی و جایگاه انقلاب اسلامی در تحولات جهانی - پرداخته ایم. سپس با ترسیم وضعیت مطلوب، تمدننوین اسلامی به عنوان افقِ آینده پژوهیِ الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت مطرح شده است. در ادامه ضرورت تاریخی- تمدنی تدوین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و نیز ابعاد و مولفه های الگوی مورد بررسی قرار گرفته است. در انتها تمدن نوین اسلامی و نمودار آن ارائه شده است. روش تحقیق بکار رفته در پژوهش برای تحلیل بیانات مقام معظم رهبری روش تحلیل متن و نرم افزار MAXQDA می باشد. هم چنین ذیل هر بخش منتخب بیانات ایشان آمده است.
مفهوم آینده پژوهی
آینده پژوهی در حقیقت دانش و معرفت شکل بخشیدن به آینده به گونه ای آگاهانه، فعالانه و پیش دستانه است آن که به استقبال آینده می رود بیناترین است و آن که به آینده پشت می کند، سرانجام سرگردان می ماند. - حضرت علی - آینده پژوهی بیشتر مارا به »اختراع هوشمندانه آینده« درپرتو »تفکر ارزشی« ژرف،درک عمیق گذشته، فهم درست و همه جانبه ی سنت های الهی حاکم بر جهان، و مشارکت فعال همگانی در فرایند خلق آینده فرا می خواند.
گونه های چهارگانه ی آینده پژوهی وآشنایی با مفهوم کلیدی مثلث آینده، عقیل ملکی فر،افق رسانه،آینده پژوهی دانش و معرفتی است که چشم مردم را نسبت به رویدادها، فرصت ها و مخاطرات احتمالی آینده باز می دارد؛ ابهام ها، تردیدها و دغدغه های فرساینده ی مردم را می کاهد؛ توانایی انتخاب های هوشمندانه ی جامعه و مردم را افزایش می دهد؛ و به همگان اجازه می دهد تا بدانند که به کجاها می توانند بروند - آینده های اکتشافی - ؛ به کجاها باید بروند - آینده های هنجاری - و از چه مسیرهایی می توانند با سهولت بیشتر به آینده ی مطلوب خود برسند.
تحلیل وضعیت موجود
برای رسیدن به تمدن نوین اسلامی لازم است تحلیلی درست از وضعیت خود و جهان داشته باشیم. هندسه ی کنونی دنیا در حال تغییر است. تمدن غرب که بر محور اومانیسم شکل گرفته بود در حال فروپاشی است. بحران های اخلاقی، مالی و زیست محیطی، فاصله ی طبقاتی و نبود آرامش در غرب از جمله پیامدهای منفی الگوهای غربی می باشد.
ناکارآمدی الگوهای غربی
الگوهای توسعه غربی برخواسته از مکاتب فلسفی مدرن غرب است که محوری ترین اصل آن اومانیسم به جای خدامحوری می باشد و نمی تواند در خدمت جامعه ای الهی قرارگیرد. برخی از انتقادات وارد بر الگوهای غربی عبارتند از:مبتنی بودن فلسفه ی این الگوها بر اومانیسم در مقابل خدامحوری.قراردادن جامعه جهانی در استخدام توسعه ی نظام سرمایه داری.ایجاد شکاف طبقاتی و ظلم و بی عدالتی.بحران های اخلاقی و خانوادگی.بحران های زیست محیطی و بهداشتی و... است.
ناکارآمدی الگوهای غربی
الگوهای غربی با شرائط خودشان، با مبانی ذهنی خودشان، با اصول خودشان شکل پیدا کرده؛ بعلاوه ناموفق بوده. بنده به طور قاطع این را میگویم: الگوی پیشرفت غربی، یک الگوی ناموفق است. درست است که به قدرت رسیدهاند، به ثروت رسیده اند؛ اما بشریت را دچار فاجعه کردهاند. پیشرفت های غربی، پیشرفت هایی است که امروز همهی دنیا و همهی بشریت دارند از آن رنج می برند؛ کشورهای عقبمانده یکجور،کشورهای پیشرفته یکجور.
آنچه که موجب میشود ما الگوی غربی را برای پیشرفت جامعه ی خودمان ناکافی بدانیم، دردرجهی اول این است که نگاه جامعه ی غربی و فلسفه های غربی به انسان البته فلسفههای غربی مختلفند؛ اما برآیند همهی آنها این است - با نگاه اسلام به انسان،بکلی متفاوت است؛ یک تفاوت بنیانی و ریشهای دارد. لذا پیشرفت که برای انسان و به وسیلهی انسان است، در منطق فلسفه ی غرب معنای دیگری پیدا میکند، تا در منطق اسلام.
جایگاه انقلاب اسلامی در تحولات جهانی
از طرفی کشورهایی که تحت سیطره ی کشورهای غربی بودند بیدار شده اند. بهار بیداری در کشورهای مسلمان از همه جا سر سبزتر است و در این بین ایران به عنوان سردمدار بیداری اسلامی و مقاومت در مقابل استکبار شناخته می شود.انقلاب ایران فریاد معنویت عدالت و آزادی خواهی را در جهان بر افروخت. مقام معظم رهبری موقعیت حساس کنونی کشورمان و جایگاه ایران در تحولات عالم را اینچنین معرفی میکنند:اولاً چون بیداری اسلامی از اینجا آغاز شد.
ثانیاً نظام جمهوری اسلامی در کشور ما بر یک ساخت مستحکمی بنا شده که شالودهاش عبارت است از اعتقاد و ایمان، عقل و عاطفه ثالثاً. بخش عظیمی از این ثروتی که گفتم دنیای غرب چشمش دنبال آن است در سرزمین ماسترابعاً. در مقابل سترون و نازا بودن غرب در برونزائی اندیشه های نو جمهوری اسلامی دارای زایش فکری است. ما برای مسائل روحی انسان، برای مسائل اجتماعی انسان، برای مسائل حکومتی انسان، حرفهای تازهای داریم.پنجمین نکته و عاملی که کشور را از موقعیت ویژه برخوردار میکند، سرسختی در برابر شیوههای متداول غرب در پیشبرد کارهای خود است. خب، این موقعیت ویژهی کشور ماست.
