بخشی از مقاله
خلاصه
امروزه بحث فناوریاطلاعاتوارتباطات،که تجلی روشنآن فضای سایبراست،مسئله جدیدی راپیش روی دانشمندان علوم جنائی قرارداده.تفاوت جرایم سایبر با جرایم سنتی به گونه ایست که رویکرد کیفری متعارف واصول ومبانی شناخته شده آن برای مقابله با این جرایم پاسخگو نیستند.فرامرزی بودن،سهولت ارتکاب جرم و ناشناختگی مجرمین از جمله خصایص اینگونه جرایم اند. ویژگی های مذکور و وابستگی ساختارهای زندگی مدرن به تکنولوژی سایبر،تبیین یک رویکرد کیفری متفاوت راضروری ساخته.میتوان گفت که باتوجه به حوادث مستنداخیر،این جرایم به طور چشمگیری درحال افزایش است.این مقاله تلاش می کندبا نگاهی به قانون مجازات اسلامی بخش جرایم سایبری،یک رویکرد جدید را مورد تجزیه و تحلیل قراردهد.
کلمات کلیدی: جرایم سایبر، رایانه، فضای مجازی،مجازات سایبری
1. مقدمه
تحولات فن آوری تاثیرات متفاوتی بر جوامع در کشورهای گوناگون داشته اند. هنوز نیم قرن ازاختراع اولین رایانه نمیگذرد،آن هم رایانهای 30 تنی که البته سرعت عمل آن از ابتداییترین ماشینحسابهای دیجیتالامروزی نیز کمتر بود، اما به هرحال تحولی شگرف در دنیای علم و فناوری محسوب میشد و از همین رو رایانهها در این مدت کم به خوبی توانستندجایخودرا در تمامی شئون زندگی انسان باز کنند و به نوعی خود را درتمامی پیشرفتها سهیم سازند. بهرهبرداریروزافزون از سیستمهای رایانهای زمانی شتاب بیشتری به خود گرفت که در ابتدای دههی نود میلادی امکان متصل شدن آنها به یکدیگر در سراسر جهان فراهم شد.در این زمان بود که مشاهده شد مرزها و موانع فیزیکی بیاثر شده و به نوعی رؤیاهای جهانی بشر واقعیت یافته است.اما از آنجا که این پدیدهی شگفتانگیز از همان بدو تولد در دسترس همگان قرار گرفت،هرکس مطابق اغراض و مقاصد خود از آن سود میجست و نتیجه آن شد که بعضی از این بهرهبرداریها جنبهسوءاستفاده بهخودگرفتوسیاستگذارانخردوکلان را مجبور کرد که تدبیری بی اندیشند.
قوانین رایانهای امروزه برای مجازات مجرمین کافی اما کامل نمیباشد چون هر روز جرایم جدیدی به وجود میآید که برای مجازات آنها نیاز به قوانین جدید داریم همانگونه که جرایم اینترنتی همیشه درحال به روز شدن هستند بایستی تلاش کرد تابتوان با نو شدن جرایم هرساله قوانینی را که در زمینه جرایم جدید قابل اعمال باشد ارائه کرد چون رایانه واینترنت همیشه وهمیشه شکلهای مختلفی به خود میگیرند برای پیشگیری از این جرایم باید همه دستگاهها تلاش کنند ومردم نیز توصیههای مسئولین را در این مورد جدی بگیرند ودر هنگام استفاده از اینترنت و رایانه مورد استفاده قرار دهند تا مورد سوء استفاده دیگران قرارنگیرند.
همچنین اگر مشاهده شدکه سایت یا وبلاگی برخلاف قوانین تعیین شده در حالارایه مطلب می باشد موضوع راسریعا به دادستانی اطلاع تا نسبت به اعمال فیلتر درمورد آن سایتاقدام شود .قضات نیز میبایست به شدت با کسانی که اقدام به جرایم رایانهای میکنند برخود نمایند چون این جرایم هم سبب بردن مال وهم سبب بردن ابروی اشخاص میگردد برخورد قضات نیز درپیشگیری از وقوع جرم اهمیت دارد. بایست سعی شود در زمینه جرایم رایانه ای مجازات ها، بازدارندگی بیشتری داشته باشد تا هم سبب ارعاب مردم وهم عبرت گرفت مجرمین شود که دیگر اقدام به چنین جرایمی ننمایند.
2. تعریف جرم سایبری
جرم سایبری به یک جرم کیفری اطلاق می شود که با ظهور تکنولوژی کامپیوتر امکان پذیر می باشد و به عبارتی دیگر می توان گفت: به واقع جرم سایبری یک جرم سنتی است که با استفاده از کامپیوتر، فوق العاده تغییر یافته به گونه ای که مأموران اجرای قانون برای کشف و بررسی این جرم نیاز به درک وشناخت اساسی از کامپیوتر ها دارند. گروهی از دانشمندان معتقدند سایر دستگاه های فناوری اطلاعات از جمله موبایل و برخی دستگاه های الکترونیکی نیز در جرایم سایبری دخیل هستند.
3.تعریف جرم رایانه ای
طبق تعریف ارائه شده از سوی گروهی از کارشناسان که به دعوت سازمان همکاری و توسعه اقتصادی 1 - OECD - درپاریس در سال 1983 گرد آمده بودند ، جرم رایانه ای را به این صورت تعریف کرده اند:"هر عمل غیر قانونی،غیراخلاقی یا غیرمجاز نسبت به پردازش خودکار و یا انتقال داده ها جرم رایانه ای است"پروفسور زیبراولریش از محققین مطرح در عرصه جرایم رایانه ای این تعریف را از این حیث سودمند دانسته است که امکان استفاده از فرضیات مختلف و همه مطالعات جرم شناسی،کیفری، اقتصادی پیشگیرانه یا حقوقی را فراهم کند.
3.ویژگی های بزه سایبری
-1-3 سرعت
مفهوم متعارف زمان و مکان در دنیای مجازی دچار تحول شده است.یکی از فاکتورهای مهم کندی وقوع پدیده بزهکارانه در جهان واقعی بعد مکانی میان سه ضلع بزهکاری یعنی بزهکار،آماج بزه ومکان ارتکاب بزه است. ساختار فضای مجازی به گونه ای است که در آن قرابت مکان میان سه عنصر فوق ضرورت ندارد.این وضعیت موجب صرفه جویی شگرفی از بعد زمان و هزینه برای بزهکاران گردیده و آن ها را قادر ساخته تا بدون وجود مانعی به نام مکان،جرایم متعددی را در سریعترین زمان مرتکب شوند،هویتی را سرقت نمایند و یا پولی را از حسابی به حساب دیگر منتقل کنند.
-2-3 ناشناختگی
ناشناختگی از اصول حاکم بر جرایم جهان مجازی است،از یک سو اصولا شناسایی کاربران ماشین متصل به شبکه امری پیچیده و پرهزینه است.از سوی دیگر استفاده از شیوه های سرقت مشخصات دیگر ماشین ها،استتار آنلاین و سایر مخفی کاری های موجود، امر شناسایی مرتکبین را به صورت سخت و بعضا غیر ممکن ساخته است.این جرایم عمدتا قبل از اطلاع نهادهای قانونی و حتی خود قربانی رخ داده و آثار جرایم و نرم افزارهای مورد استفاده پس از ارتکاب توسط بزهکار سریعا نابود می شوند و یا به صورت اتوماتیک از بین می روند.
-3-3 حجم جرایم
از زمره محدودیت های ارتکاب بزه در دنیای واقعی این است که ارتکاب بزه از نرم یک در برابر یک پیروی می کند.یعنی معمولا برای وقوع بزه و ارتکاب آن علیه یک بزه دیده،حضور یک بزهکار لازم است.در بزه هایی مانند جعل، سرقت،قتل،اختلاس و ارتشا ،بزهکار مجبور است برای آن برنامه ریزی نموده و پس از تهیه وسایل و مقدمات لازم با انجام عنصر مادی جرم و تحقق نتیجه آن را تعقیب نماید.این محدودییت ها به نیروهای اجرای قانون و دستگاه عدالت کیفری کمک می کند که برنامه ها،منابع مالی و انسانی خود را بر روی بزه و بزهکار معین متمرکز کننداما مقیاس بزه های ارتکابی در فضای سایبربسیار وسیع است و به علت امکانات موجود و فقدان محدودیت ها،بزهکار از الگوی سریالی و شبکه ای استفاده می کند.لذا قربانی کردن هزاران نفر طی اقدامی واحد،فرضی واقعی در فضای سایبر است.این امر باعث می شود که حجم و آمار بزه در دنیای مجازی با دنیای واقعی قابل قیاس نباشد.
-4-3 ارزان بودن بزه
هزینه های سنگین مذکور در بندهای قبلی در حالی بر جامعه تحمیل می گردد که بزهکاران کمترین هزینه های ممکن را در ارتکاب بزه متحمل می شوند.این وضعیت فاکتور مضاعفی است که آمار جرایم را بالا برده و مقابله با آن را پیچیده تر و مشکل تر می سازد.مهم ترین وسیله ارتکاب بزه در فضای سایبر وجود یک دستگاه رایانه و خط تلفن برای اتصال به اینترنت است.ارزان بودن جرم، محدودیت منابع مالی و انسانی را برای سیستم عدالت کیفری تشدید می کند.
-5-3 عدم حضور در صحنه بزه
در جرایم سنتی عمدتا مجرم چاره ای جز حضور در صحنه ارتکاب بزه ندارد.این حضور قبل و همزمان با وقوع بزه ضرورت می یابد.پس از ارتکاب بزه اقداماتی برای مخفی کردن و یا استفاده از آثار و نتایج حاصله از ارتکاب صورت می گیرد.این امر،یافتن سرنخ و تحقیق درباره شناسایی و تعقیب بزهکاران را تسهیل می کند.اما عدم حضور بزهکار در صحنه وقوع بزه سبب می شود که شیوه های سنتی کشف بزه،شناسایی بزهکار قابلیت اجرا نداشته باشد.این وضعیت وویژگی های فراملی بزه ،کارجمع آوری ادله اثبات بزه را با دشواریهای خاص همراه می سازد.
-6-3 فراملی بودن
وجود مرزهای بین المللی و شیوه های کنترل متعارف مانند ایست و بازرسی و استفاده از ابزارهای الکترونیکی از یک سو ارتکاب بزه در ورای مرزها را با موانع جدی مواجه ساخته و از سوی دیگر کمک موثری به کشف جرایم سنتی،به ویژه جرایم سازمان یافته ی فراملی می نماید.بزه سایبری اساسا در فضایی فارغ از مرزهای متعارف بین المللی واقع می شود.بزهکار بدون نیاز به عبور از مرزهای مذکور می تواند در هر نقطه ای از کره خاکی مستقر باشد.
-7-3 بالا بودن رقم سیاه
بالا بودن رقم سیاه در جرایم سایبری معلول دو علت است.از طرفی به دلایل پیش گفته اصولا کشفف بزه های سایبری بسیار مشکل تر از بزهکاری سنتی است.از سوی دیگر شرکت ها و موسسات معتبر تمایلی ندارند که با افشای این جرایم نا امن بودن فضای فعالیت های اقتصادی خود را افشا نمایند.چرا که این امر اعتبار این بنگاه های تجاری و صنعتی را که مهم ترین سرمایه ی آنها در جلب مشتری است،مخدوش می سازد.در نتیجه دو فاکتور مذکور می تواند افزایش قابل توجه رقم سیاه بزه در فضای مجازی باشد.
-8-3 اتوماتیک بودن جرم
-9-3 درونی بودن بزه
4.چگونگی کشف جرایم رایانه ای
هر دستگاهی که در اینترنت وجود دارد یا به آن متصل است یک شماره شناسایی منحصر به فرد دارد که به آن آدرس IP یا شماره IP گفته می شود.در بسیاری از جرایم نیاز به دانستن این مطلب است که آدرس IP در چه تاریخ ،مکان و چه ساعتی در اختیار چه کسی بوده که این بسیار به کشف جرم و تشخیص آن کمک می کند زیرا جعل هویت ،کار خیلی دشواری نیست و می توان هویت و آدرس جعلی داد.اما شماره تلفنی که به یک ISP وصل می شود و از طریق آن خدمات می دهد را نمی توان جعل کرد،بنابراین برای کشف دقیق جرم به آن اطلاعات نیاز است که با این وجود با یک بررسی سریع و با کمک متخصص فناوری اطلاعات، می توان اطلاعات لازم را جهت شناسایی جرایم رایانه ای به دست آورد.
