بخشی از مقاله
چکیده
شاعران با توجه به شرایط ویژهي خویش، به برخی واژهها دلبستگی بیشتري دارند. این واژهها که کلیدواژه نامیده میشوند، جهت شناخت اندیشهي صاحبان اثر مؤثرند. در این تحقیق براي دستیابی به دگرگونیهاي فکري قیصر امینپور کلیدواژههاي ادب مقاومت - آتش - در اشعار وي مورد بررسی قرار گرفته و با توجه به شیوهي برخورد شاعر با آنها، دوران شاعري وي به سه دوره تقسیم و نشان داده شده است که در این دورهها، همگام با تغییرات اجتماعی، طرز کاربرد این واژگان نیز متحول میشود. این دگرگونیها در حوزهي نحو به صورت کاهش جملههاي پرسشی، افزایش به کارگیري وجه امري و استفادهي کمتر از صیغهي اول شخص جمع خود را نشان میدهد و در گسترهي واژگان به شکل تغییرات صفات یا اسنادهاي مرتبط با هر کلیدواژه قابل مشاهده است.
از نظر محتوایی کلیدواژهها در دورهي نخست، متناسب با سالهاي آغازین انقلاب و جنگ، در محور همنشینی پیامهاي حماسی مذهبی را انتقال میدهند و در دورهي دوم، با این که ویژگیهاي دورهي اول هنوز فعالاند، اما نشانههایی دالّ بر دگرگونی در طرز استفاده از کلیدواژهها و حرکت به سمت دورهي بعد به چشم میخورد. این کلیدواژهها در دورهي سوم در محور همنشینی مفاهیم جدیدي را القا میکنند. شاعر با دور شدن از فضاي انقلاب و جنگ ،ازلمالي گروهی فاصله میگیرد فرصتی براي پرداختن بهمنِلل خود مییابد. او براي القاي این مفاهیم، شگردهاي شاعرانهاش را نیز دگرگون میکند.
مقدمه:
امروز فضیلت زنده نگه داشتن یاد و ناملشهدال کمتر ازلشهادتلنیست. - مقام معظم رهبري - ادبیات دفتر زندگی ملت ها و سرشار از رمز و رازهاي کوچک و بزرگ چگونه زیستن است، که به طور خودکار این رموز در بین واژ ها و اوراق دفاتر هویدا واسرار دلشان را تقدیم مخاطبان و نسل هاي آتی بشري می نمایند. انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی، جامه اي را بر قامت بلند مردان این دیار پوشاند که نشان جاودانی و فطرت پاك و حاصل تلاش هاي وافر مردان با فرهنگ و باوفاي این سرزمین است که در آزمون هاي متعدد ثابت کردند به حق، لایق آن همه، شایستگی بوده و هستند. رازهاي بزرگ عالم سرشار از حکمت اند.هرگاه واقعه اي یا رویدادي ناخواسته یا تحمیلی از بطن گذر ایام رخ می نماید؛ آن چه تجلی واقعی حقیقت و مقاومت است ظهور می یابد و مطالبات اساسی انسان اعم از استقلال، آزادي و...... در سایه ي اعتقادات شکل می یاید. امروز اگر با واکاوي لحظه هاي بی دلیل و سرشار از حماسه و ایمان دریاي مواج رشادت ها و دلاوري ها و ایثار مردان مرد که:
کوله در پشت و سجاده در پیش رو، جاده در پشت/ مهر پایان مرداب در دست /حکم آغاز طوفان در انگشت - آینه هاي ناگهان،1387
داشتند و مرگ را به سخره می گرفتند ؛ در می یابیم که انقلاب اسلامی و حماسه دفاع مقدس یکی از سرنوشت سازترین وقایع تاریخ است، هر چند امروز شاید به واسطه ي حجاب هایی ارزش و اعتبار و تأثیرات جاودانه ي آن ها را آن طور که باید درك نکنیم و یک رویداد معمولی در زندگی روزانه مان به حساب بیاوریم اما از دستاوردهاي آن همواره بهره می بریم. حداقل مطلب این که، امنیت، سرافرازي و سربلندي امروز ما در گرو وجود آسمانی و فداکاري هاي بی نظیر آن زاهدان شب و شیران روز در میدان عمل می باشد. امروز مسؤلیت ما در حفظ آن ارزش ها و دستاوردهاي بی دلیل آن ها کمتر از مسؤلیتی که آنان در آن برهه از زمان داشتند نبوده و نیست؛ چرا که هر یک از ما تکلیفی را به دوش می کشیم. به هر حال باید کوشید و هر کوششی که در جهت خیر باشد ارزنده و مبارك است.
باشد که این حرکت گامی هر چند ناچیز اما در جهت معرفت و حفظ فرهنگ غنی مقاومت و پایداري ملت سرافراز ایران اسلامی واقع گردد. آثار ادبی علاوه بر جنبه ي ادبیت خود، همواره تجلی گاه مضامین اجتماعی نیز بوده اند. بسیاري از بزرگان شعر و ادب، اثر خود را به مثابه ي ابزاري جهت طرح اندیشه هاي اجتماعی شان به کار می برده اند یا این که به منظور ناخودآگاه اوضاع اجتماعی را در اثر خویش منعکس می کرده اند. تغییرات اجتماعی همواره عامل تحول در فرهنگ، هنر و ادبیات بوده اند. انقلاب اسلامی ایران، جنگ تحمیلی و متعاقب آن پذیرش قطعنامه ي 598 با تبعات اجتماعی، سیاسی و به ویژه فرهنگی دامنه داري همراه بود. این تبعات در ادبیات نیز خود را نشان داده است.
برخی با فاصله گرفتن از گفتمان رسمی ادبیات، به انتقاد از جنگ و ارزش هاي مرتبط با آن پرداختند و دسته اي دیگر همراه با جذب شدن در شور و حال انقلابی جامعه، دفاع از انقلاب و جنگ را سرلوحه ي کار خویش قرار دادند. اما عده اي از همین دسته ي اخیر نیز تحت تأثیر شرایط اجتماعی سال هاي بعد، در نگرش خود تغییراتی ایجاد کردند. یکی از این افراد، قیصر امین پور شاعر برجسته ي انقلاب است. مقایسه ي شعرهاي سال هاي جنگ و انقلاب با آثار متأخر وي، دو سبک متفاوت فکري را باز می نمایاند.
هر چند این تفاوت ممکن است در همان نگاه اول خود را به خواننده نشان دهد،اما براي اثبات آن، نمی توان به طرح مسائل ذوقی اکتفا کرد و نیاز به یک پژوهش علمی به جاي خود باقی است. براین اساس، در پژوهش پیش رو، آنچه بیشتر اهمیت دارد، سیر دگرگونی اندیشه هاي اجتماعی قیصر امین پور است. با توجه به این موضوع، عناصر ادبی از جمله صور خیال و مسائل بلاغی، کمتر مورد توجه قرار می گیرند؛ مگر این که به عنوان شاهدي بر تأیید فرضیه هاي تحقیق، ذکر شوند.
یادآور می گرددتحلیل هایی که از این تغییرات صورت می گیرد، به منزله ي تأیید یا رد آن ها نیست. هر چند در برخی قسمت ها از ارزش هاي اجتماعی سخن می آید، اما آنها تنها به عنوان مثال در بحث از مسائلی چون صلح و جنگ، بدون توجه به هر گونه موضعگیري ارزشی از سوي نگارنده، توصیف این پدیده ها از نگاه امین پور اصل قرار می گیرد. شاعر در برهه اي جنگ را می ستاید و در مقطع زمانی دیگري آن را محکوم می کند.
نگارنده در مورد هیچ کدام از این طرز تلقی ها داوري نمی کند؛ بلکه کوشش کرده است که در تمامی مراحل تحقیق، گرایش هاي شخصی اش را در کار دخالت ندهد. بدین منظور براي اجتناب از سوگیري هاي شخصی و دخالت دادن ناخواسته ي ذهنیات قبلی، شواهد عینی مورد نیاز از متن استخراج می شود و ارتباط آن با اوضاع اجتماعی مورد بحث قرار می گیرد. قیصر امین پور داراي سه دوره حیات شعري است که دکتر فتوحی در مقاله اي تحت عنوان لسه صدا،سه رنگ، سه سبک در شعر قیصر امین پورل آن را از هم تفکیک می کند لدر شعر امین پور سه سبک برجسته از هم متمایز می شود که مولود سه مرحله از حیات شعري او از سال هاي 1357تا1386 است. هر کدام از این سه سبک مذکور متعلق به یک دهه از زندگی شاعر اشاره دارد:
-1 سبک سرخ با صداي فعال و دینامیک - : - 1367-1357 عمل گرایی انقلابی، آرمان گرایی ایدئولوژیک
-2 سبک خاکستري با صداي منفعل - : - 1376-1367 انفعال و واخوردگی آرمانی.
-3 سبک بی رنگ با صداي انعکاسی - - 1380-1376 درونگرایی و شهودهاي شخصی.ل - فتوحی، - 10:1387
گر آتش صد هزار دوزخ باشی اي مرگ، تو را چو آب خواهم نوشید - قیصر امین پور شعر را از سال هایی آغاز نمود که کشورش در هاله اي از تغییرات و تحولات اجتماعی به سر می برد و همه ي ساختارهاي اجتماعی و فرهنگی وقت دچار تغییراتی بنیادین بودند و با توجه به تاثیر گذاري این رویدادهادر حوزه ي نگرشی و فکري شاعر، طبیعتاً قیصر هم چون دیگر شاعران این روزگار، نمی توانست از این وضعیت متاثر نباشد. انقلاب و در ادامه ي آن جنگ، که می توانند به عنوان جدي ترین تغییرات ممکن در طول زندگی یک شاعر محسوب شوند، در آغاز شاعري قیصر اتفاق افتاد.
