بخشی از مقاله
چکیده
ظلم ستیزی به عنوان یکی از درون مایههای شعری از دیرباز مورد توجه شاعران و هنرمندان بوده است. در این میان سهم شاعران معاصر بیشتر از شاعران دیگر اعصار بوده است. سلمان هراتی یکی از همین شاعرانی است که شعر خود را در خدمت مبارزه با ستم و ستایش آزادگی گرفته است. در این جستار نیز به بررسی مضامین اجتماعی و انقلابی و نمادهای مقاومت در اشعار سلمان هراتی پرداخته شده است و سعی نگارنده بر این بوده که به مباحثی نظیر شهید و شهادت، اجتماع و مسائل اجتماعی و ... در اشعار سلمان هراتی بپردازد و مضامینی نظیر شهادت، سوگنامهی شهیدان، ماندگاری شهیدان، نقش رهبری امام خمینی - ره - و جریانات انقلابی را در اشعار سلمان هراتی تبیین کند تا شاید جلوهای از اندیشههای مقاوتی سلمان هراتی نمایانده شود.
کلید واژه: سلمان هراتی – مقاومت و مبارزه –نماد – انقلاب – اجتماع
مقدمه
ادبیات مقاومت به مجموعه آثاری اطلاق میشود که از زشتیها و پلشتیهای داخلی یا تجاوزگر بیرونی در همهی حوزههای سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، با زبانی هنری - ادیبانه - سخن میگوید. - شکری، - 10 :1366در تمام ادوار تاریخ افرادی بوده اند که در برابر ظلم و ناعدالتی سر فرود نمی آوردند و در این میان شاعران و نویسندگان در صف اول حضور داشتند و همواره هستند. شاید اولین نوعهای ادبی ما رجز خوانیها و مرثیه هایی برای پیروزی یا شکست ملت و قومی درمقابل دگر ملل و اقوام باشد. شاعرانی چون فردوسی و سیف فرغانی در برابر حمله اقوام بیگانه و غارت فرهنگی آنها سکوت نکردند و با قدرت قلم خود سعی در تغییر اوضاع داشتند. یا شاعرانی چون حافظ، عبید زاکانی و همچنین شاعران بسیاری در عصر مشروطه مانند بهار، فرخی یزدی، نسیم شمال و .... به مبارزهی سیاسی و فرهنگی علیه حکومت داخلی و انتقادات اجتماعی جهت اصلاح وضعیت نابسامان آن روزگار سرزمین خود پرداختند.
ادبیات مقاومت زمانی مفهوم پیدا میکند که پای تودهای مردم، اجتماع و ملتی در میان باشد. رایجترین نوع ادبیات مقاومت شعر است. شعر مقاومت از ویژگیهایی برخوردار است که میتوان مهمترین آنها را چنین برشمرد.-1»شعری پیشرو و ممتاز -2داشتن چهرهای خشن و جنگ طلب در ظاهر -3بهره مندی از نماد، رمز و استعاره -4 فراتر از زمان و مکان خاص -5ستایش شهیدان و جان باختگان -6شعر توده هاست -7القاء کنندهی امید به آینده، پیروزی موعود و دعوت کننده به مبارزه همگانی در برابر بیداد -8داشتن نگاه جزئی نگر نسبت به پدیدهها -9شعری محرک و پویا نسبت به وضعیت نابهنجار کنونی« - محمدی روزبهانی، . - 29-27 :1389
ادبیات مقاومت در معنا و صورت رایج آن از دوران انقلاب اسلامی و بعد از آن، میان شاعران و نویسندگان و مخاطبان شعر نفوذ بیشتری پیدا کرد. شاعرانی مانند حسین منزوی، طاهره صفارزاده، محمد علی بهمنی و سلمان هراتی در این حیطه قلم زدند که این افراد را میتوان پیشگامان ادبیات مقاومت بعد از انقلاب دانست. سلمان از چهرههای شاخص شعر و ادبیات بعد از انقلاب به شمار میرود که ذوق و قریحهی خود را صرف خدمت به امام، انقلاب و آرمانهای آن کرد. همچنین در دوران دفاع مقدس مفاهیمی چون جنگ، شهید و شهادت، ایثارگری و .... در اشعار او به چشم میخورد که نمایانگر روحیه انقلابی و استکبارستیزانه اوست.
سلمان هراتی در سال 1338 در روستای مزردشت تنکابن مازندران متولد شد. او مدرک فوق دیپلم را در رشتهی هنر اخذ کرد و پس از تحصیلات، در یکی از مدارس دور لنگرود مشغول به تدریس شد. تخلص او »آذر باد« بود. زبان شعر سلمان هراتی زبان شعر انقلاب است. البته 27 سال سن و 10 سال شاعری، زمان اندکی برای سلمان بود تا زبان شعر خود را باور کند و شعرهای جدید بیافریند. البته با عمر کوتاه 27 ساله اش آثار ارزشمندی دارد و او سه مجموعه شعری - از آسمان سبز - و - از این ستاره تا آن ستاره - و - دری به خانهی خورشید - از خود به جا گذاشت. که او دو کتاب - از آسمان سبز - و - دری به خانهی خورشید - را برای بزرگسالان سروده است و - از این ستاره تا آن ستاره - را در حوزهی شعر نوجوان از خود به یادگار گذاشته است.
پیشینهی پژوهش
در رابطه با مقالهی حاضر پژوهشهای فراوانی صورت گرفته است که حاکی از اهمیت مسئله بوده است. از جمله پژوهش محمد رضا یوسفی و دیگران - - 1392 تحت عنوان »نوآوریهای سلمان هراتی در پردازش نمادهای دفاع مقدس« به این نتیجه رسیده است که سلمان در ساخت و پردازش نمادهای مقاومت شاعری مبتکر و خلاق بوده است.پژوهش دیگری از رضا کریمی لاری - 1389 - تحت عنوان »جلوههای ادبیات پایداری در شعرهای سلمان هراتی« به این نتیجه رسیده است که درون مایههای ادبیات پایداری در اشعار سلمان هراتی بازتاب گستردهای دارد.پژوهشی از دکتر ماه نظری و دیگران - 1394 - تحت عنوان »بررسی نمادها در اشعار سلمان هراتی« به این نتیجه رسیده است که زبان شعر سلمان هراتی، زبان شعر انقلاب است و او را میتوان از تاثیر گذارترین شاعران در حوزهی زبان این دوره دانست.
بررسی نماد در اشعار سلمان هراتی - درحوزهی دفاع مقدس -
نماد از اصطلاحاتی است که روانکاوان و روانپزشکان، دین شناسان و محققان پایدار شناسی دینی، پژوهش گران عرصهی عرفان و تصوف، اسطوره شناسان و هنر مندان مختلف، تعریف از آن ارائه کرده و از منظر خود به آن نگریستهاند.
