بخشی از مقاله
چکیده:
تغییر سبکهاي ادبی و هنرسازهها - تکنیکهایی که با کاربرد آنها اثر ادبی شکل میگیرد - همواره نوعی همپوشانی با هم دارند. بهگونهاي که تحول هنرسازهها باعث تحول سبک میشود و برعکس. در شعر معاصر بنا به تغییر و تحولی که در ساختار و محتواي شعر نسبت به شعر سنتی ایجاد شد، ساختار هنرسازهها نیز تغییر کرد. شعر معاصر برخلاف شعر سنتی، که دچار نوعی از هم گسیختگی در ساختار است، داراي ساختاري انداموار و ارگانیگ است.
از این روي هنرسازهها نیز در این شعر براي تقویت ساختار ارگانیک و محور عمودي خیال شعر، از لحاظ ساختاري متحول شدند. تشبیه نیز به عنوان پرکاربردترین هنرسازه در آثار ادبی ، از لحاظ ساختاري متحول شد. تشبیهات فشردهي ادب سنتی جاي خود را به تشبیهات گسترده و تودرتوي شعر معاصر داد و این هنرسازه نقش مهمی در ایجاد ساختار انداموار شعر معاصر پیدا کرد. بررسی شعر احمد شاملو از منظر نقش هنرسازهي تشبیه در ایجاد ساختار ارگانیک شعر وي، آشکارا مبین این مطلب است.
پیشگفتار
مرز بین هنر و غیرهنر بیش از آنکه وابسته به محتواي اثر هنري باشد، وابسته به چگونگی بیان است. در واقع هنر ، پرداخت مایههاي خام به سبک و سیاقی است که با پرداخت آن در زبان روزمره تفاوت دارد. به گفتهي شمیسا »:ادبیات - هنر در معناي کلی - دنیاي اداي یک معنی به انحاي مختلف است - مشروط بر آنکه آن اداها مخیل باشند - - . - 30 :1385 در هنر شاعري، مایههاي خام، محتواهاي گوناگونی است که ذهن شاعر را پوشش داده است.
شاعر براي پرداخت این مایهها در قالب اثر هنري، ابزارهایی در اختیار دارد. به این ابزارها در اصطلاح، هنرسازه گفته میشود. »هنرسازه تمام تمهیداتی ست که شاعران و نویسندگان به کار میگیرند تا از مادهي زبان یا از مادهي قصه و حکایت و وقایع روزمره به شعر یا به پیرنگ برسند« - شفیعی کدکنی، » . - 71 :1391ما در یک شعر با مادهي زبان روزمره سر و کار داریم و از طریق هنرسازههاي وزن، قافیه، ردیف، تصویر، موسیقی کلمات و...شعر بهوجود می آوریم« - همان - .
هر یک از شاعران و نویسندگان براي پرداخت مایههاي ذهنی خود از یک یا چند هنرسازهي خاص، بیشتر استفاده میکنند. همین امر باعث ایجاد تفاوتها در سبک آثار هنري میشود. » اگر دقیقتر بخواهیم از زبان صورتگرایان روس استفاده کنیم، باید بگوییم" هر پدیدهي ادبی یا هنري مجموعهاي از هنرسازههاست و حالت فعال شدن آن هنرسازهها در متن معین"« - شفیعی کدکنی، . - 219 :1391 شاعر با تاکید بر یک یا چند هنرسازهي خاص، به هنر خویش سامانی میدهد که با دیگر آثار هنري متفاوت است.
چگونگی استفاده از این هنرسازهها نیز در آثار هنرمندان داراي تفاوتهایی است. به عنوان مثال تشبیه، هنرسازهاي است که در کلام همهي شاعران ادب فارسی کاربرد داشته است، ولی طرز استفاده از این هنرسازه در سخن هر یک از شعرا سبک خاصی دارد. تلاش نویسندگان این جستار بر آن است تا با بررسی هنرسازهي تشبیه در شعر احمد شاملو، کاربرد خاص این هنرسازه را در شعر این شاعر بررسی کرده و نقشی را که این هنرسازه در تقویت محور عمودي خیال در شعر شاملو دارد تبیین کنند.
پیشینه تحقیق:
پیرامون شعر شاملو تا کنون پژوهشهاي فراوانی انجام شده است که بسیاري از آنها در نوع خود بسیار گرانقدر و ارزشمند است. از آنجایی که شاملو خود نیز پیرامون ادبیات و شعر معاصر و نیز سنتی، نقدها و نظرات فراوانی دارد، براي فهم بهتر شعر وي، مراجعه به نظرات خود او نیز بسیار راهگشاست. از آثار ارزشمندي که تا کنون پیرامون سبک و ساختار شعر شاملو تالیف شده است میتوان به کتاب "سفر در مه" از تقی پورنامداریان اشاره کرد.
این کتاب یک نماي کلی از شعر شاملو و ساختار و سبک شعري وي ارائه میدهد. کتبی چون "احمد شاملو، شاعر شبانهها و عاشقانهها"، مجموعه مقالات و سخنرانیهایی از شاملو و دیگران در باب شعر سپید و شاملو به کوشش بهروز صاحباختیاري، "نقد آثار احمد شاملو" از عبدالعلی دستغیب و ... از آثاري است که تا کنون پیرامون شعر شاملو تالیف و تصنیف شده است. در این آثار پیرامون شعر شاملو به صورت کلی سخن گفته شده است. کوشش نویسندگان این مقاله بر آن است تا با نگاه جزئی پیرامون یکی از مشخصات شعر شاملو بحث کرده و از این طریق، تشخص سبکی شعر شاملو را با تکیه بر این مشخصه تبیین کنند.
