بخشی از مقاله
برنامه ریزی و مکان یابی مبلمان شهری با استفاده از سیستم اطﻻعات جغرافیایی((GIS
چکیده:
بی شک قسمت عمده ای از عناصر تشکیل دهنده سیمای هر شهر، مبلمان آن شهر است، اجزایی که گذشته از کاربردهای خاص خود به زیبایی و انتظام شهر نیز سامان می بخشد. طبعا شکل گیری عناصر بصری که تصویر هر شهر را به وجود می آورند خاطره ای را برای هر بیننده در ذهن باقی می گذارند. کوین لینچ در کتاب سیمای شهر از همین اثر و خاطره و یادی که از سیمای یک شهر در ذهن بیننده به جای می ماند(تصویر ذهنی)، مفصل صحبت کرده است. یکی از مهمترین عناصر شهری مبلمان آن هستند. مبلمان شهری در واقع در عین کاربردی بودن در صورت رعایت معیارهای زیبایی شناسانه و مکان یابی صحیح زینت بخش خیابان ها و فضاهای شهری به حساب می آیند.
در این مقاله ابتدا به مبلمان شهری به عنوان یکی از عناصر و شاخه های مهم شهری پرداخته شده و انواع مبلمان مورد بررسی قرارگرفتند. سپس مکان یابی مبلمان شهری مورد مطالعه قرار گرفته و در مورد مطالعه قرار گرفته و در مورد نقش مبلمان در تعریف فضاهای شهری بحث شده است و در نهایت با توجه به این نکته که امروز GIS جای خود را در بسیاری از علوم علی الخصوص رشته های مرتبط با شهر و فضاهای شهری باز کرده است و صاحبنظران در این رشته ها با استفاده از این سیستم به دقت، سرعت و سهولت در تجزیه و تحلیل داده های مکانی دست پیدا می کنند به بررسی نقش سیستم اطﻻعات مکانی در مکان یابی مبلمان شهری از طریق توابع تحلیلی و مدلسازی پرداخته شده است.
کلید واژه: سیستم اطﻻعات مکانی (GIS)، شبیه سازی، مبلمان شهری، مدل شبکه، مکان یابی
مقدمه:
در عصر معاصر مشکﻻت کﻻن شهرها فقط در ازدیاد جمعیت، ترافیک، گرانی، اقتصاد و نابسامانی های محیطی و غیره خﻻصه نمی شود بلکه انواع ناهنجاری های رفتاری، مشکﻻت اجتماعی و فشارهای روحی و روانی ناشی از سیمای ناخوشایند بصری نیز خود دﻻیل کافی برای افزایش مسائل زندگی مدرن شهری و تنگ تر شدن عرصه به جامعهامروزی است. یقیناً آرامشی که از فضای مناسب شهری در پی استفاده صحیح از مبلمان شهری حاصل می شود بی تأثیر در زندگی شهروند امروزی نخواهد بود. به گونه ای که گاهی این احساس، خستگی را از انسان خسته از کار و تﻻش و هیاهوی روزانه برگرفته و با آرامشی پایدار، تا درب منزل بدرقه اش می کند. لذا تأثیری که سیمای آرامش بخش شهری به او عطا کرده است پشتوانه ای معنوی برای ارتباط خانوادگی و به ارمغان بردن این حس به درون خانه می شود (زندیه، .(1385 با نگرشی اقتصادی و سودمندانه به این مقوله نتیجه ای به دست می آید که گاهی بسیاری از طراحان مبلمان شهری، به ویژه در کشورهای عقب مانده یا در حال توسعه، درصدد به وجود آوردن سیمایی از شهر هستند که آنها را به سود بیش تر برساند و کم تر به جزئیات و نیازهای روانی و اجتماعی جامعه توجه دارند. اگرچه گاهی به چارنا به رعایت استانداردهای شهری می شوند اما بعضاً این مقررات را قوانینی دست و پاگیر و غیرسودآور می دانند. لذا پرداختنی به مسائل همچون مبلمان شهری و تأثیر عملکرد آن در سیما و هویت شهر را کاری بیهوده داشته به همین دلیل حاضر نمی شوند بر سر مسئلی همچون موارد یاد شده ریسک اقتصادی کنند. در عصر حاضر سیما و نمایی از شهر مورد توجه است که با طرح های بدیع و مدرن، رنگ های گرم و تند وتابلوهای رنگارنگ نئون به همراه نورپردازی های شبانه، جذابیت خود را حفظ کرده و خودنمایی کند. بی توجه به اینکه این مبلمان طراحی شده چه تأثیری در ذهن مخاطب شهری و شهروند ساکن شهر خواهد گذاشت. (زندیه، .(1385 بی شک قسم عمده ای از عناصر تشکیل دهنده سیمای هر شهر، مبلمان آن شهر است. اجزایی که گذشته از کاربردهای خاص خود به زیبایی و انتظام شهر نیز سامان می بخشند.
طبعاً شکل گیری عناصر بصری که تصویر هر شهر را به وجود می آورند، خاطره ای را برای هر بیننده در ذهن باقی می گذارند. کوین لیبح در کتاب سیمای شهر از همین اثر و خاطره و یادی که از سیمای یک شهر در ذهن بیننده به جای می ماند (تصویر ذهنی)، مفصل صحبت کرده است. هنر طراح آن است که در کنار چیدمان این ابزار و اجزاء نیاز شهروندان را برطرف کرده و سیمای زیبا به شهر بدهد. به طوری که شهروند احساس آرامش و راحتی را در برخورد با آنها داشته باشد. نیمکت، تیرهای چراغ برق، صندوق پست و اتاقک تلفن، تابلوها، فضاهای سبز، آبنماها و بسیاری از اجزای دیگر تشکیل دهند، این نظم هستند. در بسیاری از شهرها فقط تابلوهای نصب نشده (نه عﻻئم رانندگی) خود به تنهایی می توانند به دلیل بی نظمی و اغتشاش و شلوغی سیما باعث به وجود آوردن تصویری نه چندان زیبا و آرامش بخش در شهر شوند. (زندیه، .(1385
انواع مبلمان شهری
شهر یک اثر هنری بزرگ است که آفرینندگان به وسعت خود و به تعداد جمعیتش دارد. »هدف غایی یک شهر ایجاد محیطی خﻻق و پرورنده برای مردمی است که در آن زندگی می کنند.Lawernce « .Halprin, Cites. P10 بسیاری از عناصر به کار رفته در یک خیابان، سابقه ای به قدمت تمدن بشری دارند، از جمله این عناصر می توان به انواع سرپناه ها و نشستگاه ها اشاره کرد. مبلمان شهری به مجموعه وسیعی از وسایل، اشیاء، دستگاه ها، نمادها، نرده بناها، فضاها و عناصری گفته می شود که چون در شهر و خیابان و در کل در فضای باز نصب شده اند و استفاده عمومی دارند، به این اصطﻻح معروف شده اند. (رهیافتهایی در طراحی مبلمان شهری، مرتضایی، .(1382 در زیر به بررسی انواع مبلمان شهری می پردازیم:
-1 نیمکت
نشستگاه در شهر محل تمرکز بسیاری از فعالیت هاست. مکانی است برای میانساﻻن و سالخوردگان تا درد دلهای خود را در برابر آفتاب زمستانی یا زیر سایه تابستانی درختان با هم سن و ساﻻن خویش رد و بدل کنند. بهترین جاست برای دانش آموز و دانشجوی اهل مطالعه. منظر مناسبی است برای آنان که آرزوها و برنامه های زندگی مشترک آینده را مرور کنند و یک موضع استراتژیک برای مادران است تا ضمن زیرنظر داشتن فرزند خود با دوست جدیدشان صحبت کنند و شاید استراحتگاهی باشد برای پاهای خسته فروشنده ای دوره گرد. (مرتضایی، .(48:1382
-2 زباله دان (سطل زباله)
زندگی شهری با مصرف توأم است. مصرف گرایی شهرنشینان موارد زیادی را شامل می شود. از مواد غذایی گرفته تا وسایل یکبار مصرف، در شهر همه در تﻻش برای خرید و مصرف هستند (مرتضایی، .(62:1382 در چنین شرایطی ظروف زباله در واقع یکی از پرکاربردترین مبلمان شهری به حساب می آید. این ظروف و سطلها باید به تعداد زیاد در دسترس باشند و احتیاج به محافظت مداوم نداشته باشند. در واقع در دسترس بودن و وفور این سطلهای زباله نقش مهمی در پاکیزگی شهرها و محله های شهری دارند.
-3 گل جای (گلدانهای شهری)
گل جای ها از اجزای اصلی زیباسازی در مناظر خیابانی به شمار می آیند و زمانی در شهر از آنها استفاده می شود که امکان کاشت مستقیم درخت و درختچه در زمین نیست (مرتضایی، .(70:1382 در مجموعه ای هماهنگ با سایر مبلمان شهری، دید بصری مطلوبی ایجاد می نمایند. در عین حال می توان از این عناصر جهت ایجاد مانع، احیای محیط، فضای بصری، تلطیف مکان، کاهش بصری ارتفاع دیوارها و برخی ساختمانهای بلند و خشک، القای فرم های مینیاتوری معماری، متمایز ساختن مسیر پیاده از سواره نیز استفاده نمود (مرتضایی، .(70:1382
-4 تندیس ها و نمادهای شهری
نمادها و تندیسها معموﻻً بیانگر بازتاب هنری، خاطرات، انسان ها، حوادث، اعتقادات و ... هستند. این عناصر شهری در برخی موارد به عنوان یک سمبل فرهنگی و اجتماعی مطرح بوده و سیمای انسانی دارند (رئال یا واقعی)
-5 تابلوها
-6 ادوات آتشنشانی
با توجه به وقوع آتش سوزی های بزرگ در شهرها بدیهی است که آب موجود در خودروهای آتش نشانی برای پوشش آنها کافی نمی باشد. رساندن آب در کوتاهترین زمان ممکن، می تواند از خسارت های سنگین جلوگیری کند. به همین دلیل استفاده از شیرهای آتش نشانی بسیار ضروری و حیاتی است. شایان ذکر است که فاصله استاندارد این شیرها 300 متر می باشد.
-7 صندوق های پستی
-8 آب خوری ها
-9 پارکومترها
پارکومتر (ایست سنج)، دستگاه کنترل پارکینگ های کنار خیابان می باشد که مدت زمان توقف وسائل نقلیه را براساس میزان پول دریافتی مشخص می کند. پارکومترها از انواع مکانیکی و الکترونیکی می باشند که در حال حاضر نوع الکترونیکی آن متداول بوده و مورد استفاده قرار می گیرد (معاونت مطالعات سازمان حمل و نقل و ترافیک، .(10:1379
-10 آب نماها، آبفشانها و فواره ها
حوضچه ها یا حوضهای کم عمق که اغلب در آنها فواره های متعدد و چراغ های رنگین تعبیه می شود به آب نما معروف هستند. استفاده از آب در شهرها به هر یک از صور مختلف، خود به نحوی در متعادل کردن درجه حرارت هوا، تأمین رطوبت نسبی برای گیاهان و ایجاد طراوت، مؤثر است. مجموعه این عوامل از یکنواختی و خشکی محیط می کاهد.
-11 برجهای ساعت
-12 حفاظها و جدا کننده ها
-13 ایستگاه های اتوبوس
وجود یک ایستگاه اتوبوس مناسب برای تمامی سیستمهای حمل و نقل درون شهری امری واجب و ضروری می باشد. باید توجه داشت که بهترین مکان برای ایستگاه های اتوبوس در نزدیکی مغازه ها و تقاطع ها است. دسترسی آسان به این ایستگاه ها، طراحی مکانی برای نشستن مسافرین و وجود سایه بان از ملزومات
اساسی ایستگاه های اتوبوس به شمار می آِند.
-14 کفپوشها
-15 سایبانها و باجه ها
باجه ها به محفظه ای گفته می شود که در اماکن عمومی قرار داده می شود و شخص یا اشخاص فروشنده کاﻻ یا ارائه دهنده اطﻻعات در آن در حالت ایستاده یا نشسته به مراجعان خدمت رسانی می کنند. سایبانها نیز در جهت جلوگیری از تابش آفتاب و محفوظ بودن فضاها در مقابل عوامل جدی طراحی و جانمایی می شوند.
-16 منابع نوری
در بسیاری از مراکز شهری بخصوص در مراکزی که افراد به میزان امنیت بیشتری نسبت به دیگر مراکز احتیاج دارند مانند پارکها و مراکز خرید و دیگر مراکز عمومی باید از تعداد بیشتری از چراغ روشنایی در خیابانها و مکانهای فوق استفاده شود.
ادبیات موضوع
مکانیابی مبلمان شهری موضوعی است کامﻻً جدید و در دنیا حدوداً سابقه ای 40 ساله دارد. هارولد لوییس مالت نخستین محققی بود که در سال 1970 در ایاﻻت متحده آمریکا در اثری تحت عنوان »مبلمان شهری« به این موضوع پرداخته و ضوابطی را برای مکانیابی مبلمان شهری بیان کرده است. در سال 1991 ژووانا - گیبسون و برنارد آبرهولزر در اثری تحت عنوان »منظور خیابانهای شهری« به بررسی مبلمان شهری در خیابانها و طراحی و مکانیابی آنها پرداخته اند.
در ایران نیز دکتر جهانشاه پاکزاد و همکاران در سال 1370 در اثری تحت عنوان »اثاثه شهری« به مبلمان شهر همچون خانه و مبلمان شهری را همچون اثاثیه آن مورد بررسی و نقد قرار داده است. در سال 1379
سیدرضا مرتضایی در مقاﻻتی تحت عنان »طراحی مبلمان برای خیابان« در »ماهانه شهرداری های« به بررسی
و ضوابط طراحی و مکانیابی مبلمان شهری پرداخته است. در سال 1381 در کتابی تحت عنوان »رهیافت هایی در طراحی مبلمان شهری« به بررسی تفصیلی ضوابط طراحی نیمکت ها، زباله دانها، کیوسکها، تابلوها
و عﻻئم، آبخوری ها و ... پرداخته است. احمد سعیدنیا در سال 1379 در مجموعه کتاب های سبز شهرداری جلد دوازدهم تحت عنان »طراحی فضاها و مبلمان شهری« به ضوابط طراحی کف پوشها، طراحی
و مکانیابی گلدانهای شهری، ظرف های زباله، شیرهای آتش نشانی، منابع نوری و ... و در نهایت به فضاهای شهری مختص معلولین اشاره نموده است.
سولماز حسینیون در مقاله ای تحت عنوان »سطل زباله عنصر زیست محیطی مبلمان شهری« به طراحی و مکانیابی سطلهای زباله از لحاظ زیست محیطی و بهداشت پرداخته است. محمدجواد رحمانی در مقاله ای تحت عنوان »اثاثه شهری« در ماهانه پیام سبز سال 1380 به موضوع مبلمان شهری و دیدگاه های مربوط به آن می پردازد. در سال 1382 شهره خدابخشی در مقاله ای تحت عنوان »نگاهی به مبلمان شهری و فضاهای در کشورهای دیگر« در ماهانه فنی - تخصی نما به بررسی مبلمان شهری در کشورهای دنیا و مقایسه آنها با ایران پرداخته است. سارا مادوی در مقاله ای تحت عنوان »اثاثه شهری« در ماهانه پیام سبز سال 1381 به موضوع مبلمان شهری پرداخته است. در آخر نیز علی زنگی آبادی و نازنین تبریزی در اثری ذیل عنوان »طراحی و برنامه ریزی مبلمان شهری« به برنامه ریزی برای مبلمان با کاربردهای مختلف (تفریحی - رفاهی، زیباسازی، خدماتی، ترددی - ارتباطی و چندمنظوره) پرداخته اند و تخریب گرایی (وندالیسم) را به عنوان آفتی برای انواع مبلمان شهری معرفی نموده اند.
مکان یابی مبلمان شهری
انتخاب مکان مناسب برای یک فعالیت در سطح شهر یکی از تصمیمات پایداری برای انجام یک طرح گسترده است که نیازمند تحقیق در مکان از دیدگاه های مختلف می باشد. از آنجا که مکان یابی نیاز به اطﻻعات و اهمیت زیادی دارد، حجم بزرگی از اطﻻعات جزئی برای معرفی مکانهای مختلف باید جمع آوری، ترکیب و تجزیه و تحلیل شوند تا ارزیابی صحیحی از عوامل که ممکن است در انتخاب تأثیر داشته باشند صورت پذیرد (کریمی، .(9:1382
مکانیابی مبلمان شهری در حقیقت یافتن فضایی مناسب از هر نظر (کارایی، انطباق با محیط، زیبایی شناسی و
...) برای انواع مبلمان شهری در فضاهای عمومی می باشد. مکانیابی متأثر از عوامل کمی و کیفی متعددی است که مستلزم بهره گیری از روش های مختلف برنامه ریزی و تصمیم گیری است.
