بخشی از مقاله
چکیده
تولید و مصرف پایدار به عنوان مقوله هایی بسیار مهم در روند توسعه پایدار محسوب می گردند و می توانند در ابعاد مختلف خرد، میان بخشی و کلان بر اقتصاد اثرگذار باشند. به همین جهت است که در صورت بهینه نبودن تولید و مصرف، حرکت اقتصاد به سمت توسعه پایدار با محدودیت هاي جدي روبرو خواهد شد. واحدهاي کارخانه اي به دلیل مصرف منابع اولیه و انرژي، در توسعه پایدار نقشی اساسی ایفا می کنند. از سوي دیگر هدر رفت منابع تولیدي در فرایند تولیدات کارخانه اي سهم قابل توجهی را به خود اختصاص می دهد. سیستم حسابداري هزینه یابی جریان مواد از جمله ابزارهایی است که با دنبال نمودن سه اصل کاهش، استفاده مجدد و بازیافت در افزایش بهره وري، کاهش هزینه ها و پایداري تولید و مصرف اهمیت بسزایی دارد.
به منظور افزایش بهره وري، می توان این سیستم را در زنجیره ایجاد ارزش واحدهاي کارخانه اي به کارگرفت. از دیدگاه کاربردي، این سیستم در واحد کارخانه اي آذرکاوین تولید کننده فوم هاي آتش نشانی جهت مصرف در اطفاي حریق در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی پیاده گردید. نتایج تحقیق جریان مواد و هدر رفت مواد و انرژي را در این واحد کارخانه اي نمایان ساخت. پس از پیاده سازي این سیستم، بیشترین و کمترین میزان هدر رفت مواد و انرژي به ترتیب در مراکز تصفیه و بسته بندي به میزان - %29/8 - 530/260/000 و - %10/8 - 192/740/000 ریال برآورد گردید. در نهایت راهکارهایی جهت کاهش هزیه هاي تولید و هدر رفت و کاهش آسیب هاي زیست محیطی ارائه شد.
مقدمه
در حال حاضر، مشکلات عدیده ناشی از تغییرات اقلیم و قوانین زیست محیطی بیشتر از هر زمان لزوم اعمال مدیریت کاراي محیط زیستی همراه با عملکرد بهینه اقتصادي را به عنوان یک اصل حیاتی طلب می کند. بر این اساس، صنایع کارخانه اي و واحدهاي دیگر بازرگانی در کشورهاي توسعه یافته و یا در حال توسعه در تلاش براي افزایش بهره وري و کاهش اثرات مخرب زیست محیطی تولیدي و خدماتی می باشند. در این راستا، کاربرد روش حسابداري هزینه یابی جریان مواد - MFCA - 1 با مشخص نمودن انتشار آلودگی ها و ضایعات در فرایند تولید و تبدیل آن ها به مقادیر فیزیکی و پولی می تواند به طور قابل ملاحظه اي در جهت حصول این اهداف گام بردارد.
MFCA به عنوان حسابداري مدیریت زیست محیطی در اواخر دهه 1990 در آلمان به وسیله پروفسور برند واگنر - Professor Bernd Wagner - و همکاران مطرح و توسعه داده شد و از سال 2000 به طور گسترده در ژاپن به منظور ردیابی مواد زاید و انتشار گازهاي گلخانه اي مورد استفاده قرار گرفت .[1] با تحت حمایت قرار گرفتن همه جانبه MFCA به وسیله وزارت اقتصاد، تجارت و صنعت ژاپن در سال 2008 اولین گام هاي لازم جهت پیاده سازي ایزو 14051 توسط کمیته استانداردهاي صنعتی این کشور برداشته شد 2]، 3، .[4 در سال 2011، MFCA به صورت بین المللی به عنوان ایزو 14051 استانداردسازي شد 3]، .[5 سیستم MFCA تا اوایل سال 2013 در بیش از 300 شرکت در کشور ژاپن از جمله شرکت کانن - Canon - که بزرگترین تولید کننده دوربین در جهان است پیاده شده است 6]، .[7
بر خلاف اغلب سیستم هاي مدیریت زیست محیطی دیگر مانند ایزو 14001 که علی رغم تاثیر بر کاهش آسیب هاي زیست محیطی کمک مشخص و واضحی به افزایش درآمد در شرکت ها نمی کنند و حتی باعث تحمیل هزینه هاي اضافی به شرکت ها می شوند، سیستم MFCA با ایجاد موازنه بین محیط زیست و اقتصاد، نتایج قابل توجهی براي بسیاري از شرکت ها در افزایش بهره وري و سود به همراه داشته است 8]، MFCA .[9 سیستمی اطلاعاتی – مدیریتی است که همه مواد ورودي که در مراحل مختلف تولید جریان دارند را ردیابی می کند .[10]
هدف اصلی MFCA کمی سازي و مشخص نمودن هدر رفت هاي مواد است که منجر به مدیریت بهتر ضایعات در واحد هاي تولیدي می گردد 11]، .[12 کلیه مواد خروجی شامل محصولات - تولیدات مثبت - و ضایعات - تولیدات منفی - در مراحل مختلف تولید در این روش محاسبه و اندازه گیري می شوند 13]، 14، .[15 در شکل 1 شماي کلی سیستم MFCA نمایش داده شده است. سیستم حسابداري هزینه یابی جریان مواد و انرژي – ابزاري مناسب جهت نیل به توسعه پایدار در فرایند تولیدات کارخانه اي واحدهاي تولیدي با مصرف مواد مورد استفاده در تولید و منابع زیست محیطی و اقتصادي به عنوان ورودي و تولید کالاها و خدمات نقش مهمی در فرایند توسعه پایدار کشورهاي در حال توسعه ایفا می کنند.
بهره وري پایین این واحدها لزوم به کارگیري حسابداري هزینه یابی جریان مواد - MFCA - را در فرایند تولید آشکار می سازد. در فرایند تولید، واحدهاي تولیدي می توانند با ایجاد سیستم اطلاعات مدیریت – حسابداري و زیست محیطی و به کار گیري استاندارد ایزو 14051 عوامل محیطی و مالی، انرژي و مواد مصرفی را بهتر شناسایی کنند. بدین ترتیب ضمن کاهش هزینه هاي زنجیره تولید، افزایش بهره وري، رقابت پذیري و بهبود شرایط زیست محیطی را ایجاد نموده، راه توسعه پایدار را هموار سازند.
در واقع سه رویه مشخص موجود در MFCA یعنی کاهش مواد و انرژي مصرفی، به کار گیري مجدد مواد اضافی و بهره گیري از بازیافت ضایعات نهایی در زنجیره تولید، فرصت هاي بهبود مراحل مختلف تولید را شناسایی نموده و مورد بهره برداري قرار می دهد. بدین ترتیب، با افزایش سود واحدهاي تولیدي، ضمن در نظر گرفتن بهبود عملکرد زیست محیطی، زمینه هاي گسترش رقابت پذیري در بازارهاي داخلی و خارجی مهیا می گردد .[16]
در MFCA محصولات تولید شده نهایی و ضایعات دربرگیرنده محصولات مثبت و منفی می باشند. این مسئله در زنجیره تولید حائز اهمیت است که چگونه می توان میزان این ضایعات را کاهش داد و یا در فرایند تولید مجددا مورد استفاده قرار داد. بدین ترتیب MFCA می تواند زمینه اي مناسب جهت کاهش اثرات منفی تولید در محیط زیست را ایجاد نماید و نیز باعث افزایش قدرت رقابت در واحدهاي تولیدي گردد .[17]
به بیان دیگر، MFCA به صنایع کمک می کند که به جاي توجه تام به بازیافت ضایعات، میزان آنها را کاهش دهند و لذا کاهش هزینه هاي مستقیم ورودي هاي فرایند تولید را موجب می گردد. از این رو، دو مقوله کاهش استفاده از مواد و کاهش ضایعات می تواند در بهبود محیط زیست و توسعه پایدار نقش مهمی را ایفا کند. در واقع، MFCA یک سیستم اطلاعاتی پویا است که همه جریان هاي ورودي و خروجی شامل ضایعات مواد را در فرایند تولید محاسبه می نماید - شکل . - 1
مطالعه موردي: اجراي سیستم MFCA در یک شرکت تولید کننده فوم آتش نشانی شرکت آذرکاوین در سال 1378 جهت تولید مواد شیمیایی مصرفی در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی تاسیس گردید. واحد تولیدي این شرکت در سال 1385 در شهرك صنعتی آراسنج استان قزوین به مساحت حدود 5000 متر به بهره برداري رسید. محصولات این شرکت شامل فوم آتش نشانی - مایع کفزا جهت اطفاي حریق هاي نفتی و گازي - ، فوم حفاري، فوم بتن سبک و ضد کف می باشد.
فورمولاسیون به کار رفته در تولید کف هاي آتش نشانی این شرکت مطابق با روش هاي تولید ارائه شده از سوي شرکت هوخست - Hoechst - آلمان می باشد که با به کارگیري ماشین آلات ساخت داخل پیاده و بومی سازي شده است. طیف وسیعی از صنایع کشور شامل پالایشگاه ها، پتروشیمی ها، شرکت هاي حفاري، آتش نشانی هاي شهري، مناطق نفت خیز، نیروگاه ها، صنایع ساختمانی و دیگر صنایع از متقاضیان عمده محصولات مختلف شرکت آذرکاوین می باشند. به علاوه محصولات این شرکت به برخی کشورهاي همسایه از قبیل عراق، امارات متحده عربی و آذربایجان نیز صادر می گردد.
در این تحقیق، سیستم MFCA بر روي خط تولید یکی از محصولات تولیدي شرکت آذرکاوین که فوم آتش نشانی است پیاده شده است. در این راستا هزینه هاي محصولات و هدر رفت مواد براي یک دوره 12 ماهه مورد ارزیابی قرار گرفت. جریان مواد در طول فرایند تولید با وارد نمودن ورودي ها - مواد اولیه مختلف با پایه پروتئین و مواد شیمیایی دیگر - به راکتور پخت آغاز می شود و پخت مواد صورت می گیرد. پس از این مرحله و خنک شدن، مواد حاصل از پخت از طریق لوله هاي متصل به راکتور پخت به تانک ذخیره سازي منتقل شده تا رسوب گذاري و ته نشین شدن صورت گیرد.
