بخشی از مقاله
چکیده
با بررسی ادبیات ملل در می یابیم که توجه به انسان و جایگاه او در جامعه و همچنین تلاش برای ساختن جامعه ی آرمانی آرمان گرایی از اساسی ترین مشغله های ذهنی شاعران معاصر بوده است. این مسأله پس از آشنایی شاعران فارسی با حقوق و مفاهیم انسانی جدیدی چون آزادی ، عدالت و برابری و.... رنگ و بوئی دیگر در شعر فارسی می گیرد.
در این میان نیما یوشیج و فروغ فرخزاد و سهراب سپهری سه تن از شاعران نو گرا به شمار می روند که در شعر خویش به موضوع انسان و آرمان شهر پرداخته اند و میتوان مشابهت ها و تفاوت هایی از این زاویه در شعر ایشان جست. از این رو، این مقاله به بررسی سیمای انسان معاصر و درد و رنج ها و امید ها و آرزوهای او از دیدگاه این سه شاعر می پردازد و تا حد ممکن مشترکات و تفاوت های اندیشه ایشان را در این زمینه مورد بررسی قرار می دهد.
کلید واژه ها: انسان، آرمان، نیما یوشیج، فروغ فرخزاد، سهراب سپهری.
-1 مقدمه:
آرمان شهر در لغت به معنی شهر آرمانی و ایده آل است و در اصطلاح، جامعه ای برین و والاست که در آن، همهی امور بر وفق مراد و مطابق میل باشد، جامعه ای که در آن نه خبری از ظلم و تبعیض، نه اثری از جنگ و ستیز و نه ردپایی از جهل و فقر یافت شود. جامعه ای که خیر و سعادت بر آن حکومت مطلق دارد آرمان شهر - در زبانهای غربی - utopia برای نخستین بار توسط »توماس مور« در سال 1516در کتابی به همان عنوان به کار گرفته شد. در ادبیات فارسی به صورت مدینهی فاضله، مدینه سعیده، ناکجا آباد، شهر لامکان و... آمده است. - حیدری، 1:1382 -
انسان همواره از بی عدالتی، خشونت و ظلم موجود در جامعه ی به هم ریخته ی دنیای امروز رنج برده است، و برای تسکین خود سعی کرده تا دنیای ایده آلی را در ذهنش خلق کند. این دنیای تخیلی که پناهگاه یا» مدینه ی فاضله « یا » آرمان شهر «نامیده شده است، مجال شیرینی را برای بشر فراهم آورده تا او را از مشکلات زندگی بگریزاند و در دنیایی آزاد و فارغ از هرگونه هراس، با امنیت بیاساید.
در حقیقت »آرمان شهر« تجلی آرزوی نویسنده برای تکامل و بقا است . این مسأله دغدغه ی فکری همه ی انسان های بیدار در طول تمام عصرها بوده و هست و بازتاب آن در پهنای ادبیات جهان به وضوح دیده می شود. انسان نقطه ی عزیمت هر شاعر در پی رفت آرمان شهر اوست. فارابی هدف و غایی شهر آرمانی را رسیدن به سعادت انسان میداند. سعادت غیرمطلق است و خیر آن چیزی است که به وجهی در رسیدن انسان به خوشبختی سود افتد.
شاعران معاصر نیز آرمانهایی دارند که فراتر از واقعیت حقیقی آنهاست و ذهن آنها را به خود مشغول کرده است. این آرمانها سعادت و خوشبختی خیالی شاعر است که اکثر در اشعار خود از آنها یاد میکند و با زبان شعری خود تلاش میکند تا به آرمان انسان معاصر دست یابد.
این پژوهش تلاشی است تا به واکاوی سیمای انسان معاصر در اشعار نیما یوشیج، فروغ فرخزاد و سهراب سپهری ، چهره ای روشن از دردها و رنج های انسان معاصر از دیدگاه این شاعران ارائه داده و آرمان های وی را تبیین سازد. منبع اساسی این تحقیق اشعار هر یک از این شاعران و همچنین نقطه نظرات منتقدان ادبی در خصوص آرمان های این شاعران و همچنین تحلیل و ارزیابی نگارنده می باشد.
-2 بیان مساله تحقیق:
در طراحی مدینهی آرمانی، آنچه مورد نظر شاعران و نویسندگان است، تغییر در خصوصیات فردی و اخلاقی انسان است، نه تغییر در اصل نظام حاکم بر جامعه. زیرا این دگرگونی در شخصیت افراد انسانی است که باید مطابق با قوانین و ارزشهای منطبق بر جامعه صورت پذیرد و در نتیجه منجر به جامعه ای معقول بر اساس آرمان های آنان گردد.
گرایش به سرودن اشعار اجتماعی ناشی از دردهای اجتماع و نیاز به بازگویی و یادآوری آنهاست »از آن جایی که انسان موجودی اجتماعی است، بدون شک تأثیر اوضاع اجتماعی و حوادث و رویدادهای ناشی از آن در روحیه و شخصیت وی امری مسلّم و بدیهی است.« - احمدی، .22:1388 - از میان شاعران معاصر ، آثار نیما یوشیج، فروغ فرخزاد و سهراب سپهری آثاری است که توجه ی ویژه ای به انسان و دردها و رنج های او داشته اند.
این شاعران با ترسیم دنیای آرمانی خود، به گونه ای می کوشند تا اوضاع نابسامان اجتماعی انسان معاصر را ، دست کم به صورت خیالی، بسامان کنند. از این رودر این مقاله بر آنیم تا با بررسی جایگاه انسان در شعر این شان چه حالتی داشته و تا چه حد توانسته اند هم به خیال پردازی روی آورند و دنیای نا موجود خود را موجودیتی ذهنی ببخشند و هم این که تا چه حد اوضاع اجتماعی-سیاسی زمانه ی خود را از خلال شعرهای خود بازتابانده اند.
-3 فرضیات تحقیق:
-1 دردها و رنج های انسان معاصر در اشعار نیما، فروغ و سهراب انعکاس یافته است.
-2 نیما و فروغ در پرداختن به دغدغه های انسان معاصر رئالیست تر از سهراب بوده اند.
- 3 جامعه ی آرمانی هر یک از این شاعران جامعه ای است سرشار از عدالت و مهر آزادی و دور از ظلم و ستم.
-4 پیشینه ی تحقیق:
در ادبیات کلاسیک فارسی نمونه های بسیار از اشاراتی به جایگاه انسان و جهان آرمانی یا آرمانشهر، می توان یاد کرد. از سیاوش گرد در شاهنامه گرفته تا اندیشه های آرمانی سعدی در مجموعه مقالات کتاب »ذکر جمیل سعدی« و نیز نظامی گنجوی که به صورتی مستوفا در کتاب استاد زرین کوب با نام »پیر گنجه در جستجوی ناکجا آباد« از آن یاد شده است.
در بعضی کتب همچون دیدار با اهل قلم ، برگ هایی در آغوش باد و چشمه روشن نیز به اختصار، جایگاه انسان و سیمای آرمان شهر انسانی در شعر بزرگان ادب ایران بررسی شده است. در زمینه ادبیات معاصر ، تحقیقات از حد چند کتاب و مقاله فراتر نمی رود. - با اشاراتی مختصر به جهان مطلوب نیما، فروغ و سپهری آن هم عمدتاً در یکی از شعرهایشان - .
از جمله این آثارمی توان به موارد زیر اشاره کرد :
-1 حقوقی ، محمد – شعر زمان ما 3،سهراب سپهری –نشر سیمای دانش- چاپ نهم-1378 تهران.
-2 حسینی ، صالح-نیلوفر خاموش-نشرنیلوفر-چاپ چهارم- – 1375تهران.
-3 آشوری ، داریوش و...- پیامی در راه – نشرطهوری – چاپ اول- – 1359 تهران.
ویژگی که این مقاله دارد آن است که میتواند با بررسی ویژه و متمرکز جایگاه انسان معاصر در اشعار این سه شاعر و تبیین آرمان ها و آرزوی این شاعران برای جامعه ی انسانی خود، نگاهی تازه به این مقوله بیندازد و بابی جدید در مطالعات ادبی معاصر از زاویه دیدی نسبتاً جدید بگشاید و بدین شکل خلاء موجود را پر کند.
-5 روش تحقیق:
این تحقیق ازنظر هدف پژوهشی، بنیادی نظری و از نظر ماهیّت پژوهشی توصیفی-تحلیلی از نوع تحلیل محتوا می باشد شیوه ی کار و استخراج اطلاعات بر اساس شیوه ی کتابخانه ای بوده بدین صورت که ابتدا سعی شده است با رجوع به منابع و آثار دسته اول و مقالات و مجلات ادبی و اینترنت ،مواد اولیه ی تحقیق به صورت فیش جمع آوری شود.
سپس به دسته بندی و ویرایش مواد جمع آوری شده بر اساس ماهیت موضوع پرداخته شده و در پایان به نتیجه گیری از تحقیق با استدلال و استناد بر معلومات ارائه داده شده در مقاله اقدام شده است. در استفاده از منابع سعی شده حتی المقدور از آثار دسته اول و مهم این شاعران استفاده گردد ، گرچه از کتب و مقالات ادبی چاپ شده نیز بی بهره نبوده است.
