بخشی از مقاله
چکیده
نگرش آرمانی و تاکید بر حرکت در مسیر تحقق آرمان، فصل مشترک تمام اندیشه های انسانی و اجتماعی در طول تاریخ بشر بوده و »جامعه آرمانی« از همان ابتدا به عنوان کلید واژه ای پرتکرار و گفتمانی غالب، فراگیر و رایج در الهیات اجتماعی شیعه بروز و ظهور داشته است.شناخت صحیح و فهم درست از چنین جامعه ای تنها در پرتو تعالیم ائمه معصومین علیهم السلام و سنت علوی امکانپذیر بوده و برای تحقق آن و برپایی چنین جامعه ای ناگزیر از بکار بستن همه مولفه ها و ویژگیهایی هستیم که توسط ایشان مشخص و معین شده است. نخستین گام برای تحقق جامعه آرمانی، ساختن انسان آرمانی و ملکوتی است که بخش عمده ای از تلاشهای ائمه و پیشوایان دینی مصروف این مهم گردیده است.
روشن است که اندیشه جامعه آرمانی پس از مدینه الرسول زمان پیامبر - ص - ، توسط حضرت علی - ع - بسط و گسترش یافت و در دوران حاکمیت پنجساله ایشان مبانی و اصول اجتماعی و راهبردهای آن اجرایی گردید.تفکر شیعه بر اساس مبانی خود همواره نوید دهنده »جامعه آرمانی علوی« بوده و امروزه جامعه شیعه در انتظار ظهور پیشوای معصوم - ع - است تا با حضور خود بار دیگر زمام قدرت و حاکمیت را به دست گیرد و مدینه الرسول پایان تاریخ را برپا کند.از آنجا که تحقق جامعه آرمانی علوی پس از زمان حضور پیامبر - ص - ، تنها درزمان حضرت علی - ع - شکل جدی به خود گرفت و تا حدودی واقعیت عینی یافت، این نوشتار به بررسی ویژگیهای عمده جامعه آرمانی با تاکید بر سنت علوی و فرهنگ غدیر می پردازد.
مقدمه
مفهوم جامعه آرمانی یکی از کهنترین و بحث برانگیزترین مفاهیم در تاریخ اندیشه بشری است، تا آنجا که می توان این ادعا را داشت که محور اصلی و اساسی همه تلاش های بشری از آغاز تاکنون حول همین مفهوم و تلاش در جهت تحقق آن بوده است. فارغ از رویکردهای دینی و مذهبی، تحقق جامعه آرمانی رویای همیشگی انسان بوده و این رویا در ساختار اندیشه بشری جایگاهی ویژه و ممتاز را به خود اختصاص داده است.
فهم و برداشت هریک از این اندیشمندان و صاحبنظران از این مفهوم، باعث ارایه تصاویری مختلف و متفاوت از اندیشه جامعه آرمانی گردیده است. مهمترین نکته در ارایه تصویرهای مختلف و متعدد و گاها مشوش وجود اختلاف در مبانی و غایات است. این اختلاف در مبانی و غایات در تصویر ارایه شده از جامعه آرمانی توسط هریک از اندیشمندان تاثیر گذاشته و باعث بروز و ظهور قرائت های مختلف گردیده است.
مفهوم جامعه آرمانی و چگونگی تحقق آن یکی از مسایلی است که بخش قابل توجهی از تلاشهای فلاسفه و اندیشمندان جهان را نیز به خود معطوف کرده است؛ از سقراط و افلاطون و ارسطو در یونان گرفته تا فارابی و سهروردی و ملاصدرا در جهان اسلام. سعادت انسان محور تمام اندیشه های آرمانشهری است و وجه مشترک اکثر نگرش های ارایه شده توسط فیلسوفان از آرمانشهر همان قرائت فلسفی و سیاسی است.
به بیان دیگر جامعه آرمانی فیلسوفان قدیم بیشتر عقلانی و ذهنی است و شاخص ها، معیارها و سنجه های آن فلسفی است و به همین دلیل است که نه تلاشی برای تحقق و ایجاد آن از سوی فلاسفه دیده می شود و نه اساسا امیدی به ایجاد آن دیده می شود. چنین جامعه ای آنچنان عقلانی و فلسفی است که وجود حقیقی و عینی آن نزد فیلسوفانی چون افلاطون، رویایی بیش نیست. - افلاطون،1367ج2ص. - 1073 در میان نخستین فیلسوفان جهان اسلام نیز وضع تفاوت چندانی با یونان ندارد، تفاوت تنها در رنگ و بوی اسلامی این اندیشه است.
فارابی در دو کتاب السیاسات المدنیه و آراء اهل المدینه الفاضله در ترسیم جامعه آرمانی اش به شدت متاثر از افلاطون است. تصویر ارایه شده از مدینه فاضله توسط فارابی، علیرغم تلاش هایش در ارایه قرائتی اسلامی از اندیشه افلاطونی، هنوز تا حد زیادی یونانی است. - جمشید نژاد،1388ص155 به بعد و نیز کریمی زنجانی اصل،1382 ص. - 53 در اندیشه فارابی نیز سعادت و تعاون دو شاخص اصلی جامعه آرمانی است - فارابی،1361ص - 255 و البته که همانند اندیشه افلاطونی، رهبر و رئیس جامعه رکن اصلی و اساسی آن است، با این تفاوت که تعبیر افلاطون از رهبر و رئیس در جامعه آرمانی اش شاه فیلسوف است و فارابی فیلسوف پیامبر. - فارابی،1358ص. - 155 آنچه در اندیشه فارابی متفاوت از تفکر افلاطون است، تاکید و پافشاری بر نقش ویژه و خاص رئیس مدینه است.
در نظم سلسله مراتبی جامعه آرمانی فارابی، رئیس و رهبر در راس آن قرار دارد و قوام و دوام سایر اجزاء به وجود اوست و وجود و ریاست اوست که استمرار مدینه فاضله را به دنبال دارد. حتی فارابی متاثر از اندیشه های اسلامی در مورد نقش و جایگاه پیامبر - ص - معتقد است که ریاست جامعه آرمانی او به اراده اهالی آن نیست، بلکه او فطرتا رئیس است. در نتیجه جامعه آرمانی فارابی حول محور رئیس مدینه شکل می گیرد و او بواسطه دانایی و ارتباط با عقل فعال و شناخت سعادت حقیقی، وظیفه رساندن مدینه به سعادت را بر عهده دارد و لذا نتیجه این می شود که در اندیشه فارابی رئیس مدینه، مقدم بر مدینه است. - فارابی،1361ص260 به بعد - .
جامعه آرمانی دینی
درست است که تصویر ارایه شده از جامعه آرمانی در تاریخ اندیشه بشری بیشتر فلسفی عقلانی است و کمتر رنگ دینی، مذهبی و کلامی به خود گرفته است، اما بسیاری از نظامهای دینی برای تحقق این آرمان فلسفی تلاش و کوششی قابل توجه از خود نشان داده اند و با توجه به مبانی و مبادی خود توفیقاتی نیز هرچند اندک بدست آورده اند. در بین نظامهای دینی متعدد دو دین اسلام و یهودیت بطور ویژه و جدی به مفهوم جامعه آرمانی پرداخته و در متون و سنت دینی خود نه تنها آن را دست نیافتنی ندانسته بلکه پیروان خود را به تلاش برای تحقق آن نیز ترغیب کرده اند. تلاش هایی که در جهت نزدیک کردن ظهور ماشیح در یهودیت انجام می شود را می توان از این دست به شمار آورد.در اسلام نیز با دو تفکر در دو مکتب اهل سنت و تشیع روبرو هستیم.در مکتب اهل سنت نقش افراد اجتماع در تحقق جامعه آرمانی غالبا نادیده گرفته می شود و لذاست که هیچ گونه تلاش مشهودی دیده نمی شود و تنها به امید تحقق یکباره آن در آخرالزمان نشسته اند.
