بخشی از مقاله
چکیده
ادبیات آینه تمام نماي فرهنگ و تمدن و بیانگر شیوه تفکر و زندگی هر ملتی است. ایران و مصر دو تمدن بزرگ و کهن جهان هستند و در طول تاریخ روابط فرهنگی، سیاسی و اجتماعی داشته اند. دین اسلام عنصر مشترکی است که به پیوند این دو کشور عمق بیشتري بخشیده است. براي تبیین عناصر مشترك فرهنگی و اندیشگانی بویژه در حوزه ادبیات، میتوان به مقایسه تطبیقی ادبی مشترك دو کشور پرداخت.
از آنجا که رماننویسی در هر دو کشور جریانی نوپا تلقی می شود و نویسندگان معاصر هر دو کشور تحت تأثیر تحولات سیاسی، اجتماعی و آشنایی با فرهنگ غرب بدان گرایش پیدا کرده اند، می تواند در این زمینه موضوعی درخور پژوهش باشد. در این رساله کوشیده شده نقش زن در رمان ایرانی - شوهر آهو خانم علی محمد افغانی - و رمان مصري - بینالقصرین نجیب محفوظ - بررسی و تحلیل شود و علاوه بر بررسی شگردهاي هنري رمانها، به شیوه شخصیت پردازي و نوع اندیشه پدیدآورندگان آنها درخصوص جایگاه زن پرداخته شود.
روش تحقیق این رساله توصیفی-تحلیلی، با رویکرد مقایسه اي است و نتیجه تحقیق حاکی از آن است که شخصیتهاي اصلی رمان هاي مذکور زنانی اند که در جامعه اي مردسالار تحت ستم هستند؛ این جوامع با نگاهی تحقیر آمیز به آزادي، آرزوها، علایق و امیال آنان می نگرند و حق و حقوق آنان را پایمال می کنند. از آنجا که نویسندگان ایرانی و مصري به موازات پیشرفت و پسرفت میهن ایمان دارند و رعایت حقوق زنان، با به تصویر کشیدن ستمی که بر آنان از سوي مردان و جامعه روا می شود، و با طراحی زن آرمانی شان با مشخصات ویژه اي که براي او قائل می شوند، ارزش هاي نامتعارف این جامعه را زیر سؤال برده و جامعه را به تجدید نظر درباره زنان فرا می خوانند.
مشخصاتی مانند شجاعت، بی پروایی، ایستادگی در برابر ظلم و زورگویی جامعه، میهنپرستی، استقلال، وفاداري، مهربانی، برخورداري از آگاهی سیاسی و اجتماعی و قدرت تصمیمگیري و غیره. قهرمانان اصلی رمان ها داراي صفات مثبت و منفی اند و نویسندگان کوشیده اند بر واقعی بودنشان تأکید کنند. آنان شخصیت پویایی دارند ولی با توجه به تفاوت مشخصات درونی هر کدام، پویاییشان نیز متفاوت است.
مقدمه
شخصیت زن موجودي بسیار حساس و عاطفی است و می تواند تمام نکات منفی و مثبت جامعه اي را که در آن زندگی می کند با صداقت هر چه تمامتر و بدون هیچ گونه تحریف منعکس کند. بزرگی گفته است: اگر میخواهید به میزان تکامل یک جامعه پیببرید، نگاهی به روابط زن و مرد آن جامعه بیفکنید.« - اربابی، - 198 :1378 و بر همین اساس، زن تنها موجودي است که نویسنده می تواند با ترسیم شخصیت او، تاریخ جامعه، نواقص، و تناقضات آن را به خوبی بیان کند.
زندگی در جوامع ما بسیار پیچیده است و جوانب اخلاقی، فکري، فرهنگی، اقتصادي، سیاسی در یکدیگر تأثیر دارد و با زندگی انسان امروز که شامل جنبه هاي مختلف اعم از عاطفه، فکر و احساسات است، ربط دارد. رمان تنها ژانري است که می تواند تمامی این موارد را در خود بگنجاند و با توصیف آن ها، راه حلی براي آن پیدا کند. همچنین رمان میتواند تمام جنبههاي ذات بشري را به تصویر بکشد. - الهواري، - 31 :1993
بیان مسأله: موضوع اصلی این پژوهش، بررسی تطبیقی دو رمان فارسی با دو رمان مصري – بر اساس موضوع آن - درباره نقش زنان از دیدگاه نویسندگان رمانهاست. رمان ایرانی شوهر آهو خانم نوشته علی محمد افغانی 1340 ش1962 / م با رمان مصري بین القصرین/ میان دو کاخ 1956 م1334 / ش، نوشته نجیب محفوظ که موضوع هر دو رمان اجتماعی است؛ در ماجراهاي هر دو رمان، وضعیت زن در چهارچوب شکل سنتی خانواده هر دو جامعه نماینده شده است.
سؤالهاي اصلی
مهمترین ویژگیهاي زن آرمانی در رمانهاي مورد نظرکدامند؟ وجوه تشابه دیدگاه نویسنده ایرانی - علی محمد افغانی - با نویسنده مصري - نجیب محفوظ - چیست؟ وجوه تمایز نگرش نویسنده ایرانی - علی محمد افغانی - با نویسنده مصري - سیمین دانشور - نسبت به زن چیست؟ روش تحقیق: روش انجام تحقیق توصیفی تحلیلی است. و ابزار گردآوري مطالب اسنادي-کتابخانهاي است.
معرفی نویسنده
علیمحمد افغانی از نویسندگان پیشکسوت عرصه ادبیات داستانی معاصر است. او در سال 1304 ه. ش. - کازرونی، . - 7 :1373 او نخستین نویسنده ایرانی است که موفق شد در این رمان، زن ایرانی را به طور کامل و با تمام ابعاد وجودي، تفکرات، تمایلات، حسادتها و آرزوهایش به تصویر بکشد. افغانی میگوید: »آیا تا کنون کسی وجود داشته است که این وحشیگري آشکار و این ماجراي کینتوزانه را که بر زن ایرانی میگذرد، بنویسد و در جایی ثبت کند؟.« - علوي، - 141 :1342
معرفی رمان
این رمان شکل سنتی خانواده ایرانی و وضعیت زن ایرانی را در چهارچوب سنتها و قراردادهاي مسلط بر خانواده و جامعه به خصوص در طبقه متوسط به نمایش میگذارد - میرصادقی، . - 83 :1379 رمان شوهر آهو خانم »غمنامه زن ایرانی« به شمار میرود - سپانلو، . - 170 :1371
معرفی شخصیت اصلی زن در رمان
آهو: او سیماي اصیل و واقعی زن ایرانی را به نمایش می گذارد؛ سیماي زنی زحمتکش، خانهدار و ذلیل که با وفاداري و پاکدامنی عمري را در خانه شوهرش گذرانده، با خوب و بدش ساخته و براي او فرزندانی آورده است و در عوض همه این زحمات، شوهر بر سر او هوو میآورد.
تیپشناسی
آهو خانم زنی سنتی، خانهدار و تحصیلنکرده است. حتی ظاهر آهو خانم نیز به سبک سنتی است. زندگی زناشویی میران با آهو نیز سنتی به شمار میآید؛ زیرا محبتها و احساسات خود را به یکدیگر بروز نمیدهند. آهو به اطاعت کورکورانه از همسر اعتقاد دارد و مثل زنان سنتی، همسرش را »مشهدي« صدا میکند.
صفات مثبت و منفی شخصیت اصلی
آهو خانم »در اصل زن پرهیزکار، زحمتکش، پاك طینت و قانعی بود - 505 - .« وظیفهشناسی آهو خانم و علاقه اش به نظم و ترتیب، به کانون گرم خانوادهاش آرامش لازم را می بخشد. - 61 - او زن »مراقب و گوش به زنگی« است؛ هر شب قبل از خواب، خودش مطمئن میشود که تمام درها و پنجرهها بسته باشد. - 218 - او مسالمتجو، خوشقلب و پاكطینت و دلش از غیبت و حسادتها خالی است - 79 - . پاك نژاد، بیآزار، - 263 - مقتصد، - 283 - خویشتندار و همسردوست است - 225 - و با وجود همه ظلمی که همسرش به او کرده است، در برابر دیگران از او دفاع میکند. صفت منفیاش، به عقیده سید میران، سادگیاوست. - 180 - به عقیده خود آهو ایرادش -که باعث شد، سید هوو سرش بیاورد- این بود که به همسرش آنچنان که باید رسیدگی نمیکرد و از عشقی که »مانند چینی شکستنی - 302 - « است، مراقبت نکرد.
آهو با استناد به برداشت هاي غلط از مذهب، اطاعت از همسر را امري مسلم تلقی میکند: مرد، خداي کوچک زن است، هر چه بکند بر او ایرادي نیست - 515 - بنابر این زنان هم در تثبیت وضعیت نابرابرشان در مقابل مردان نقش دارند؛ تربیت نسلها به عهده مادران است، آهو با این رفتارها و تفکراتش به کلارا دخترش یاد می دهد که مانند خودش، چون زن است، باید مطیع و منفعل باشد و به بهرام القا میکند که چون مرد است، زمام امور خانواده در دست اوست و در آینده می تواند حق و حقوق زنش را زیر پا بگذارد.
نوع شخصیت اصلی از نظر پویایی / ایستایی
درخواست کمک از کربلایی عباس و میرزا نبی، فرستادن مهدي نزد سید به نشانه شفاعت، الگوگیري از هما در پرداختن به ظاهر خود براي جلب توجه همسر و خواهش و التماس به او کارهایی بود که آهو خانم در ابتدا بدان ها متوسل می شود گویی بیمهري همسرش بر صبر و تلاشش میافزاید و در راه مبارزهاي که خود آن را انتخاب کردهاست، ثابتقدم میسازد. اما وقتی همه آنها را کم نتیجه و بلکه بی نتیجه می بیند، تصمیم می گیرد نسبت به سید و هما بی تفاوت و خونسرد باشد و آنها را به حال خود بگذارد. روزگار به جایی می رسد که هما از سید می خواهد دیگر پیش آهو نرود، آن وقت آهو تصمیم می گیرد که از تسلیم و گذشت را کنار بگذارد و راه مقاومت را پیش بگیرد و از حق مسلم خود دفاع کند. اما اینبار هم با خشونت همسرش مواجه و از خانه و زندگی چندین ساله رانده می شود.
آهو خانم دوباره کنارهگیري را میگزیند و تصمیم میگیرد به اتفاق بچههایش به شهر سراب برود؛ ولی وقتی از تصمیم میران مبنی بر ترك کرمانشاه و رفتن به تهران باخبر میشود، عزمش را جزم می کند و با جسارت هرچه تمامتر براي دفاع از حق پایمال شده خود و فرزندانش، خود را به سید میرساند و جنجالی بر پا میکند و سید را برمی گرداند - 807 - و -پس از فرار هما با راننده ماشین- در آرامش در کنار همسر و فرزندان، به زندگی سابق خود برمیگردد.
نمادپردازي در شخصیت اصلی
آهو خانم نماد زن هاي مظلوم ایرانی است. همچنین نویسنده در پایان رمان تاریخ رفتن هما را به تاریخ رفتن شاه ربط میدهد و اشاره می کند که زندگی جدیدي در انتظار ایران و آهو است.
نام شخصیت اصلی
آهو خانم به آهو - حیوان - شبیه است؛ براي استخراج مشک از آهو، باید غده آن به قدري بزرگ شود که باعث درد آهو شود و او با ساییدن بدن خود به سنگ، پوست خود را پاره می کند و غده را از بدن خود خارج می کند. آهو خانم نیز همینطور است؛ بحران او به قدري بزرگ شده که باعث دردي تحملناپذیر شده است. به همین دلیل صفت هاي خوبی که سال هاست در باطن او دفن شده است، پدیدار می شود و می تواند از زنی منفعل و بی شخصیت به زنی متشخص و تصمیمگیر تبدیل شود و خود و خانواده خود را از مهلکه نجات دهد.
