بخشی از مقاله
چکیده
هدف این مقاله بررسی مبانی نظري مطالعات آمایش آموزش عالی، هدف، ساختار، روش و مسیر مطالعه، به علاوه ارایه ي اصلیترین دستاوردهاي آن در گروه علوم انسانی و در استان خراسان رضوي است. به این منظور پس از ارایه ي اطلاعاتی از وضعیت علوم انسانی در سالهاي 1389 و 1394، در پنج محور: اولویت بندي گروه هاي تحصیلی؛ تغییر در تعداد و ترکیب رشته هاي علوم انسانی براي سال 1394؛ تعداد رشته هاي فعال گروه علوم انسانی به تفکیک مقطع؛ توزیع رشته هاي علوم انسانی بر حسب محل؛ و توزیع رشته هاي علوم انسانی برحسب زیرنظام؛ مهمترین تصمیمات و روش هاي اتخاذ آن در ارتباط با گروه علوم انسانی مطرح شد.
بر اساس برخی از مهمترین نتایج تحقیق روشن شد که توسعه ي رشتههاي علوم انسانی از الگوي معینی تبعیت نکرده است؛ زیرنظامهاي آموزش عالی، نقشهاي معین براي توسعهي متوازن رشتههاي تحصیلی در این گروه نداشتهاند؛ علوم انسانی حکم وسیلهاي براي تأمین خواست مراجع بالاسري در کشاندن آموزش عالی به شهرهاي دورافتاده ي فاقد امکانات اولیه براي توسعه را بازي کرده است؛ سیاستگذاري توسعه ي رشتههاي گروه علوم انسانی مبتنی بر رویکرد "ترجیح به دلیل سهولت" بوده است؛ هیچ رابطه ي منطقی بین نوع و فراوانی رشتههاي دایر علوم انسانی، مختصات شهري-ناحیهاي وجود ندارد؛ بین توسعهي علوم انسانی با تغییرات اجتماعی، انتظارات جدید فرهنگی، نیازهاي کارفرمایان، و بهطور کلی الزامات توسعه ي ملی ربط منطقی وجود نداشته است؛ پیشرفتهاي فناوري در بین گروههاي آموزشی کمترین اثر را در علوم انسانی داشته است؛ یک نظام سیاستگذاري استانی در مورد هیچ یک از گروههاي آموزش عالی از جمله علوم انسانی وجود نداشته است؛ بیشترین وزن توسعه ي کمی علوم انسانی به دانشگاه پیام نور واگذار شده است که دانشگاهی با رویکرد آموزش از راه دور است.
مقدمه
یکی از ابعاد مهم شکاف توسعه بین جوامع، تفاوت آنان در بهره برداري از فرصت هاي آموزشی است. هر چه فرصتهاي آموزشی در کلیهي سطوح تحصیلی از جمله آموزش عالی کمتر باشد، به همان اندازه فرصت تشکیل سرمایهي انسانی و استفاده از فرصت هاي توسعه کمتر خواهد بود. اجراي مطالعات توسعه. آموزش عالی و تهیهي نقشه براي آن، یکی از راههاي احراز اطمینان نسبی در مورد توازن در ایجاد فرصتهاست. در غیر این صورت، نه فقط آموزش عالی به توسعه ي متوازن منطقهاي و ملی کمک نمی کند که به عکس با تشدید نابرابریها و افزایش شکاف سرمایه ي انسانی، منجر به کورتر شدن گره توسعهي پایدار می گردد.
آمایش آموزش عالی به شناسایی نیازمندیهاي توسعه آموزش عالی در پهنهي سرزمینی کمک می کند و در این راه بهترین استعدادهاي توسعه را به متناسبترین صورت ممکن با این نیازمندیها پیوند میزند. به همین دلیل برنامه ي مطالعات آمایش یکی از محورهاي اصلی آموزش عالی کشور در سال 1389-1390 قلمداد می شود. آمایش در لغت، اسم مصدر آمودن و آماییدن به معناي در هم کردن،آماده کردن،آراسته کردن و مستعد کردن است. آمایش به معنی مدیریت سرزمین است و در واقع نوعی برنامه ریزي توسعه است که هدف آن سازماندهی اجتماعی، اقتصادي، فرهنگی و زیست محیطی، به منظور تحقق آینده اي مطلوب است - عندلیب و مطوف، . - 1388 پیش از اتخاذ هر تصمیمی درباره ي توسعه ي آموزش عالی، لزوم مطالعات آمایش محرز است.
منظور از توسعه در اینجا، مجموعه اقدامات سنجیدهاي است که به منظور تحقق عدالت در توزیع فرصت ها، توازن بخشی به خدمات آموزش عالی بر حسب الزامات و اقتضائات سرزمینی، و متناسب ساختن برنامههاي آموزش عالی با توانمندي ها و محدودیت هاي سرزمین صورت می گیرد. به این ترتیب در یک قرائت عملیاتی از توسعه، وقتی سخن از توسعه ي آموزش عالی به میان می آید، منظور اقداماتی نظیر ایجاد یا لغو امتیاز فعالیت یک یا چند رشته، در یک ناحیه، شهرستان یا زیرنظامها - دانشگاهها - است.
تصمیماتی همچون افزایش یا کاهش عده ي دانشجو، ترکیب جنسیتی دانشجویان، توزیع دانشجوها در رشته-مقاطع مختلف تحصیلی، تناسب استاد-دانشجو، و روند تغییرات در برنامه هاي آموزشی در چنین بستري اتخاذ می گردد. آمایش آموزش عالی، نتایج به دست آمده از مطالعات مرتبط در یک پهنه ي خاص جغرافیایی را در اختیار تصمیم گیرندگان قرار می دهد. روشن است که نتیجه ي تصمیماتی که در این صورت به عمل می آید، خردمندانه تر و موفقیت آمیزتر خواهد بود. از همین نقطه است که موضوع گروههاي تحصیلی1 وارد عرصه ي آمایش می شود. منظور از گروههاي تحصیلی، گروههاي پنج گانه ي اصلی است که همه ي رشته هاي دایر آموزش عالی ایران در آنها جاي گیر شده اند.
این گروهها عبارت اند از: علوم انسانی، علوم، کشاورزي، معماري و هنر و مهندسی. در مقاله ي حاضر، فقط آن بخش از مطالعات آمایش در استان خراسان رضوي است، که در ارتباط با گروههاي تحصیلی، مسیر مطالعه و دستاوردهاي آن با تأکید بر گروه علوم انسانی است و تصمیمات کلی که در این زمینه اتخاذ شد، ارایه خواهد شد.2 بدیهی است که به دلیل تمرکز بر این هدف، تحلیل توسعه یا محدود ساختن هر یک از رشتههاي زیرمجموعهي گروه علوم انسانی به طور مجزا، هدف این مقاله نیست.
