بخشی از مقاله
چکیده
عادات غذایی، شیوه مصرف غذا و طبخ غذا را بازنمایی می کند، شناخت عوامل موثر بر عادات غذایی می تواند به عنوان یک رویکرد پیشگیرانه، در بروز آسیب ها و بیماری های ناشی از مصرف نادرست غذاها به کارشناسان کمک کند. پژوهش حاضر با روش پیمایش و ابزار پرسشنامه در پی شناخت تاثیر عوامل اجتماعی بر عادات تغذیه در بین زنان شهر قصر شیرین، بر آمده است. نتایج داده ها نشان می دهد.
بین سرمایه فرهنگی با آزمون پیرسون و سطح معناداری /043، سرمایه اجتماعی با آزمون پیرسون و سطح معناداری /022 ، سرمایه اقتصادی با تحلیل واریانس و سطح معناداری /025، طبقه اجتماعی با آزمون خی دو و سطح معناداری /043، قومیت با آزمون خی دو و سطح معناداری /045 و احساس بی قدرتی با آزمون tو سطح معناداری /022 با عادات غذایی رابطه معنا دار آماری وجود دارد. یافته های پژوهش رابطه معناداری بین مولفه مذهب و سن با عادات غذایی را نشان نداده است.
مقدمه
توسعه اقتصادی و اجتماعی هر جامعه ارتباط مستقیم با وضع تغذیه مردم آن جامعه دارد - . - 1 اثر مستقیم تغذیه بر تندرستی انسان از دیرباز شناخته شده است. افراد انسانی از قرن ها قبل با تجربه های مختلف پی به روش صحیح تغذیه برده و در طی هزاران سال تغذیه نموده و رشد کرده اند. بنابراین افرادی که در همان تجارب تغذیه ای صحیحی داشته اند زندگی سالم تر و طولانی تری بر خوردار بوه اند. با استفاده از غذای لازم و کافی بر کارایی و فعالیت، رضایت خاطر، نشاط زندگی، قدرت مبارزه با مشکلات در انسان افزوده می شود و در عین حال سلامت و بهداشت نسل های بعدی نیز تضمین می گردد - . - 2
بنابراین غذا و پیوند دیالکتیکی آن با جایگاه اجتماعی در زمره موضوعاتی است که مورد توجه جامعه شناسان معاصر نظیر بوردیو . - 1987 - فیشلر . - 1988 - رساتون . - 2001 - قرار گرفته است - . - 3 جامعه شناسی تعذیه و غذا یکی از شاخه های جدید جامعه شناسی است. امروزه توجه به ابعاد تغذیه انسانی از دیدگاه اجتماعی ذهن پژوهشگران عرصه سلامت و تغذیه را به خود مشغول کرده است. جامعه شناسی غذا عوامل بی شمار اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی را که روی عادت های غذایی تاثیر می گذارند و این که چه بخوریم، کی بخوریم، چگونه بخوریم را مطالعه می کند - . - 4 در مطالعات جامعه شناختی، عادت های غذایی و نقش محیط اجتماعی در تولید و مصرف مواد غذایی بررسی می شود.
این گفته بدان معنا نیست که انتخاب های فردی و ذائقه های شخصی هیچ اهمیتی ندارد، بلکه تبیین جامعه شناختی الگوهای اجتماعی عادتهای غذایی، تعیین کننده های اجتماعی چگونگی غذا خوردن و سبک های انجام دادن این کار را برای ما مشخص می کند - . - 5 امروزه چاقی یکی از شایع ترین اختلالات تعذیه ای در کودکان و نوجوانان می باشد که پیشگیری و درمان به موقع آن ضروری است اگرچه روش های درمانی متعددی برای درمان چاقی پیشنهاد می شود اما همواره بهترین روش درمان، پیشگیری به موقع است که پیشگیری از طریق آموزش روش های درست غذایی و برنامه تعدیل رفتار در نوجوانان مهمترین رکن می باشد - . - 6
بنابراین آموزش تغذیه ای نقش مهمی در ایجاد عادات صحیح تغذیه دانش آموزان و مردم دارد و آنها را یاری می کند با مسائل تغذیه ای محیط خود آشنا گردد. برنامه های مخصوص تغذیه در مدرسه و محل کار تاثیر مهمی بر کارائی تولید و مقاومت بدن در برابر عفونت ها دارد. در هر نظام اقتصادی -اجتماعی برنامه های تغذیه ای باید مهم قلمداد شده و اهداف تغذیه ای در تمام برنامه های توسعه ملی گنجانده شود - . - 7 بر این اساس می توان گفت که برنامه های آموزشی تغذیه، بر عادات غذایی تاثیر می گذارند. عادت های غذایی عواملی هستند که روی نحوه زندگی و کیفیت زندگی فرد اثر می گذارد. عادت های غذایی باعث کاهش یا افزایش وزن شده و در نتیجه موجب اختلال در سلامتی فرد می گردد.
با گسترش زندگی صنعتی، مصرف غذاهای پرچرب و سرخ کردنی افزایش چشمگیری داشته و میزان اسیدهای چرب ترانس موجود در این محصولات غذایی باعث افزایش شیوع امراض مزمن شده است. که این امر سبک زندگی بدون تحرک همراه است و با توسعه و گسترش رستورانها و فست فودها عادت های غذایی نامناسب و متفاوت فزونی یافته است که این امر ضرورت توجه به عادات غذایی را آشکار می سازد - . - 8 از آنجا که عادتهای غذایی در پیشگیری از بیمارهای مزمن از جمله بیماری های قلبی-عروقی و دیابت، برخی سرطان ها و در نتیجه بهبود سطح سلامتی نفش بارزی دارند - . - 9 ضرورت پژوهش در این زمینه را توجیه می کند. بیکمن 3 معیار را مشخص کرده است که مشخصه یک مساله اجتماعی است، این سه معیار عبارت است از:
-1 تعداد زیادی از مردم تحت تاثیر آن پدیده قرار گیرند.
-2 پدیده باید اثر تعاملی با سایر پدیده ها داشته باشد.
-3 آن پدیده را کل جامعه یا بخش مهمی از آن یک موضوع اجتماعی بدانند - . - 10 با توجه به ابعاد گوناگون تغذیه و اثرات کاملا عیان آن بر جامعه تغذیه به عنوان یک پدیده اجتماعی و بر اساس معیارهای مطرح شده یک مسئله اجتماعی است. بر این اساس پژوهش حاضر در پی دستیابی به این سوال اساسی است که چه عواملی بر عادتهای غذایی شهروندان قصرشیرینی تاثیر گذار است؟ در این زمینه پژوهش های متعددی صورت گرفته است که موید معنا دار بودن تاثیر محیط بر عادات غذایی است.
لطفی و دیگران . - 1395 - پژوهشی با عنوان بررسی نگرش عملکرد خانوارهای ساکن در شهرستان پاوه، جوانرود و روانسر در رابطه با الگوی مصرف مواد غذایی انجام داده اند. روش تحقیق پیمایش و ابزار پژوهش پرسشنامه بوده است. نتایج پژوهش نشان داده است که به دلیل عادتها و دیدگاههای نامناسب در رابطه با مصرف برخی مواد همچون ساعات نامناسب نوشیدن چایی و همچنین درصد کم مصرف مواد غذایی دریایی، سبد مصرفی ناقصی دارند - . - 11 قاسمی و دیگران - . - 1394
پژوهشی با عنوان تاثیر آموزش رفتار تغذیه ای مادران بر عادات غذایی کودکان انجام داده اند. که در همدان صورت گرفته است. روش مطالعه کتابخانه ای بوده و نتیجه گرفته اند که آموزش با تاکید بر رفتار تغذیه ای موجب بهبود عملکرد مادران در خصوص تغذیه کودکان نوپا شده است - . - 12 صدیقی - . - 1386 پژوهشی با عنوان بررسی عادات تغذیه ای دانش آموزان دبیرستان های دولتی و مقایسه آن هرم راهنمای غذایی انجام داده است. روش تحقیق پیمایش و ابزار پرسشنامه بوده که با استفاده از نمونه گیری احتمالی خوشه ای 120 نفر را مورد بررسی قرار داده که 60 نفر پسر و 60 نفر دختر بوده است. نتایج پژوهش نشان داده است که بین دختران و پسران در میانگین مصرف ماهانه مواد غذایی تفاوت وجود دارد.
آموزش تغذیه ای می تواند در رفتارهای تغذیه ای دانش آموزان موثر باشد - . - 13 پور عبداللهی - . - 1384 پژوهشی با عنوان تاثیر آموزش تغذیه بر آگاهی و عملکرد تغذیه ای دانش آموزان انجام داده است. روش تحقیق پیمایش و ابزار پرسشنامه بوده که بین دو گروه از دانش آموزانی که در معرض برنامه های آموزشی قرار گرفته و گروهی که در معرض این برنامه ها نبودند پخش شد. یافته های پژوهش تفاوت معناداری بین دو گروه نشان داده است و نتیجه گرفته اند که آموزش تغذیه در محیط مدرسه نقش بسیار عمده ای در افزایش آگاهی و عملکرد دانش آموزان داشته است - . - 14
مروری بر مبانی نظری پژوهش.
تعذیه در سطح فردی و سطح جهانی، نظر کارشناسان امر را به خود معطوف داشته است. به طور کلی تغذیه را می توان در دو سطح خرد و کلان مورد مطالعه قرار داد. در سطح خرد، نظریه مطرح، نظریه انتخاب عقلانی است. این نظریه جامعه را مجموعه ای از افراد می داند که کنش عقلانی دارند یعنی بر اساس این نظریه، کنشگر، کنشی را انتخاب می کند که برای او حداکثر فایده را دارد. هرچند که پارتو، جامعه شناسی را علم کنش های غیر منطقی و اقتصاد را علم کنش های منطقی می داند اما در جامعه شناسی نیز یک گرایش عمده وجود دارد که بر اساس انتخاب عقلانی رفتارهای بشری را تبیین می کند. برخی از مهمترین نظریه پردازان این نظریه: ماکس وبر، جان هرسانی، جیمز کلمن، پیر بوردیو و جان الستر است.
اصل محوری الگوی تبیین انتخاب عقلانی این است که رفتار انسان هدفدار و سنجیده است. بنابراین الگوی مصرف نوعی پدیده اجتماعی است که بر اساس محاسبات عقلانی صورت پذیرفته و عبارت است از: رفتار افراد، خانوارها و در برخی موارد کل جامعه در انتخاب خرید و مصرف کالاها و خدمات. در نتیجه رفتار مصرفی متاثر از رجحان ها، سلایق و محیط اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و ارزش های حاکم بر آنهاست.
در سطح کلان در باب فرهنگ تغذیه، نظرات تولکس دورف، ریتزر، گیدنز، ادما، اشترواس مطرح است. تولکس دورف، خوردن و آشامیدن را به عنوان یک وضعیت ثابت فرهنگی و پدیده ای مطلق اجتماعی تشریح می کند و معتقد است نظر به اینکه انسان مانند تمامی موجودات زنده به انرژی و مواد غذایی وابسته است بنابراین در ارتباط با تغذیه زیر فشار بیولوژیکی قرار دارد. همچنین رفتار تغذیه انسان تحت تاثیر محیط اجتماعی، فرهنگی قرار دارد - . - 15 پژوهش حاضر در راستای تبیین شناخت رفتارهای تغذیه ای زنان شهر قصرشیرین، با توجه با ساختار جغرافیایی و تنوع فرهنگی موجود در این شهر، تلاش شده است نظریاتی استفاده شود که با محیط مورد مطالعه مطابقت داشته باشد.
بنابراین تئوری وبر که در جهت ایجاد ارتباط بین سبک زندگی و پایگاه اجتماعی بوده است، مفهوم مک دونالیزه شدن از ریتزر که سعی دارد با تاکید بر عقلانیت صوری استفاده از غذاهای آماده را تبیین کند، دیدگاه بوردیو که هم جایگاه اجتماعی را تعیین کننده نوع مصرف می داند و هم مصرف را تعیین کننده جایگاه اجتماعی همچنین مفهوم عادت واره، و معتقد است که ذائقه یا سلیقه، مصرف را جهت می دهد و با جهتگیری مصرف سبک های زندگی متفاوت می گردد و در نهایت دیدگاه کاکرهام که بر تفاوت های جنسی، سنی و نژادی تاکید می کند، استفاده شده است. بر اساس چارچوب نظری مورد استفاده در پژوهش حاضر می توان مفروضات زیر را در نظر گرفت.
بین مولفه هایی چون: جنسیت، سرمایه اقتصادی، احساس بی قدرتی زن در خانه، سن با عادات غذایی تفاوت معنادار آماری وجود دارد.
بین مولفه های چون: سرمایه اجتماعی، سرمایه فرهنگی، طبقه اجتماعی، وضعیت تاهل، قومیت و مذهب با عادات غذایی رابطه معنادار آماری وجود دارد.
تعاریف نظری و عملیاتی مفاهیم پژوهش.
عادات غذایی: عواملی هستند که روی نحوه زندگی و کیفیت زندگی فرد تاثیر دارند. عادات غذایی یعنی چه چیزی، چه غذایی، چه موقع و چگونه بخوریم. در پژوهش حاضر، عادات غذایی در بعد عملیاتی شامل شاخص هایی چون ذائقه افراد در مورد خوردن غذاهای چرب یا خشک، سرد یا گرم، آب پز یا سرخ شده، استفاده از ادویات، شوری، ترشی، شیرینی و تندی، میزان مصرف سبزیجات، لبنیات، حبوبات و غلات، میزان مصرف وعده های غذایی، ساعات مصرف غذا، چایی، میوه، مدت زمان غذا خوردن - تندتند خوردن یا آهسته خوردن - . از افراد سوال پرسیده شده است و با کامپیوت کردن داده ها در محیط SPSS مفهوم عادات غذایی ساخته شده است.
سرمایه اقتصادی: شامل درآمد و مابقی انواع منابع مالی است که در قالب مالکیت جلوه نهادی پیدا می کند، در واقع به میزان سرمایه مادی در نظام تولیدی مدنظر مارکس اشاره دارد. برای ساخت این مفهوم از پرسش شوندگان درباره، ارزش ماشین شخصی، نوع مسکن، املاک و دارایی ها سوال شده است که با تجمیع داده ها در محیط SPSS مفهوم سرمایه اقتصادی ساخته شده است. سرمایه فرهنگی: در بر گیرنده تمایلات پایدار فرد است که در خلال اجتماعی شدن در فرد انباشته می شود.
بوردیو تحصیلات و الگوهای نمادی را نوعی سرمایه فرهنگی دانسته اشت. در بعد عملیاتی شاخص هایی مانند تحصیلات، میزان مطالعه در روز، میزان استفاده از انواع رسانه ها، شیوه گذران اوقات فراغت بر اساس مدت زمان به صورت 15 گویه و سطح سنجش فاصله ای سوال پرسیده شده است. سرمایه اجتماعی: حاصل جمع منابع واقعی یا بالقوه ای است که در شبکه با دوام از روابط کمابیش نهادینه شده آشنایی و شناخت متقابل یا به بیان دیگر با عضویت در یک گروه به دست می آید. برای اندازه گیری سرمایه اجتماعی، به صورت طیف لیکرت 5 درجه ای، طیفی از نظرات - کاملا موافق، موافق، بی نظر، مخالف و کاملا مخالف - . درباره مفاهیمی چون اعتماد، مشارکت، انسجام و پیوند اجتماعی در قالب 20 گویه در سطح سنجش رتبه ای از پاسخگویان سوال پرسیده شده است که در زمان تحلیل داده ها بر اساس مقتضیات پژوهش در محیط SPSS به صورت فاصله ای تعریف گردید.
احساس بی قدرتی: زمانی فرد احساس بی قدرتی می کند که از نظارت کمتری برای کنترل رویدادها و حوادث به وجود آماده برخوردار است، احساسی از نوع بی قدرتی می کند، یعنی فرد قادر نیست نتایجی که فرد به دنبال آن است را تحقق بخشد - . - 16 در بعد عملیاتی این مفهوم به صورت طیف لیکرت 5 درجه ای در باره نحوه تصمیم گیری زنان در امور خانه، مشورت با همسر و ابتکار عمل در خانه در قالب 15 گویه در سطح سنجش رتبه ای از کاملا موافق تا کاملا مخالف سوال پرسیده شده است. طبقه اجتماعی: به بخشی از اعضای جامعه اطلاق می شود که از نظر ارزش های مشترک، فعالیت های اجتماعی، ثروت و معاشرت با دیگران، از دیگر بخشهای جامعه تفاوت داشته باشند - . - 17 برای ساخت این مفهوم به صورت سوال باز و شفاهی از پرسش شوندگان درباره طبقه ای که خود را بدان متعلق می دانند سوال پرسیده شده است.
روش شناسی پژوهش.
روش پژوهش حاضر، پیمایش و ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساختی و از نوع 5 درجه ای طیف لیکرت بوده است. قبل از اجرای نهایی پرسشنامه، بین 45 نفر از اعضای جامعه آماری مورد ارزیابی قرار گرفت. پس از اصلاحاتی میزان آلفای کرونباخ پرسش نامه به 85 رسید که به لحاظ آماری قابل قبول در حد قوی می باشد. جامعه آماری، زنان خانه دار شهر قصرشیرین بود که به دلیل پدیده شایع و گسترده مهاجرت فصلی، آمار دقیقی از جمعیت مورد مطالعه در زمان تحقیق در دسترس نبود، بنابراین به صورت ضمنی 100 نفر در چهار منطقه شهرک قصرجدید، پالی آباد ، نصرآباد و تازه آباد، به صورت تصادفی انتخاب شدند. سوالات به صورت طیف لیکرت 5 درجه ای و در سطح سنجش رتبه ای قرار داشتند و در ارتباط با برخی متغیرها، ایجاب می کرد که در محیط spss به صورت فاصله ای طراحی شوند.
نتیجهگیری و جمعبندی
بر اساس یافته های جدول شماره یک که مبین متغیرهای مستقل و وابسته و نوع آزمون مورد استفاده می باشد، می توان به نتایج واضحی از داده ها دست یافت. نتایج آزمون پیرسون برای دو متغیر سرمایه فرهنگی و عادات غذایی، با مقدار 172 و سطح معناداری 95 ، و مقدار معناداری 043 نشان دهنده وجود رابطه بین این دو مولفه بوده است. همین آزمون با مقدار 96 و مقدار معناداری 022 برای مولفه های سرمایه اجتماعی و عادات غذایی نیز معنادار بوده است.
