بخشی از مقاله
چکیده
امروزه مفهوم شهروندی و آموزش آن به یکی از مفاهیم اصلی در سیاستگذاریها و برنامهریزیهای اجتماعی بدل شده است و به عبارتی می توان گفت که گفتمان شهروندی به گفتمان مسلط در بسیاری از جوامع از جمله جامعه ایران تبدیل شده است. بسیاری از دولت ها به این مسئله پی بردهاند که اکتفا کردن صرف به سیستم آموزش رسمی یعنی آموزش و پرورش در پیشبرد اهداف جوامع نمیتواند کافی باشد و باید از همه ابزارهای نوین که رسانه هم یکی از این ابزارها است در راستای آموزش و پرورش و افزایش سطح آگاهی و مشارکت اعضای جامعه استفاده نمود. صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران به عنوان رسانه ملی و فراگیر، در ترویج رفتار شهروندی و آشنایی مردم با حقوق و تکالیف شهروندی و به طور کلی حقوق اساسی خود نقش مؤثری می تواند داشته باشد.
در این پژوهش تلاش شد تا بخش خبری 20:30 شبکه دوم سیما به عنوان یکی از بخشهای خبری پرمخاطب رسانه ملی، از لحاظ مؤلفه های شهروندی مورد بررسی قرار گیرد. روش مورد استفاده در این پژوهش، روش تحلیل محتوای کمی بود و جامعه مورد بررسی این پژوهش را نیز کل اخبار پخش شده از بخش خبری 20:30 شبکه دوم سیما در خرداد ماه سال 1395 تشکیل می دهد. نتایج نشان داد که این بخش خبری بیشتر حقوق اقتصادی-اجتماعی، فرهنگی شهروندی را مورد توجه قرار داده است. همچنین بخش دیگری از یافته ها نشان داد که این بخش خبری در میان حقوق مدنی وسیاسی شهروندی، حق حیات و برخورداری از امنیت، بیشتر از مؤلفه های دیگر حقوق سیاسی و مدنی بازنمایی شده است. همچنین تصویری که این بخش خبری از شهروندی ارائه میدهد بیشتر به شاخصه های شهروندی منفعل نزدیک است.
مقدمه
امروزه مفهوم شهروندی و آموزش آن به یکی از مفاهیم اصلی در سیاستگذاریها و برنامهریزیهای اجتماعی بدل شده است و به عبارتی میتوان گفت که گفتمان شهروندی به گفتمان مسلط در بسیاری از جوامع از جمله جامعه ایران تبدیل شده است. بسیاری از دولت ها به این مسئله پی بردهاند که اکتفا کردن صرف به سیستم آموزش رسمی یعنی آموزش و پرورش در پیشبرد اهداف جوامع نمیتواند کافی باشد و باید از همه ابزارهای نوین که رسانه هم یکی از این ابزارها است در راستای آموزش و پرورش و افزایش سطح آگاهی و مشارکت اعضای جامعه استفاده نمود. یکی از وظایف و نقشهای اصلی رسانهها از زمان شکلگیری تاکنون، نقش آموزشی و اطلاعرسانی بوده است.
تأکید بر این نقش باعث شده تا امروزه رسانهها به یکی از نهادهای اصلی و تأثیرگذار در جوامع تبدیل شده و در کنار نهادهای دیگری چون نهاد خانواده، نهاد آموزشوپرورش و گروههای همسالان نقشی مهم در جامعهپذیری افراد داشته باشند. رسانه های جمعی می توانند با ترویج شهروندی فعال و مشارکت جو و مسئولیتپذیر و افزایش آگاهی های شهروندان از حقوق و تکالیف خود تأثیر به سزایی در بهبود کیفیت زندگی در محیطهای شهری داشته باشند. نتایج برخی از تحقیقاتی که در زمینه شهروندی انجام شده است نشان می دهد که میزان آگاهی مردم از حقوق و تکالیف شهروندی خود در حد پایینی است و این آگاهی از ابعاد مختلف شهروندی به صورت متوازن نمی باشد.
- در بخش تحقیقات پیشین به برخی از این تحقیقات اشاره شده است. - پیامد چنین وضعیتی یعنی عدم آگاهی از حقوق و تکالیف شهروندی موجب شده است تا بخش وسیعی از سرمایه، و هزینه های جوامع از جمله جامعه ایران صرف مدیریت و کنترل مسائل و مشکلات مختلفی در سطح جامعه می شود؛ در حالی که مرتفع کردن بسیاری از این مسائل با حضور شهروندان و مشارکت آنها بسیار کم هزینهتر و راحتتر انجام میشود. همه ما کم و بیش در کلان شهرها و شهرهای بزرگ با مشکلاتی چون آلودگی هوا، بحران آب، ترافیک های سنگین، فرهنگ نادرست رانندگی و تخریب محیط زیست و... مواجه هستیم.
مطمئنا شکل گیری این مشکلات دلایل مختلفی دارد، اگر بخشی از این مسائل را ناشی از ضعف زیرساختهای شهری و عدم برنامه ریزی درست شهری بدانیم، بدون تردید بخشی دیگر را نیز باید متوجه کنش ها و رفتارهای شهروندان دانست؛ رفتارهایی که توجه به هنجارها و قوانین زندگی جمعی در آنها نادیده گرفته میشود و بخش بزرگی از آنها ناشی از عدم آشنایی شهروندان به حقوق و تکالیف شهروندی است. بنابراین رسانه های جمعی به ویژه رسانه ملی باید وظیفهای که طبق قانون اساسی در قبال افزایش آگاهی جامعه بر عهده دارد را انجام داده و علاوه بر پرداختن به حقوق شهروندی مطرح در قانون اساسی کشور، فرهنگ سازی و نهادینه کردن رفتارهای شهروندی در جامعه را نیز در دستور کار خود قرار دهد.
ضرورت پژوهش
عوامل مختلفی موجب شده تا مفهوم شهروندی در جهان کنونی مورد توجه قرار گیرد، یکی از مهمترین این عوامل عبور از دوران توسعه اقتصادی صرف و تأکید بر توسعه اجتماعی و انسانی است. امروزه بسیاری از جوامع دریافته اند که اگر میخواهند کشوری توسعهیافته داشته باشند باید بر ابعاد انسانی توسعه توجه بیشتری کنند؛ به همین سبب بعد انسانی را می توان محور اصلی توسعه دانست و بدون توسعه در بعد اجتماعی و انسانی دست یابی به رفاه نیز دور از دسترس خواهد بود. همچنین سیطره تفکر و ایدئولوژی سرمایهداری بر جوامع امروزی و پیامدهای ناشی از آن همچون فردگرایی و مصرف گرایی باعث شده تا افراد از آگاهی و درنتیجه کنش سیاسی لازم برخوردار نباشند و بیشتر درگیر زندگی شخصی خود بوده و از حوزه عمومی دوری گزینند.
بنابراین رسیدن به جامعه ای توسعه یافته و عاری از سرکوب و تبعیض، منوط به رواج ایده های شهروندی فعال است که در آن هم صداهای گوناگون شنیده شود و هم به این نحو موجب درگیر شدن و مشارکت بیشتر افراد در امور جامعه شود. - فکوهی،. - 6 :1387 همچنین شهرنشینی» پدیده نسبتاً جدیدی است که بسیاری از مناسبات و روابط افراد را تغییر داده و حقوق و تکالیف جدیدی را برای وی رقم زده است؛ خصوصاً شهرهای بزرگ و پهناوری که بر اثر مشکلات زندگی و غوغای زندگی ماشینی، طروات و مهربانی را کم رنگ و روابط خشک قانونی را جانشین فضائل اخلاقی و ایثار و دگردوستی کرده است.
از سوی دیگر مقرارت حاکم بر زندگی شهری چنان روزافزون و ناهماهنگ است که حتی حقوقدانان را هم با دشواری روبهرو ساخته است؛ چه رسد به شهروندانی که در پیچ و خم روزگار برای بازخوانی حقوق و آگاهی از تکالیف خود فرصتی پیدا نمیکنند. در چنین وضعیتی است که گروهی ناخواسته از امتیازات قانونی خود محروم میشوند و گروهی دیگر هم ناآگاهانه از انجام وظایف خود بازمیمانند. - اسماعیلی، - 13 :1390
لذا باتوجه به مطالب ذکر شده، برآن شدیم تا بخش خبری 320:30 را از لحاظ مؤلفههای شهروندی مورد بررسی قرار دهیم. پرسش اصلی پژوهش این است که » نحوه بازنمایی مؤلفه های شهروندی در بخش خبری 20:30 شبکه دو سیما چگونه است؟« بنابراین برای پاسخ به این پرسش، پرسشهای دیگری نیز مطرح میشود؛ محتوای این بخش خبری چقدر در راستای حقوق و تکالیف شهروندی است؟ چه مقدار از مطالب این بخش خبری با مؤلفههای شهروندی مطابقت دارد؟ بخش خبری 20:30 چه تصویری از شهروند ارائه میکند؟ آیا بخش خبری 20:30صرفاً حقوق شهروندان را برجسته میکند یا به تکالیف آنها نیز میپردازد؟ آیا حقوق و تکالیف بازنمایی شده به صورت متعادل است؟
در بخش خبری 20:30 کدام یک از حقوق سه گانه سیاسی،اجتماعی و مدنی شهروندی برجسته شده است و بیشتر به آن پرداخته میشود؟ تصویری که خبر 20:30 از شهروند ارائه 3 3 یک نظرسنجی سراسری از مخاطبان صداوسیما در سراسر کشور نشان میدهد بخش های خبری 20:30 شبکه دو، بخش خبری ساعت 21 شبکه یک، بخش خبری ساعت 22 شبکه سه، بخش خبری ساعت 14 شبکه یک، بخش خبری ساعت 19 شبکه یک و بخش خبری ساعت 22:30 شبکه دو به ترتیب، پربینندهترین بخشهای خبری تلویزیون هستند. - خبرگزاری دانشجویان ایران»ایسنا« ، تاریخ انتشار: چهارشنبه 7 بهمن 1394، - 12:42
