بخشی از مقاله
چکیده
امروزه، فناوری یکی از مهمترین پایه های اساسی رشد و توسعه اقتصادی کشورها محسوب میشود، به طوری که پیشرفتهای چشمگیر کشورهای توسعه یافته و صنعتی در زمینههای گوناگون مرهون فناوری میباشد. با توجه به این موضوع، کشورهای درحال توسعه به دلیل وجود شکاف فناوری عظیم خود با سایر کشورهای توسعه یافته و پیشرفته و نیز به منظور جبران عقب ماندگی اقتصادی خویش نسبت به آنها تلاشهای گسترده ای را درجهت کسب انواع فناوری آغاز کردهاند.
با توجه به اینکه هدف اصلی این مقاله، بررسی و تعیین انتقال فناوری و عوامل استراتژیک انتقال فناوری درکشورهای درحال توسعه میباشد، تلاش شده است تا مسائل هم از لحاظ نظری و هم از لحاظ تجربی مورد بررسی قرار گیرد .بنابراین، ابتدا مسائل، بیشتر به لحاظ نظری بررسی میشود بهطوری که سیر تحولات نظرها، نظریه پردازان مختلف در ارتباط با فناوری، مفاهیم مربوط به انتقال فناوری و موانع انتقال فناوری و نیز مسائل و مشکلات مربوط به آنها پرداخته شود. نتایج تحقیق نشان میدهد که عوامل گوناگونی از جمله عوامل اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی درمیزان موفقیت این کشورها در زمینه انتقال فناوری مؤثر میباشند.
مقدمه
اهمیت تکنولوژی به عنوان عامل اصلی و موتور توسعه اقتصادی در جهان امروز مشخص است. تکنولوژی در دامان دانش پرورش می یابد و اصولا در گذر از وادی تحقیق و توسعه می توان زمینه های کاربرد دانش در زندگی بشر را کشف و یا ایجاد کرد. ایجاد تکنولوژی نیازمند سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه و آموزش نیروی انسانی است. نرخ سرمایه گذاری کشورهای درحال توسعه ازجمله کشور ما بر روی تحقیق وتوسعه و آموزش بسیار پایین تر از کشورهای توسعه یافته است.
بنابراین با این شیوه و فرایند طولانی مدت تبدیل ایده های پژوهشی به تولیدات اقتصادی شکاف تکنولوژیک بین کشورهای درحال توسعه و توسعه یافته روزبه روز بیشترمی شود. بنابراین تردیدی نیست که تنها راه عملی جبران عقب ماندگی یک کشور یا یک بنگاه اقتصادی استفاده از تجارب موفق دیگران در عرصه های جدید است . بنابراینانتقال فنّاوری از واردکردن عوامل فنّاورانه خاص از کشورهای توسعهیافته به کشورهای درحالتوسعه تا این کشورها را قادر به تهیه و بهکارگیری ابزارهای تولیدی جدید و گسترش و توسعه ابزارهای موجود سازد.
مفاهیم و تعاریف
از نظر لغوی فناوری معادل واژه ی لاتین تکنولوژی است که از دو کلمه ی - Techne - و - Logos - سرچشمه گرفته است. در این واژه تکنو به معنی مهارت دستی یا فن و لوژی به معنای دانش و علمی است که از طریق عملی کسب گردیده است. از نظر مفهومی، فناوری را دانش و مهارت لازم به منظور تولید کالاها و ارائه خدمات عنوان می دارد که محصول قدرت تفکر و ادراک انسان و ترکیبی از قوانین موجود در طبیعت است و در مفهومی گسترده ، کاربرد علوم در صنایع با استفاده از رویه ها و مطالعات منظم و جهت دار را شامل می شود.
بنابراین با توجه به تعریف لغوی و مفهومی فناوری می توان بیان نمود ، فناوری دانش و مهارتی - علمی – فنی - است که از چشم اندازی وسیع ، به عنوان توانایی های جامعه ی بشری جهت تبدیل منابع طبیعی به محصولات لازم و مفید برای مصارف انسانی نگریسته می شود. امروزه انتقال فناوری به شکل گسترده ای در برنامه های توسعه ای کشور های جهان سوم که رشد صنعتی در آن ها نقش مهمی را بازی میکند ، به عنوان لازمه و عامل بهبود دهنده شناخته شده است.
کوهنٌ انتقال فناوری را فرایندی پویا معرفی می نماید که در آن فناوری از طریق اکتساب ، انطباق و بهره برداری و توسعه دانش فنی از موقعیتی فیزیکی یا جغرافیایی به موقعیتی دیگر منتقل می گردد این تعریف بر انتقال فناوری از کشوری که دانش در آن سرچشمه گرفته است ، تأکید دارد و به این نکته اشاره دارد که انتقال فناوری هر نوع فعالیت منطقی و نظام مندی را در بر می گیرد که توسط دیگر گروه ها توسعه پیدا کرده و جهت انجام فعالیت سایر گروه ها مورد استفاده قرار می گیرد .
بنابراین انتقال فناوری را می توان راه کوتاه تر دست یابی به ثمره تحقیقات سایر کشورها در حل مشکلات صنایع دانست ، راه میانبری که اگر به درستی پیموده شود نوید بخش آینده ای امیدوار کننده و روشن خواهد بود ، زیرا تأثیر این روش در افزایش سرعت ، کاهش هزینه نیروی انسانی مورد نیاز و همچنین قطعی بودن نتیجه است. ارزیابی و انتخاب فنّاوری یکی از فعالیتهای مهم انتقال فنّاوری محسوب شودمی و بعضاً انتخاب نامناسب فنّاوری پیامدهای جبرانناپذیری دارد .پروفسور عبدالسلام در یکی از سخنرانیهای خود اظهار داشت: در مصر سه میلیون دلار صرف ایجاد کارخانهای شد تا لامپهای گرمایونی تولید کنند. این کارخانه درهمان سالی برپا شد که ترانزیستورهای کاملتری به وجود آمد و به بازارهای جهانی سرازیر شد.
طبعاً مشاوران خارجی ایجاد چنین کارخانهای را توصیه کرده بودند ولی مقامهای مسئول مجری بودند که درک خاصی از چگونگی دانش نداشتند و درعینحال بدون مشورت با فیزیکدانان شایسته کشور خودشان این توصیه را پذیرفتند. در بررسی مفاهیم، اهمیت و طبقهبندی فنّاوری، با مرور ادبیات فنّاوری، مدلهای لازم برای بررسی ماهیت فنّاوری و انتخاب فنّاوری مناسب بررسی شد. به نظر رسدمی بررسی پنج بعد عمر فنّاوری، پیچیدگی فنّاوری، سرعت تحولات آن، بازار در دسترس و ارزشافزوده حاصل، دستهبندی مناسبی را برای انتخاب فنّاوری در اختیار قرار دهد.
مناسبترین وضیعت عمر فنّاوریبرای انتقال، دوره معرفی و رشد فنّاوری است. یعنی مرحلهای که خطرپذیری تحقیقات سپریشده و زمان کافی برای استفاده اقتصادی از آن فراهم باشد. پیچیدگی فنّاوری مورد انتقال باید در حد توان فنی و اقتصادی متقاضی فنّاوری و یا یکقدم بالاتر باشد که امکان جذب فنّاوریفراهم شود. سرعت تحولات فنّاوری باید متناسب با فضای محیطی نیازمند فنّاوری باشد که امکان حیات و توسعه فنّاوری فراهم بوده و همراهی با تحولات فنّاوری در دنیا امکانپذیر گردد.
