بخشی از مقاله
چکیده
بسیاری از ما حداقل یکبار به کنسولگری یا سفارتخانه یک کشور خارجی یا سفارت ایران در دیگر کشورها مراجعه کرده ایم. با توجه به تعداد کشورهای دنیا به داشتن نمایندگی دیپلماتیک " در دیگر کشورها و همچنین تنوع بناهای دیپلماتیک، میبینیم این بناها از نظر کمیت، با سینما، تئاتر یا مکان های ورزشی یک پایتخت قابل رقابت هستند. در بسیاری از موارد سفارتخانهها در بناها یا سایت های تاریخی مهم مستقر شده یا از موقعیت شهری ممتاز برخوردار شده اند .معماران با ساز و کاری ویژه مسایل طراحی را تشریح کرده و روند سوال به جواب را طی میکنند. این روند براساس معیارهایی که نشان دهنده روش های طراحی انان است سرچشمه میگیرد.
در این مقاله تلاش میشود تا با بررسی سفارتخانه، روش های نظریه های طراحی مورد بررسی قرار گیرد. در بحث طراحی پژوهشی مقولاتی چون فرایند طراحی، توجه به مراتب و روش های جمع اوری اطلاعات مربوط به پروژه، شکل گیری ایده های طراحی، و تصمیم سازی در مسیر دست یابی به پاسخ طراحی مطرح است. در این مقاله ابتدا به معرفی سفارتخانه و دیپلماتیک و استفاده از ادبیات موجود در این زمینه پرداخته ، ضمن بر شمردن ویژگی های معماری فضاهای دیپلماتیک و اهداف ان، اقدام به شناخت معماری سفارتخانه مینماید که در این راستا تعدادی از تعاریف و برنامه دهی موضوع مورد بررسی قرار میگیرند .
-1 مقدمه
سفارت چیست؟ یا به عباراتی دیگر، سفارت چه میخواهد باشد؟ چه چیزی را نشان میدهد؟ شخصیتش چیست؟ چگونه مکانی است؟ روشنترین پاسخی که فرهاد احمدی در طراحی سفارتخانه ایران در سئول میگوید این است که »سفارت میخواهد دو ملت را به هم پیوند بزند، میخواهد گفت و گوی میان دو کشور را نشان دهد. اگر سفارت محصور دیوارهایی بلند است و همچون دژی رخنه ناپذیر مینماید، گفت و گو سرشار از بی اعتمادی است. اگر شفاف و در گشوده است، آن گاه حاکی از رابطه ای با اعتماد است[1].« با وجود اهمیت شهرسازی و معماری سفارتخانهها و دیگر بناهای دیپلماتیک، اطلاعات ما در مورد آنها بسیار اندک است.
مراجعه به این مکانها که اغلب محصور و دور از نظرند، از طریق مسیرهای بسته و کنترل شده و تماس با کارکنان از طریق گیشه های حفاظت شده است. تعداد اندکی از معماران از کاربری ها، نیازهای فنی، مشخصات کالبدی و ویژگیهای این بناها مطلع اند. در حالی که این ساختمانها به دلیل پیچیدگی و سرور کار داشتن با ملیتها و فرهنگ های مختلف، از نظر بحث تخصصی طراحی بسیار جذاب اند.
از طرفی میدانیم اغلب کشورها به معماری نمایندگی های خود در خارج توجه میکنند و طراحی آنها فرصت خوبی برای ارتقای کیفی معماری از نظر طراحی، مشخصات فنی و فرآیند مدیریت پروژه و ساختمان است. اگر چه قدمت روابط دیپلماتیک بین حکومتها به دوران باستان میرسد. [3] اما دیپلماسی جدید و به خصوصی سفارتخانهها تاریخچه ای چند صد ساله دارند.[7] که توجه به آن حائز اهمیت است. همانطور که پیرنیا معتقد است هنر معماری ایران بعد از زبان دری، دومین نماد هویتی ایرانیان محسوب میشود. [7]
در دوران اخیر بسیاری از کشورها طرح سفارتخانه های جدید خود را به معماران سرشناسی سپرده اند تا بر توانایی فرهنگی کشورشان تأکید کنند. با وجود اهمیت شهرسازی و معماری سفارتخانهها و دیگر بناهای دیپلماتیک، اطلاعات ما در مورد آنها بسیار اندک است. مراجعه به این مکانها که اغلب محصور و دور از نظرند، از طریق مسیرهای بسته و کنترل شده و تماس با کارکنان از طریق گیشه های حفاظت شده است .
وجود سفارتخانه در یک کشور نقش مهمی در شناساندن آداب و رسوم و فرهنگ یک جامعه دارد و در ترویج و تبلیغ و شناساندن این مهم رسالتی بزرگ بر عهده دارد. از طرفی میدانیم اغلب کشورها به معماری نمایندگی های خود در خارج توجه میکنند و طراحی آنها فرصت خوبی برای ارتقاء کیفی معماری از نظر طراحی،مشخصات فنی و فرآیند مدیریت پروژه و ساختمان است. [29] معماری برون مرزی در این نوشتار به معنای معماری بناهای خارج از مرزهای هر کشور است که از نمونه های آن میتوان به بنای سفارت خانه ها، کنسولگریها و غرفه های هر کشور در نمایشگاه های جهانی، مقابر شخصیت های علمی ، فرهنگی و هنری مدفون در خارج از مرزهای آن کشور، اشاره داشت. [28]
دیپلماسی یکی از عوامل مهم نشان دهنده هویت یک حکومت است که تاریخچه ای دیرین و به قدرت تاریخچه شهرها دارد؛ بناهای دیپلماتیکو خصوصاً سفارتخانهها نمایندهیک کشور بیگانه در پایتخت یا در شهرهای مهم کشور میزبان هستند و زمین آنها خاک کشور بیگانه محسوب میشود و دولتها در امور داخلی آنها دخالت نمی کنند. مهم ترین عامل در طراحی چنین فضایی تصویری است که کشور مهمان میخواهد در کشور میزبان ارائه کند و مهم ترین بنای دیپلماتیک سفارتخانه است که این بخشی از سفارت حفاظت شده و دسترسی به آن کنترل شده است. بنای دیپلماتیک دیگر، کنسولگری است که گاه در ساختمان سفارت و گاه مستقل است. کنسولگریها که به امور مراجعان بومی و هموطنان خود میپردازند مراجعان بیشتری از سفارتخانهها دارند .
خانه سفیر در درجه اول محل سکونت و در درجه دوم محل برگزاری ضیافت های تشریفاتی و جلسات گردهمایی با دیگر سفرا، سیاستمداران و شخصیت های برجسته هر دو کشور مهمان و میزبان است. [28] تصور اولیه بر این است که سفارتخانه باید مثل قلعه ای نفوذناپذیر باشد؛ اما با توجه به اینکه هر سفارتخانه ای در خارج از ایران تمثیلی است از خانه ایران؛ جایی است که نه صرفاً مسائل سیاسی بلکه تمام مسائل فرهنگی مربوط به ایران مطرح میشود و در نتیجه طرح ساختمان آن باید حسی دعوت کنندگی را به مخاطبغیر ایرانی القاء کند؛ مثل این است که خیابان امتداد پیدا کرده و وارد خانه شده است .
-2 معماری سفارتخانه و همنشینی دو فرهنگ:
به دلیل اهمیت مفهوم »گفت و گو « در ادبیات دیپلماتیک، در طراحی سفارتخانه نیز این مفهوم میتواند به عنوان مبنای شکل گیری ایده معماری مورد توجه قرار گیرد. دیپلماتها به هدف نمایندگی از کشور متبوع خود و حفظ منافع این کشور و اتباع آن و نیز برای بسط روابط دوستانه و توسعه روابط فرهنگی، علمی و اقتصادی بین دو کشور فرستنده و پذیرنده، به آنجا اعزام میشوند.[20] آنان متعهد به رعایت قوانین و مقررات دولت پذیرنده اند.[21] معماران سفارتخانه های ایران در دیگر کشورها در سال های اخیر، اگرچه همگی به گونه یی به این مفهوم و تجلی آن در معماری نظر داشته اند، اما رویکرد آنها به این مفهوم و تعاریفی که عرضه کرده اند بسیار متنوع بوده است.
مهندس فرهاد احمدی طراح سفارتخانه ایران در سئول در این باره میگوید؛ »دو نفر هنگامی که میخواهند بر سر موضوعیگفت وگو کنند طبعاً به منافع و فرهنگ خودشان نظر دارند، برای اینکه این دو نفر به یک نقطه توافق برسند باید پلی میان آنها زده شود و نقطه سومی ایجاد شود. این نقطه سوم نقطه یی است که هر دو بتوانند در آنجا قرار بگیرند و در آن مصالحه یی صورت بگیرد.« مهندس احمدی میگوید: »براساس برداشتی که من دارم، ما باید در طراحی پروژه به یک مصالحه برسیم، یعنی در عین حال که حرف خود را میزنیم، بستری فراهم کنیم تا طرف مقابل هم بتواند با آن ارتباط برقرار کند.
« براساس این تعاریف، معمار سفارتخانه ایران در سئول تلاش میکند تا اثری خلق کند که در آن، مولفههایی از فرهنگ و معماری دو کشور، یعنی ایران و کره جنوبی به نوعی همنشینی برسند و به یک معنا، معماری سفارتخانه از دو فرهنگ سخن بگوید. اما چگونگی این تفاهم و به تعبیر مهندسی احمدی »مصالحه در نقطه سوم«، موضوعی قابل تحلیل است. این »مصالحه در نقطه سوم« را در این اثر در دو سطح میتوان بازخوانی کرد. سطح اول ویژگی های فرمال، هندسی و بصری طرح است که در هر اثر معماری بیش از هر چیز خود را به رخ میکشد و در اینجا باید دید این گفت و گو و مصالحه میان دو فرهنگ، چگونه در این اثر متجلی شده است، اما سطح دوم، مضامین و مفاهیمی است که در پس ایده های طراحی مورد توجه بوده اند و طراح، اثر خود را با اتکا به آن مضامین و مفاهیم توضیح میدهد.[1]
-3 گونه شناسی بناهای دیپلماتیک:
مهمترین بنای دیپلماتیک سفارتخانه است. سفارتخانهها به طور معمول از سه بخش اصلی و متمایز تشکیل میشوند: سفارت، اداری، کنسولگری، وابسته های فرهنگی وابسته های تجاری:
الغ - سفارت که خود از دفاتر سفیر، مشاور دیپلماتیک یا نفر دوم سفارت، مشاور اقتصادی و دیگر گروه اعزامی به کشور میزبان تشکیل میشود در اینبخش عموماً منشی،دیپلماتیک، آرشیو، سالن انتظار و همچنین اتاق رمز قرار دارند. این بخشی از سفارت حفاظت شده و دسترسی به آن کنترل شده است. [19]
ب - اداری اداری است و در آن کارمندان امور مالی و اداری مستقرند.
ج - کنسولگری بنای دیپلماتیک دیگر، کنسولگری است که گاه در ساختمان سفارت و گاه مستقل است. کنسولگریها که به امور مراجعان بومی و هموطنان خود میپردازند مراجعان بیشتری از سفارتخانهها دارند.[19] کلاس های آموزشی زبان، فرهنگ و مانند آن است. کاربری ساختمانهای وابسته فرهنگی شبیه دیگر بناهای فرهنگی و آموزشی است و سلسله مراتب حفاظتی ویژه ای در آنها رعایت نمی شود وابسته های فرهنگی به فضاهای گردهمایی تقرباًی وسیع، کتابخانه، کلاس درسی، دفاتر مختلف، فضاهای خدماتی بزرگ مثل آشپزخانه، سرویسهای بهداشتی، انبار غیره نیاز دارند.
د - وابسته های تجاری از دیگر بناهای دیپلماتیک مهم به شمار میآیند. وظیفه آنها کمک به بازرگانان و صاحبان صنایع کشور خود برای یافتن بازارهای جدید در سرزمین میزبان و اطلاع رسانی به بازرگانان محلی درباره امکانات موجود در کشور خویش است. طرز کار وابسته تجاری همچون دفاتر یک شرکت خصوصی است. این ساختمانها از تعدادی اتاق اداری و فضاهای گردهمایی و خدمات عمومی اداری تشکیل میشوند. علاوه بر بخش های ذکر شده، نمایندگی های دیپلماتیک بخشهای کم و بیش مستقلی دارند.
