بخشی از مقاله
چکیده
بانکها از مهمترین ابزارهای تأمین و تخصیص مالی در هر کشور و ازجمله ایران هستند. شکلگیری بانکهای خصوصی و خصوصی شدن برخی از بانکهای دولتی و شکلگیری بانکهای جدید در ایران وضعیت رقابتی در این حوزه را تشدید کرده و ارزیابی عملکرد مبنی بر معیارهایی ازجمله سودآوری را حائز اهمیت ساخته است. در این تحقیق 18 بانک ایرانی به روش سرشماری در بازه زمانی سالهای 80 تا 89 مورد مطالعه قرار گرفتهاند.
در این مطالعه لگاریتم جمع داراییها، نسبت سپرده به دارایی، نسبت تسهیلات به دارایی و نسبت مالکانه به عنوان متغیرهای مستقل و بازده داراییها و بازده حقوق صاحبانسهام به عنوان متغیرهای وابسته مورد ارزیابی قرار گرفتهاند. در این تحقیق از روشهای توصیفی نمودارهاو محاسبه پارامترهای آماری جهت توصیف یافتهها و از تحلیل همبستگی رتبهای اسپیرمن و رگرسیون خطی مرکب به منظور تحلیل روابط بین متغیرها استفاده شدهاست. نتایج این تحقیق ازجمله نشان داد ؛
-1 بازده بانکهای خصوصی به نسبت بانکهای دولتی بهتر و با روندی رو به رشد بوده است.
-2 بازده بانکهای تجاری نسبت به بانکهای خصوصی بهتر بوده است.
-3 رابطه بین لگاریتم داراییها و بازده دارایی یا حقوق صاحبانسهام معکوس و با سایر متغیرها مستقیم بوده است. -4 رابطه برآوردی بین بازده و متغیرهای عملکردی متوسط و حدود 30 درصد تغییرات را بیان کردهاند.
-1 مقدمه
نهادهای پولی و مالی نقش اساسی در توسعه اقتصادی در هر کشور ایفا میکنند، این نهادها در ایران مشتمل بر بانکهای تجاری و تخصصی و دولتی و خصوصی از جمله بانکهای ملی، ملت، صادرات، صنعت و معدن و... میباشند که در زمینههای تجاری و یا تخصصی - مسکن، کشاورزی، صنعت و معدن و موارد مشابه - فعالیت میکنند. برخی از این بانکها دولتی و برخی خصوصی هستند. اگرچه بانکهای خصوصی در سالهای اخیر شکل گرفتهاند و یا از تبدیل مؤسسات اعتباری بوجود آمدهاند. علاوه بر این تعدادی از بانکهای دولتی نیز طی سالهای اخیر تدریجاً بخشی از سرمایهشان واگذار شده یا در حال واگذاریاست، البته همه بانکها تحت نظارت و سیاستهای نظارتی و هدایتی بانک مرکزی جمهوری اسلامی میباشند.
عمدتاً بانکها صرفنظر از ماهیت وظیفه تخصصی یا مالکیت آن که میتواند دولتی یا خصوصی باشد به عنوان نوعی از سازمانهای انتفاعی هستند که از طریق جذب سپردههای مردم با عنوان منبع اصلی تأمین مالی و تخصصی آن در مسیرهای مناسب سرمایهگذاری نظیر خرید و فروش، سرمایهگذاری در سهام شرکت، اعطای انواع تسهیلات و... کسب سود مینمایند. طی سالهای اخیر با توسعه کمی و تنوع بانکها رقابت بین آنها شدت یافته و از وضعیتهای انحصاری در مقایسه با گذشته خارج شدهاند. سیاستهای بانک مرکزی طی سالهای اخیر مبنی بر اعمال قوانین و شرایط یکسان در ارتباط با نرخ تسهیلات و نرخ سود سپردهها رقابت بین بانکها را شدیدتر نموده است.
بنابراین ساختار و وضعیت رقابتی بانکها، یکی از مسائل اساسی سودآوری بانکها و عوامل مؤثر بر آن است تعیین عوامل سودآوری در تحقیقات متعددی مورد بحث قرار گرفتهاست ولی اختلاف آنها در مدل، عوامل یا ترکیب عوامل مورد استفاده در ارزیابی سودآوریاست. درگذشته محققین سعی در تعیین عوامل مؤثر بر سودآوری بانکها داشتند، برخی صرفاً ویژگیهای بانکها را مورد مطالعه قرار دادهاند درحالی که برخی دیگر ساختار مالی و عوامل کلان اقتصادی را مدنظر قرار میدادند. در همه مطالعات هدف اصلی ارزیابی عوامل مؤثر بر سودآوری بانکها بوده است، در این تحقیق نیز به دنبال تعیین و شناسائی عوامل مؤثر بر سودآوری بانکها در ایران بر مبنای عملکرد آنها در محدوده زمانی سالهای 80 تا 89 میباشیم.
-2 پیشینه تحقیق:
- Al-Haschimi - 2007 - عوامل تعیینکننده حاشیه نرخ بهره خالص بانک در 10 کشور SSA را مطالعه کرد. او نشان داد که ریسک اعتباری و بیکفایتیهای عملیاتی به تغییر حاشیه سود خالص منجر شده است میباشد. - Kosmidou et al - 2006 - اثر خصوصیات خاص بانک، شرایط کلان اقتصادی و ساختار بازار مالی روی سودآوری بانکهای تجاری انگلستان را طی سالهای 1995 تا 2002 بررسی کردند و نشان دادند کهرابطه مثبتی بین کفایت سرمایه و سودآوری وجود دارد.
- Gelos - 2006 - عوامل تعیینکننده حاشیه سود بانکهایی در آمریکای لاتین را بررسی کرد. او نشان داد که گستردگی شعب به خاطر نرخ سود بیشتر با بیکفایتی مدیریت و نیاز به اندوخته بیشتر رابطه دارد. - Vang and chan - 2006 - اثر عوامل داخلی و خارجی - خصوصیات بانک، متغیرهای کلان مالی و ساختار مالی - بانکهای صنعت بانکداری ماکائو را طی مدت 15 سال را بررسی کردند. درنتیجه نشان دادند که - 1: سرمایه بانک تاثیر مثبتی بر سودآوری دارد. - 2 داراییها بر عملکرد بانک اثر منفی دارد به علاوه، بانکهایی که شبکه سپردهگذاری بزرگی دارند به سود بیشتری از شبکههای کوچکتر دست نمییابند. درنتیجه در رابطه با متغیرهای کلان اقتصادی، فقط نرخ تورم رابطه زیادی با عملکرد بانکها دارد آنها به رابطه مثبت بین تورم و سودآوری بانک پی بردند.
- Amor et al - 2006 - با مطالعه بانکداری تجاری کشورهای OECD - سازمان توسعه و تعاون اقتصادی - نشان دادند که هرچه نسبتهای اهرمی بیشتر باشند سودآوری افزایش و هر چه نسبت سربار کمتر باشد سودآوری کاهش مییابد. - Alkassim - 2005 - ب سودآوری بانکهای کشورهای GCC در دوره 1997 2004 پرداخت. او عوامل داخلی و خارجی را از عوامل تعیین کننده ROE, ROA و NIM برشمرد ونشان داد تسهیلات بدون سود در بانکهای اسلامی و کل هزینهها در بانکهای معمولی برسودآوری اثر منفی میگذارد.
- Bikker and Bos - 2005 - نشان دادند که در بازارهای متمرکز توانایی بانک برای اعمال سود بیشتر برای وامها و کمتر برای سپردهها، افزایش مییابد و بدون توجه به راندمان بانک، سود را افزایش میدهد. - Staikouras and Wood - 2004 - با مطالعه بانکهای اروپایی نشان دادندکه: - 1 نسبت تسهیلات با داراییها رابطه مستقیم دارد. - 2 بین ترکیب دارایی و سودآوری رابطه منفی وجود دارد. - 3 تمرکز بازار با سودآوری رابطهای ندارد. - 4 رابطه مثبتی بین سهام بیشتر و سودآوری وجود دارد.
- Goddard, et al - 2004 - با رگرسیون رشد و سود برای بانکهای پنج کشور اروپایی در دهه 1990 را ارزیابی کردند. نشان دادند هرچه بانکها بزرگتر باشند رشدشان هم بیشتر است. - Goddard rt al - 2004 - در تحقیق خود روی بانکهای اروپایی طی سالهای 1992 تا 1998 نشان دادند که: زمانی که اندازه بانک بر سودآوری اثر مثبت دارد. - Ataullah et al - 2004 - در یک تجزیه و تحلیل مقایسهای که روی بانکهای تجاری هند و پاکستان طی سالهای 1988 1998 انجام دادند نشان دادند که امتیاز راندمان در مدل بر اساس تسهیلات در مقایسه با مدل بر اساس درآمد خیلی بیشتر است. - Allen and Bali - 2004 - سود سهام طی سالهای 1973 تا 2003 ریسک مؤسسات مالی را بررسی کردئ نشان دادند که عوامل کلان اقتصادی، سیستماتیک و محیطی با میزان ریسک و سود رابطه دارند.
