بخشی از مقاله
شناسايي عوامل موثر بر خواب آلودگي و بررسي تاثير آنها برحوادث جاده اي
چکيده
رشد اسف بار ميزان مرگ و مير ناشي از حوادث رانندگي طي سال هاي اخير، نگراني ها و تلاش هاي فراواني را در راستاي شناسايي و کنترل علل وقوع تصادف از سوي مراجع مسئول بر انگيخته است .
گرچه اعتقاد کلي بر اين است که در حوادث رانندگي عوامل انساني نقش اصلي را ايفا مي کند، لکن هنوز مجادلاتي در اين زمينه وجود دارد.
به همين منظور اين پژوهش در راستاي شناسايي عوامل موثر بر ايجاد خواب آلودگي و ميزان تاثير هريک از آنها بر وقوع حادثه ، انجام شده است . در اين پژوهش سعي بر آنست که ارتباط بين متغير هايي مانند گروه شغلي ، مدت زمان رانندگي، مسافت طي شده در سال و ميزان تمايل به خواب آلودگي و تصادف بررسي شود. جامعه ي مورد بررسي در اين پژوهش شامل کليه رانندگان مرد در سطح شهرستان اصفهان در مقطع زماني ٨٨.٣.٣٠ لغايت ٨٨.٦.٣٠ که حداقل سه سال از دريافت گواهينامه رانندگي آنها سپري شده مي باشد. . نمونه آماري با توجه به جمعيت شهرستان اصفهان ، مطابق آخرين سرشماري و سرانه مالکيت خودرو در اين شهر و بر اساس روشهاي پذيرفته شده آماري ، از ببن رانندگان مرد ، به صورت تصادفي ساده ، انتخاب شده است . تعداد نمونه در اين پژوهش از رابطه کوکران در نرم افزار SPSS محاسبه گرديد که ٣٥٠ نفر مي باشد. روش جمع آوري داده ها به صورت پيمايشي و روش تحقيق توصيفي اکتشافي مي باشد. در پايان داده ها با استفاده از نرم افزار spss وروش تحليل پيرسون مورد تحليل قرار گرفته استنتيجه تحقيق نشان ميدهد که بين احتمال خواب آلودگي پشت فرمان خودرو و متغيرهايي از قبيل ميزان گرايش به خواب الودگي (Epworth)، سن ، مسافت طي شده ساليانه ، نسبت زمان رانندگي در جاده هاي اتوبان و گروه شغلي ارتباط معني داري وجود دارد. همچنين با توجه به نتايجي که بدست امد مشخص شد که ميزان خواب آلودگي نقش مستقيم در وقوع حادثه دارد. همچنين يافته ها نشان داد خودروهاي اداري.شرکتي به تعداد بيشتري دچار سانحه شده اند و احساس خواب آلودگي دررانندگان آنها نيز بيشتر است .نتايج اين پژوهش مي تواند به مسئولين در جهت برنامه ريزي مناسب در راستاي کاهش ميزان تصادفات و علل وقوع آنها کمک نمايد . براي رانندگاني که مجبورند عليرغم خستگي رانندگي کنند، دانستن اين نکته که چه اقداماتي براي غلبه بر خواب آلودگي مفيد است ، از اهميت زيادي برخوردار است .
کلمات کليدي : تصادفات جاده اي١، رانندگان شخصي ٢، رانندگان اداري .شرکتي٣ ، شاخص اندازه گيري گرايش به خواب آلودگي در طول روز
١- مقدمه
خستگي ”٥ راننده اغلب به عنوان يکي از دلايل تصادفات جاده اي ذکر مي شود. با اين وجود، خستگي حالتي است که تعريف دقيق و مشخصي براي آن نداريم و ممکن است شامل حالات مختلف جسمي و روحي باشد. رانندگي مهارتي است که تا حدود زيادي به ويژگي هاي شخصي بستگي دارد. رانندگي، مستلزم احتياط فراوان و حفظ هوشياري به منظور جلوگيري از بروز تصادف است و قاعدتا خواب آلودگي راننده روي امنيت رانندگي تاثير منفي گذاشته و احتمال بروز تصادف را بالا مي برد.
با افزايش فشار هاي کاري، تسريع ماشيني شدن و بحث توانايي، زمان انجام کار و موضوع اشتغال نوجوانان موجب افزايش مطالعات مربوط به حوادث شده است . گرين وود٦ (١٩٢١) نخستين تحقيقات را در زمينه حوادث را به انجام رسانيد و به جستجوي مهم ترين عوامل فردي دخيل در بروز حوادث پرداخت . افزايش نگراني دولت بريتانيا دردوره جنگ جهاني اول پيرامون دلايل بالا بودن آمار مرگ و مير و صدمات ناشي از تصادفات و حوادث در صنايع ، از مهم ترين هدف هاي تاسيس انجمن تحقيق بر روي خستگي صنعتي دز اين کشور بود. (پارکر، ١٩٩٥ ). ملزنرو همکاران بيان نموده اند که رانندگان بايد بر هيجانات و ريسک پذيري خود کنترل داشته باشند. قضاوت آنان بايد پخته باشد و آنان مي بايست ازمهارت هاي حل مساله و درک خطر در طول رانندگي برخوردار باشند. به گفته آنان علي رغم عدم وجود توجيه روان پزشکي واضح ، فردي که رفتار هاي هيجاني و ناگهاني انجام مي دهد ، خطر پذير و اگر الکل يا مواد مصرف کند فرد ي خطرناک و رانندگي کردن وي با مخاطره همراه است ( ملزنرو ديگران ، ١٩٩٣). همچنين بيماراني که داروي ضد اضطراب و خواب آور مصرف مي کنند، بيشترين خطر ايجاد حوادث رانندگي را دارا هستند ( باربن ،١٩٩٨). معمولا به بيماران توصيه مي شود که پس از شروع درمان دارويي يا افزايش دوز داروها، رانندگي نکنند (هريس ،١٩٩٧).
تلفات نيروي انساني و صدمات اقتصادي ناشي از تلفات تصادقات در کشور ما بسيار با اهميت و آمار موجود در اين زمينه نيزبسيار نگران کننده است . بگونه اي که ميزان تلفات تصادفات رانندگي در ايران ٢٥ برابر ژاپن و ٢ برابر ترکيه مي باشد. درحاليکه روزانه در کشور عربستان ١٢ نفر قرباني حوادث جاده اي مي شوند آمار قربانيان روزانه تصادفات در ايران برابر با ٤٨ نفر (و در سال ١٣٨٠ برابر ٥٣ نفر) مي باشد. از طرف ديگر زيان هاي اقتصادي تصادفات رانندگي با توجه به قانون ديات ، بيش از ٣% توليد ناخالص ملي کشور ما را تشکيل مي دهد.
با توجه به موارد فوق انجام پژوهش هايي که به حل اين معضل کشور کمک نمايد، ضروري به نظر رسيده و در سال هاي اخير اين موضوع مورد توجه بسياري از محققين از جمله اعضاي مجامع علمي و دانشگاهي، راهنمايي و رانندگي، وزارت راه و ترابري و سازمان حمل و نقل و حتي عامه مردم قرار گرفته است . به همين دليل در اين پژوهش نيز اطلاعات موجود در زمينه تصادفات و تاثير خواب آلودگي بر ايجاد تصادفات -که تا کنون مطالعات اندکي در ارتباط با آن ها در کشور به انجام رسيده - مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته است .
٢- روش بررسي
“از آن جايي که شرايطي موجد خواب آلودگي و واکنش افراد در هنگام خواب آلودگي از فردي به فرد ديگر متفاوت است در اين تحقيق به بررسي تاثير خواب آلودگي رانندگان بر احتمال بروز تصادف خواهيم پرداخت . هدف اين پژوهش شناسايي رفتار نهاده (بروز تصادفات رانندگي ) بر حسب چند متغير و تعميم آن به کل جامعه رانندگان مرد در ايران مي باشد، روش تحقيق ، از نوع زمينه يابي و نوع تحليل آن توصيفي است . جامعه ي مورد بررسي شامل کليه رانندگان مرد در سطح شهرستان اصفهان در مقطع زماني ٨٨.١.٣٠ لغايت ٨٨.٦.٣٠ که حداقل سه سال از دريافت گواهينامه رانندگي آنها سپري شده مي باشد. با توجه به اينکه مطابق آخرين سرشماري، جمعيت شهرستان اصفهان در حدود ١٩٨٤٠٠٠ نفر برآورد شده است و بر اساس بر آورد سازمان ترافيک و خدمات شهري شهرداري اصفهان و معاونت صدور گواهينامه راهنمايي ورانندگي نيروي انتظامي ، سرانه مالکيت خودرو شخصي در شهر اصفهان حدود ١% برآورد شده است . حجم نمونه با استفاده از رابطه کوکران وارد نرم افزار spss، شد. در اين ارتباط به دليل نا مشخص بودن تغدادرانندگاني که در ٣ سال اخير دچار سانحه رانندگي شده اند و آنهايي که دچار حادثه نشده اند از نسبت ٠.٥ براي هر دو پارامتر p و q استفاده گرديدو با توجه به پارامترهاي فوق ، حجم نمونه برابر با ٣٥٠ راننده تعيين گرديد.
ابزار گردآوري داده ها پرسشنامه اي مشتمل بر ٤ بخش بود. در بخش اول مقدار تقريبي مسافتي که رانندگان در يک سال گذشته طي کرده اند، نسبت رانندگي در جاده هاي مختلف اعم از اتوبان ، درون شهري، و برون شهري، تناوب رانندگي آنان و نوع خودرو(اداري.شرکتي. شخصي ) مورد استفاده براي رانندگي پرسيده شد . در تحليل هاي بعدي اين موارد تحت عنوان متغير “خودرو” (که خودرو = ١ مربوط به کساني است که بيشتر با خودروهاي شخصي و، خودرو = ٢ مربوط به کساني است که بيشتر با خودروهاي اداري .شرکتي رانندگي مي کنند) . تعريف شده است
قسمت دوم پرسشنامه شامل سوالاتي درباره تصادفات بود . در اين قسمت تعداد و شدت تصادفات پاسخ دهندگان و جزئيات تصادفات و همچنين نظر شخصي آنها در مورد فاکتورهاي تاثير گذار بر نقش راننده دربروز تصادف ، مورد سوال قرار گرفته است .
در قسمت سوم پرسشنامه ، از رانندگان پرسيده شده است : آيا در ١٢ ماه گذشته حالت “خواب آلودگي” پشت فرمان خودرو را تجربه کرده اند؟ براي جواب اين سوال متغير “خواب آلود” تعريف و براي کسانيکه اين حالت را تجربه نکرده اند عدد ١ و در غير اين صورت عدد ٢ به خود مي گيرد. همچنين از آنان سوال شده است که در طول يک سفر، معمولا چند ساعت بدون وقفه - و بدون داشتن استراحت - رانندگي مي کنند؟ و اينکه چه اقداماتي را براي غلبه بر خواب آلودگي خود هنگام رانندگي مفيد مي دانند.
قسمت چهارم مربوط به مشخصات فردي رانندگان از قبيل سن و شغل آنها است .
روايي و پايايي ابزار گردآوري اطلاعات
بدليل اينکه در تهيه پرسشنامه از منابع معتبر علمي شامل مباني نظري و پيشينه تحقيق ، و همچنين نظر کارشناسان و متخصصان امر استفاده گرديد لذا پرسشنامه از ميزان روايي محتواي مناسبي برخوردار است . جهت تعيين پايايي ابزار گردآوري اطلاعات نيز از روش آزمون - بازآزمون در رابطه با ١٠% از پرسشنامه ها (تعداد ٤٥ پرسشنامه ) استفاده شد که ضريب آلفاي کرونباخ بدست آمده برابر با ٨٩% و بيانگر سطحي قابل قبول از پايايي ابزار ميباشد.
٣- سوالات پژوهشي تحقيق
آيا بين خستگي راننده و ميزان تصادفات جاده اي، ارتباط معني داري وجود دارد؟
آيا بروز احساس خواب آلودگي در رانندگان بر روي شکل گيري تصادفات ، تاثيرگذار است ؟
آيا ويژگيهاي شخصي و روانشناختي فرد در بروز حوادث رانندگي موثر است ؟
آيا بين مقياس گرايش به خوابيدن رانندگان (ESS ) در طول روز و بروز حوادث رانندگي ارتباط معني دازي وجود دارد؟
آيا بين نوع شغل فرد و بروز تصادفات ، ارتباط معني داري وجود دارد؟ آيا بين عواملي که باعث خواب آلودگي رانندگان شده ( اعم از روز
کاري طولاني، روشن بودن بخاري اتومبيل ، کمبود خواب ، و...) و بروز تصادفات ، ارتباط معني داري وجود دارد؟
٤- چار چوب نظري تحقيق
. چارچوب نظري، روابط بين متغيرهاي مستقل و تاثير آنها را بر متغير نهاده نشان مي دهد. تدوين چنين چارچوبي به ما کمک مي کند تا براي بهبود شناخت خود از پويايي هاي وضعيت ، روابط خاصي را مورد بررسي و آزمون قرار دهيم . بر همين اساس ، چارچوب نظري اين پژوهش را مي توان در شکل زير مشاهده کرد.
