بخشی از مقاله
چکیده
زلزله یکی از مهمترین سوانح طبیعی می باشد که سالانه خسارات جانی و مالی متعددی را به کشورهای مختلف وارد می کند. عوامل متعددی در میزان آسیب پذیری شهرها در هنگام وقوع زمین لرزه موثر هستند. یکی از مهمترین فاکتورهایی که نقش زیادی در میزان آسیب پذیری سکونتگاههای انسانی بویژه شهرها دارد، عوامل مربوط به برنامه ریزی و طراحی شهری می باشد.
در این مقاله با استفاده از منابع علمی در ابتدای امر به شناسایی فاکتورهای شهرسازی که در میزان آسیب پذیری پرداخته شد و در مرحله بعد با استفاده از روش anp اقدام به تعیین ضریب اهمیت معیارها گردید. نتایج بیانگر این امر است که عوامل شهرسازی نقش زیادی در ایجاد آسیب های لرزه ای در شهرها دارند و در بین فاکتورهای مورد بررسی نقش عواملی مثل ارتباط، به هم پیوستگی معابر بارزتر می باشد و سایر عوامل مثل محصوریت و سطح اشغال در رتبه های بعدی قرار دارند.
مقدمه
زلزله به عنوان یکی از مهمترین سوانح طبیعی می باشد که سالیانه خسارات جانی و مالی زیادی را به کشورهای در معرض خطر وارد می نماید. بر اساس گزارشات سازمان اسکان بین الملل 80 درصد از شهرهای بزرگ دنیا در معرض آسیب های شدید لرزه ای می باشند - /http://unhabitat.org - بر اساس گزارش های منتشر شده توسط مرکز بحران و کاهش ریسک - CEDIM - مستقر در کشور آلمان در سال 2011 در حدود 20000 نفر در دنیا بر اثر زلزله جان خود را از دست داده اند و میلیونها نفر خانه و سرپناه خود را از دست داده اند. . - https://www.cedim.de - بر اساس همین گزارش در سال 2011 خسارات ناشی از زلزله و پدیده های همراه آن - سونامی، رانش زمین و فرونشست زمین - حدود 365 بیلیون دلار آمریکا بوده است.
کشور ایران با قرار گیری در کمربند لرزه خیز آلپ-هیمالیا همواره با مسئله لرزه خیزی و خسارات ناشی از آن روبرو بوده است. زلزله بویین زهرا - - 1341 با 10 هزار نفر کشته، زلزله طبس - 1357 - با 19 هزار و 600 کشته، رودبار و منجیل - 1369 - با 35 هزار کشته و بم - 1382 - با 33 هزار کشته - سایت پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله - ، از نمونه هایی است که در طی 50 تا 60 سال اخیر در ایران رخ داده است.
شناسایی پهنه های آسیب پذیر سکونتگاهها در مقابل زمین لرزه به عنوان یکی از رئوس مدیریت بحران می باشد که نقش قابل توجهی در کاهش هزینه ها و خسارات ناشی از بحران دارد. با شناسایی این پهنه ها می توان با اقدامات قبل از وقوع از شدت خسارات وارده بویژه در شهرها که با تراکم جمعیتی بالایی روبرو هستند کم کرد.
شناسایی پهنه های آسیب پذیر شهری به عنوان یکی از موضوعات تحقیقی در طی سالهای اخیر مطرح گردیده است. با گسترش فناوری های نوین در حوزه های فناوری اطلاعات مثل GIS این مطالعات سمت و سوی جدیدی گرفته است. در ایران مطالعات متعددی در این زمینه صورت گرفته است که در زیر به چند مورد از این مطالعات اشاره می گردد: حاتمی نژاد و همکاران - 1388 - در مقاله ای با استفاده از روش AHP به بررسی آسیب پذیری سازه ای و انسانی ناشی از زمین لرزه در منطقه 10 تهران پرداختند.
عوامل و فاکتورهایی که برای ارزیابی آسیب پذیری منطقه در نظر گرفته شده بود، شامل دو گروه عوامل آسیب سازه ای و عوامل آسیب انسانی بوده است. در گروه عوامل سازه ای مواردی مثل شکل سازه، نوع مصالح، سامانه سازه ای، عمر بنا ، کیفیت ساخت و اجرای سازه به عنوان عوامل موثر در آسیب پذیری سازه ای در نظر گرفته شده اند و در گروه عوامل آسیب های انسانی عواملی مثل تراکم جمعیت، شبکه های ارتباطی، همجواری کاربریها و تاسیسات زیربنایی به عنوان عوامل موثر در نظر گرفته شده اند. - حاتمی نژاد و همکاران، - 1388
احد نژاد روشنی و همکاران در مقاله ای با استفاده از روش AHP به ارزیابی شبکه های معابر منطقه یک شهر تبریز در برابر زلزله پرداختند. عواملی که در این تحقیق به عنوان عوامل آسیب پذیری در نظرگرفته شدند شامل نوع مصالح، کیفیت بنا، قدمت بنا، سطح اشغال، نوع کاربری، تراکم ساختمان، تراکم جمعیت و درجه محصوریت بوده است. - احد نژاد و همکاران، - 1394
شیعه و همکاران در مقاله ای با استفاده از روش IHWP یا تحلیل سلسله مراتبی معکوس به بررسی میزان آسیب پذیری منطقه 6 تهران در برابر زلزله پرداختند. در این پژوهش عواملی مثل درجه محصوریت، تراکم جمعیتی، تراکم ساختمانی، کاربری زمین، کیفیت ابنیه، PGA و دسترسی به مراکز درمانی به عنوان عوامل آسیب پذیری در نظر گرفته شده است. - شیعه و همکاران، - 1389
احد نژاد و همکاران در مقاله ای با استفاده از روش AHP به بررسی میزان آسیب پذیری اجتماعی شهر خرمدره در مقابل زلزله پرداختند. در این تحقیق شاخص های جمعیتی - تراکم در هکتار، جمعیت کل، زنان خانه دار و جمعیت معلولین - ، شاخص های مسکن - مصالح ساختمانی-کیفیت بنا-تراکم ساختمانی-سطح اشغال - ، شاخص های اجتماعی، اقتصادی - جمعیت شاغل- زن شاغل- جمعیت باسواد –زنان باسواد - و شاخص های فاصله فیزیکی - وضعیت توزیع وقرارگیری کاریری های مهم مانند پمپ بنزین –پمپ گاز- شبکه ارتباطی- مراکز درمانی وآتش نشانی ها - به عنوان شاخص ها و عوامل موثر در آسیب پذیری شناخته شدند.
دکتر زنگی آبادی و همکاران در مقاله ای با استفاده از روشهای آمار توصیفی و استنباطی به بررسی میزان آسیب پذیری مساکن شهر اصفهان پرداخته اند. در این تحقیق نیز از شاخص هایی مثل تراکم جمعیت، مقاومت مصالح، نوع اسکلت بنا، قدمت ساختمان، دسترسی به مراکز امداد و نجات، وضعیت امکانات اورژانسی مساکن، وضعیت آموزش و آگاهی ساکنین استفاده گردیده است. - زنگی آبادی و همکاران، - 1387
صیامی و همکاران در مقاله ای با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی معکوس - IHWP - به بررسی آسیب پذیری شهر گرگان در مقابل زلزله پرداختند. عواملی که در این تحقیق به عنوان عوامل موثر بر میزان آسیب پذیری در نظر گرفته شده اند شامل ارتفاع دسترسی به مراکز درمانی، درجه محصوریت - نسبت عرض خیابان و ارتفاع های خیابان - عرض ، Pga منطقه، تراکم ساختمانی، تراکم جمعیتی، کیفیت ابنیه وکاربری زمین می باشد. - صیامی و همکاران، - 1392
