بخشی از مقاله
مقدمه
کیفیت زندگی و فعـالیت افراد در ساعات بیداری تا
حدود زیـادی تحت تـاثیر کیفیت خـواب آنان
میباشد(2،.(1 بسیاری از اختلالات خواب به صورت
غیرمستقیم تهدیدکننده زندگی محسوب میشوند. تعداد زیادی از حوادث صنعتی ناشی از خوابآلودگی
میباشند(4،.(3 با این توصیف، اختلالات خواب با
سلامتی و مرگ و میر مرتبط بوده((5 و نه تنها روی فرد،
بلکه روی خانواده و کل جامعه تاثیر میگذارد.
مطالعاتی کهعمدتاً در کشورهای با درآمد بالا انجام شده، نشان میدهد خوابآلودگی راننده، یکی از عوامل
قابل توجه آسیبهای حوادث جادهای است(7،(6 و با
افزایش خطر سه تا شش برابری تصادفات جادهای همراه است(10،9،.(8
در مطالعهای که در نروژ بر روی 29600 راننده که تصادف کرده بودند انجام شد، خواب و خواب آلودگی راننده عامل موثر در %3/9 از تصادفات رانندگی بود که این رقم در تصادفات شبانه تا %18/6 افزایش مییافت. همچنین در کسانی که بیش از150 کیلومتر بدون توقف رانندگی کرده بودند در %8/1 تصادفات منجربه جرح در %7/3، عامل خوابآلودگی حضور داشت. با این وجود، رانندگان همچنان در حالت خوابآلودگی به رانندگی ادامه میدهند(.(11 نسبت تصادفات منسوب به مشکلات خواب در رانندگان، در ایالات متحده (12)1-3%، در
فرانسه تا حدود(13)%10 و در استرالیا (14)%33 بوده
است. عوامل مرتبط با خواب که با افزایش میزان
آسیبهای حوادث جادهای همراه است، شامل کار برای
مدت طولانی، شیفت شب و یا برنامههای کار غیرمعمول
میباشد(18،17،16،.(15
این خطرات شغلی، باعث افزایش نگرانی در
کشورهای با درآمد کم و متوسط که رانندگان در معرض
خطر کنترل کمتر شرایط کاری خود و فشارهای اجتماعی و اقتصادی برای رانندگی به مدت طولانی بدون استراحت کافی هستند، شده است 21)،20،.(19
فصلنامه علمی تخصصی طب کار/ دوره ششم/ شماره اول/ بهار 58 /93
در ایران بیش از 700 هزار نفر، رانندگی را به عنوان
حرفه اصلی خود انتخاب کردهاند که بسیاری از آنان با
توجه به مقتضیات شغلی و وضعیت اقتصادی مجبور به
فعالیت در کلیه ساعات شبانهروز از جمله ساعات اوج خوابآلودگی می باشند. همچنین افزایش احتمال ابتلا به
برخی از اختلالات خواب در رانندگان حرفهای همچون
اختلالات تنفسی حین خواب و عدم رعایت بهداشت
خواب، خطر کاهش کیفیت خواب را در این گروه شغلی افزایش میدهد.
در مطالعهای که Sadeghniiat و همکارش در
رانندگان وسایل نقلیه سنگین استان تهران انجام دادند،
%7/3 در نیمی از موارد، %4/9تقریباً همیشه و%1 همیشه در حالت خوابآلود مجبور به رانندگی بودند و
خوابآلودگی مفرط روزانه، بیش از 2 برابر، شانس تصادفات را افزایش داد(.(22 با وجود مطالعات فراوانی که بر اهمیت خواب مناسب رانندگان تاکید دارد، بسیاری از جنبههای موضوع ناشناخته یا متناقض باقی مانده است.
با توجه به آمار بالای تصادفات در ایران و نقش کیفیت خواب در تصافات جادهای انجام تحقیقی جامع برای تعیین کیفیت خواب رانندگان حرفهای در ایران اهمیت خواهد داشت. به همین جهت مطالعه حاضر، با هدف بررسی کیفیت خواب در رانندگان حرفهای ایران و
عوامل موثر بر آن طراحی و اجرا شد، تا با تعیین این
تاثیرات بر وضعیت خواب آنان، زمینه لازم برای
برنامهریزیهای قانونی و توصیههای بهداشتی جهت
کاهش حوادث و سوانح رانندگی فراهم شود.
روش بررسی
این مطالعه، به صورت مقطعی در سال 1390 انجام
شد. جامعه مورد نظر در این تحقیق، متشکل از 2200 نفر از رانندگانی بودند که به کلاسهای آموزش رانندگان، که در شهرهای تهران، اصفهان، آمل، همدان، کرمانشاه،
/59 کیفیت خواب رانندگان حرفه ای در ایران و عوامل موثر بر آن
ارومیه، شاهرود و مازندران برگزار میشد، مراجعه میکردند.
افرادی وارد مطالعه شدند که مایل به همکاری بوده و
سواد خواندن و نوشتن، در حد تکمیل پرسشنامه داشتند. پرسشنامههایی که به صورت ناقص تکمیل شده بود، از
مطالعه خارج شدند. در نهایت 1500 نفر، شرایط ورود
به مطالعه را داشتند. رضایت کتبی از همه شرکت کنندگانی
که همکاری خود را اعلام کرده بودند اخذ گردید.
جهت جمعآوری اطلاعات از پرسشنامهای شامل
اطلاعات شخصی و شغلی تهیه شده و همچنین پرسشنامه
سنجش کیفیت خواب پیتزبورگ (PSQI) استفاده شد.
پرسشنامه پیتزبورگ از حساسیت %89/6 و ویژگی %86/5
برخوردار است و نگرش بیمار را پیرامون کیفیت خواب
در طی 4 هفته گذشته بررسی می نماید. پرسشنامه کیفیت خواب پیتزبورگ، هفت نمره برای مقیاسهای مرتبط ارائه میدهد(24،.(23
پرسشنامه از 7 بخش (کامپوننت) تشکیل یافته است که نمره هر بخش بین 0 تا 3 در نظر گرفته شده است.
نمرات 2،1،0 و 3 در هر مقیاس به ترتیب بیانگر وضعیت
طبیعی، وجود مشکل خفیف، متوسط و شدید میباشد. حاصل جمع نمرات مقیاسهای هفت گانه، نمره کلی را تشکیل میدهد که بین 0 تا 21 خواهد بود و نمره بالاتر از 5، کیفیت خواب نامطلوب تلقی میشود(24،.(23 در
مطالعهای که در کرمان، توسط Farrahi Moghaddam
و همکاران، در سال 2011 انجام شد، پرسشنامه PSQI به فارسی برگردانده شد. در مطالعه مذکور پایایی و روایی پرسشنامه تایید شده بود همچنین حساسیت و ویژگی
تشخیص بیخوابی برای گروه کنترل %94 و %72 با نقطه
برش پیتزبورگ 5 و %85 و%84 برای نقطه برش 6 به
دست آمد(.(25
حد آماری معنیدار در این مطالعه P<0/05 بوده است
و دادههای به دست آمده از مطالعه، با نرمافزار آماری
SPSS11.5 تحلیل شد. با محاسبه میانگین، انحراف معیار
و فراوانی نسبی، دادهها توصیف شدند. جهت بررسی
روابط متغیرهای کیفی از آزمون آماری کای دو و در متغیرهای کمی، ازآزمون t-test استفاده شد.
رابطه بین متغیرهای مورد بررسی و اختلال خواب، به
وسیله رگرسیون لجستیک و محاسبه شاخص نسبت شانس توسط این مدل، مورد بررسی قرار گرفت. به این
صورت که ابتدا رابطه هریک از متغیرها با اختلال خواب،
با استفاده از رگرسیون لجستیک تک متغیره مورد بررسی
قرار گرفت، سپس با انجام رگرسیون لجستیک چندگانه،
مدل نهایی انتخاب گردید.
یافتهها
در نهایت، با توجه به عدم تکمیل پرسشنامه یا عدم
همکاری کامل 700 نفر از رانندگان، اطلاعات 1500 نفر
مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
میانگین سن رانندگان ، 36/66 9/39 سال، با دامنه 22 الی 72 سال بود. %57/4 تحصیلات دیپلم و بالاتر داشتند، %84/9 متاهل و %14 مجرد و %1/1 همسر از
دست داده (طلاق یا فوت همسر) بودند.
%62/9 در تهران و %37/1 در سایر شهرها زندگی میکردند. یافتههای این مطالعه نشان داد که در %23/5
رانندگان، مصرف سیگار مثبت و در %76/5 منفی بوده است. در افراد سیگاری، میانگین تعداد نخ سیگارهای مصرفی 10/1 6/8 نخ و میانگین مدت مصرف سیگار 11/72 8/8 سال و میانگین مصرف بسته سیگار در سال 7/21 9/47 بوده است. میانگین کار روزانه 9/3 2/5 ساعت و میانگین کار هفتهای 55/5 18/29 ساعت بود.
%14/4 از کار خود راضی نبودند، %40/7 رضایت کامل و
%44/9 رضایت نسبی داشتند.
%86/22 شیفت صبح، %34/52 شیفت عصر و %9/63
شیفت شب بودند و %30/1 بیش از یک شیفت کار میکردند.
رانندگانی که شیفت شب بودند،%88/03 و رانندگانی که بیش از یک شیفت کار می کردند، %69/13 اختلال
کیفیت خواب داشتند.
خسرو صادق نیت حقیقی و همکاران فصلنامه علمی تخصصی طب کار/ دوره ششم/ شماره اول/ بهار 60 /93
در رانندگانی که شیفت صبح بودند، %59/25 و در در شیفت صبح (نقش محافظتکننده)، شیفت عصر،
رانندگانی که شیفت عصر بودند، %68/76 اختلال کیفیت شیفت شب، تعداد شیفت کاری، رضایت شغلی، مدت
خواب مشاهده شد. میانگین امتیاز پیتزبورگ (PSQI)، کار در روز و مدت کار در هفته، با ابتلا به اختلال خواب
5/57 2/75 محاسبه شد. درصد اخـتلال کیفیـت خـواب ارتباط معنیداری داشتند.
در کل رانندگان، طبق معیار PSQI با حد تمایز بالای 5، جـدول 2، عـوامل خطر مرتبـط با کیفیت خـواب
%62/3 به دست آمد. نامناسب در رانندگان را با استفاده از رگرسیون لجستیک
جـدول 1، عـوامل خطر مرتبـط با کیفیت خـواب چندگانه نشان میدهد. با استفاده از مدلسازی رگرسیون
نامناسب در رانندگان را با استفاده از رگرسیون لجستیک لجستیک چندگانه، متغیرهای مرتبط با کیفیت خواب
تک متغیره نشان میدهد. همانطور که ملاحظه میشود در نامناسب، شامل مصرف سیگار، رضایت شغلی، کار کردن
رگرسیون تک متغیره، متغیرهای مصرف سیگار، کار کردن در شیفت عصر و شب و تعداد ساعات کار در روز بودند.
عوامل خطر مرتبط باکیفیت خواب نامناسب در رانندگان با استفاده از رگرسیون لجستیک تک متغیره
متغیرهای شغلی تعداد کل درصد ابتلا به اختلال خواب نسبت شانس فاصله اطمینان %95 P Value
مصرف سیگار حدپایین حدبالا
خیر (پایه) 1146 59/77 -
بله 352 70/17 1/58 1/22 2/04 0/000
شیفت صبح
خیر (پایه) 206 81/37 - - - -
بلی 1289 59/25 0/33 0/23 0/47 0/000
شیفت عصر
خیر 983 58/92 - - - -
بلی 512 68/76 1/53 1/22 1/92 0/000
شیفت شب
خیر 1351 59/57 - - - -
بلی 144 88/03 4/99 2/97 8/37 0/000
تعداد شیفت کاری
یک 1045 59/35 - - - -
بیش از یک 450 69/13 1/53 1/21 1/94 0/000
رضایت شغلی
خیر (پایه) 216 71/16 -- --- --- ---
نسبتا 673 66/27 0/79 0/56 1/11 0/183
بله 610 54/84 0/49 0/35 0/68 000
مدت کار در روز --- ---- 1/13 1/08 1/18 0000
مدت کار در هفته --- -- 1/01 1/009 1/02 000
/61 کیفیت خواب رانندگان حرفه ای در ایران و عوامل موثر بر آن
جدول-2عوامل خطر مرتبط با کیفیت خواب نامناسب در رانندگان با استفاده از رگرسیون لجستیک چندگانه
متغیر ×نسبت شانس(فاصله اطمینان (%95 P Value
مصرف سیگار 1/44(1/10-1/90)× 0/008
رضایت شغلی
نسبتاً 0/88(0/62- 1/28) 0/502
بلی 0/56(0/39- 0/80) 0/001
شیفت عصر 1/39(1/10-1/77) 0/006
شیفت شب 4/8(2/8- 8/1) 0/000
تعداد ساعت کار در روز 1/09(1/04-1/15) 0/000
نتایج تست نیکویی برازش X2=249/61 0/770
بحث
در این طرح، تعداد 1500 نفر مطالعه شدند که نشاندهنده توان بالای این مطالعه است. این موضوع باعث شده است تفاوت نسبتها و میانگینها با دقت بیشتری ارزیابی و معنیدار بودن آنها مشخص گردد. در مطالعه ما اغلب افراد متاهل و نسبت کمتری مجرد و به ندرت همسر از دست داده بودند. بیش از نیمی از افراد نیز دارای تحصیلات دیپلم و بالاتر بودهاند.
در مطالعه ما، میانگین نمره پیتزبورگ (PSQI)، 5/57 2/75 محاسبه شد. در این مطالعه، %62/3 رانندگان
حرفهای، کیفیت خواب نامطلوب داشتند. در مطالعه Emkani و همکاران میانگین نمره پیتزبورگ، در100 راننده اتوبوسهای بین شهری کرمان، 6/98 0/336 به دست آمد و در %61 آنان کیفیت نامناسب خواب مشاهده
شد(.(26
در مطالعه Kakooei و همکاران میانگین نمره کلی
کیفیت خواب 110 راننده اتوبوس بین شهری تهران، 7/2 2/7 گزارش شد و %78/2 آنان کیفیت خواب
نامطلوب داشتند(.(27 درمطالعهای که در سال 2005
دربرزیل توسط JC Souza وهمکاران انجام شد میانگین نمره کلی کیفیت خواب، 4/95 2/56 در رانندگان کامیون محاسبه شد و %35/4 رانندگان کیفیت خواب نامناسب داشتند(.(28
در مطالعهای که در بلژیک، در سال 2011 توسط Braekman و همکاران انجام شد، میانگین نمره پیتزبورگ 4/45-2/7 محاسبه شد و %27/2 رانندگان، کیفیت خواب نامطلوب داشتند(.(29
در مطالعه Emkani وهمکاران، %61 رانندگان
اتوبوس بین شهری کرمان، کیفیت خواب نامطلوب
داشتند((26 و در مطالعه Kakooei و همکاران، در
%78/2 رانندگان حرفهای استان تهران، کیفیت نامناسب خواب گزارش شد((27 که نشاندهنده پایین بودن فاحش
کیفیت خواب رانندگان حرفهای در ایران بود.
در مطالعه حاضر، بین سن و کیفیت خواب، ارتباط معناداری مشاهده نشد در حالی که در مطالعه Emkani و همکاران، ارتباط معنیداری بین سن و کیفیت خواب
وجود داشت. بدین صورت که رانندگان دارای اختلال خواب، میانگین سنی کمتری داشتند(.(26
در مطالعه Kakooei و همکاران، بین سن و کیفیت خواب، ارتباط معناداری مشاهده نشد که از این جهت
مشابه مطالعه ما میباشد(.(
