بخشی از مقاله
چکیده
طراحان در ابتدای هر فرآیند طراحی با مسائل گوناگونی روبرو می شوند که معمولا این مسائل بر راهبرد و فرایند طراحی تاثیر میگذارند. از آنجا که کاربران و نیازهای آنها پدید آورندگان و تعریف کنندگان مسائل طراحی هستند، توجه به نیازهای آن ها و تاثیرات متقابل ر فتار آنها بر محیط، در تعیین مسائل طراحی و رسیدن به راه حل های مطلوب موثر است. در این میان، شناخت انواع کاربر همگام با تعریف نیازهایشان در راستای دستیابی به راه حل های معمارانه، در فرآیند طراحی تاثیرگذار خواهد بود.
در این مقاله ابتدا در جهت تعریف کلیدواژه ه ای تحقیق، هنر، درمان و هنردرمانی تعریف شده و سپس با مراجعه به منابع مکتوب و همچنین از طریق مشاهدات میدانی و مصاحبه هایی نیمه ساختاریافته با کاربران متنوع این گونه فضاها نظیر سالمندان افسرده، بیماران اوتیسم، روان نژند و عقب افتادگان ذهنی، به شناساییِ مسائل تاثیر گذار بر طراحی مراکز هنردرمانی، متناسب با نیازهای این گونه کاربران، پرداخته شده است. علاوه بر بیماران، جهت شناسایی کاملترِ مسائل، به نیازهای همراهان بیماران و همچنین کادر درمانی نیز توجه شده است.
در نهایت، جهت کاربردی شدن نتایج تحقیق جهت استفاده ی طراحان، مسائل اصلیِ طراحی، در جداولی همراه با ابزارهای معمارانه و راه حلهای پیشنهادی، نظام یافته اند و سعی در ارائه ی پیشنهاداتی برای بکارگیری مناسب عوامل محیطی برای فراهم کردن فضایی بهینه برای انواع کاربرانِ این گونه فضاها شده است.
.1 مقدمه
با پیشرفت علم و تکنولوژی روز به روز آمار بیماری های لاعلاج جسمی کاهش یافته و یا سرعت بهبود آنها افزایش یافته است، و متاسفانه تعداد بیماری ها ی مرتبط با روح و روان افزایش یافته است.
از آنجا که "هنر" یکی از ابزارهای تامین بقای انسان است، لذا می تواند در شرایطی مانند بیماری ها و مشکلات روحی و جسمی نقش درمانی نیز داشته باشد.با ترغیب بیمار به انجام کارهای هنری - توسط هنر درمانگر - می توان از مشکلات او آگاهی یافت و در جهت تعدیل و یا حتی از بین بردن اختلالاتش به او یاری رساند.
جهت رسیدن به محیط و فضاهای کارآمد و خوشایند و در نتیجه رفتار مناسب و مطلوب انسان در محیط و همچنین احساس لذت و آرامش به هدف بازیابی روان در محیطهایی که استفادهکنندگان آن را افرادی با ناتواناییهای جسمی و بیماریهای روحی و روانی مانند افسردگی و ... تشکیل میدهد، توجه به تاثیر متقابل محیط و رفتار انسان و همچنین شناخت نیاز های کیفی کاربران برای طراحی، امری ضروری است.
.2 تعاریف
.1.2هنر
هنر پدیده ای است که همواره نقش مؤثر در زندگی انسان داشته و از دیر باز مورد توجه اندیشمندان قرار گرفته است. چنانچه مکاتب گوناگون فکری، سیاسی و اعتقادی، هنر را به منزله وسیله ای کار آمد جهت توسعه مفاهیم و معارف مختلف در جامعه دانسته و آن × را در پرورش انسان به گونه ای متناسب با اهداف خود به کار گرفته اند
در قلمرو زیست شناسی هر فعالیتی که به بقاء کمک و یا سازگاری با محیط را تسهیل کند یا از رفتارهایی در این جهات ناشی گردد، ×بامعنا شمرده می شود. هنر نیز یکی از این فعالیت هاست.
هربرت رید - - Herbert Read تاریخ نگار هنر در کتاب »پیکره و انگاره » - Icon and Idea - می نویسد:
" برخلاف نظریه های اولیه که هنر را صرف انرژی اضافی دانسته اند، هنر در سپیده دم فرهنگ بشری کلید بقاء و موجب تقویت ×قابلیت های لازم برای تنازع بقاء بود. به نظر من هنر به مثابه کلیدی برای بقاء باقی مانده است"
.2.2 درمان
درمان از اصلیترین وظایف پزشک است.هدف درمان اصولاً بهبود بیماری و رفع آسیب است ولی اگر بیماری ماهیتا قابل درمان نباشدیا به دلیل پیشرفت بیماری قابل درمان نباشد هدف درمان کاهش عوارض و تسکین بیمار میباشد.
"درمان" به کلیه اقداماتی اطلاق می شود که در شرایط پس از ابتلای به بیماری جسمانی یا روانی ، به منظور بازگرداندن سلامت پیشین و از بین بردن عوامل موثر بر کاهش متوسط عمر بشر ، با فراهم آوردن امکانات افزایش طول عمر انسان انجام می گیرد
.3.2 هنردرمانی
کاربرد هنر به عنوان یک شیوه درمانی سالیان دراز است که نظر محققین را به خود جلب کرده است و نقش موثر خویش را با توجه به درگیر ساختن انواع بیماران روانی و جسمی آشکار ساخته است. - خوش کنش، 1385، ص - 13 هنر درمانی به مفهوم کاربرد هنر و رسانه های هنری برای کمک به روند درمان بیماری های روانی و بیماری های داخلی و جراحی است.
نمودار شماره -1مثلث هنردرمانی. - مآخذ: نگارندگان -
هدف هنر درمانی، خلق یک محصول و کار زیبا و یا پرورش هنرمند نیست، بلکه کمک به افراد می باشد، تا بتوانند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و احساس خوبی نسبت به خودشان پیدا کنند، و در پذیرفتن مسائل و مسئولیت های زندگی راحت تر عمل کنند.
اهداف کلی هنردرمانی عبارتند از:
.1 ایجاد رابطه و تعامل اجتماعی مناسب بین افراد گروه و هنردرمانگر
.2 شناخت و کشف فشارهای درونی و بیان غیرکلامی آن بوسیله هنر
.3 درمان و بهبود فرد با کمک فعالیتهای هنری
نمودار شماره :2 انواع هنردرمانی - مآخذ: نگارندگان -
.1.3.2هنردرمانی در ایران
در ایران نیز اخیرا توجه بیشتری نسبت به هنردرمانی دیده می شود. در سال 1383 مرکز مطالعات هنردرمانی در پژوهشکده خانواده دانشگاه شهید بهشتی تاسیس شده که از همکاری متخصصان هنردرمانی در زمینه نمایش، موسیقی، قصه و ادبیات برخوردار است. اولین کنگره هنردرمانی در سال 1385 و دومین کنگره هنردرمانی توسط این پژوهشکده در اردیبهشت سال 1388 در تهران تشکیل شد.
همچنین می توان به جشنواره بین المللی تئاتر معلولان جوان که در سال 1388 در تهران برگزار شد، اشاره کرد. به جشنواره موسیقی معلولین نیز اشاره شده است. از لحاظ عملی نیز رفته رفته شاهد علاقه بیشتر روان شناسان بالینی به این حوزه و استفاده از تکنیک های آن در کار حرفه ای هستیم.
در این راستا مرکز مطالعات هنر درمانی در سال 1383 در پژوهشکده خانواده با مدیریت و نظارت دکترعلیزاده محمدی تاسیس شد و به معرفی وکاربرد هنردرمانی دررشته های مرتبط شامل هنردرمانی خانواده، نقاشی درمانی، تئاتر درمانی، سایکودرام، شعردرمانی، موسیقی درمانی و فیلم درمانی در سطح کلاسیک و متون دانشگاهی پرداخت. این مرکز جامع ترین حوزه در معرفی رشته هنر درمانی در کشور است که تاکنون به برگزاری سه کنگره ملی هنردرمانی، تالیف مجموعه مقالات و کتب، برگزاری کارگاههای مختلف و راهنمایی پایاننامههای دانشجویی همت کرده است.
این مرکز همچنین دارای کلینیک هنردرمانی است که از تکنیکهای مختلف این رشته در درمان و توانبخشی کودکان و نوجوانان استفاده مینماید. نخستین بیمارستان روزانه در ایران را در سال 1358 انستیتو روان پزشکی دانشگاه شیراز راه اندازی کرد و اکنون نیز به فعالیت خود ادامه می دهد. یکی از انواع گروه درمانی های موثر این مرکز گروه تئاتر درمانی است که با توجه به جذابیت آن برای اعضای گروه، مدت زمانی معادل 2برابرسایرگروهها به خوداختصاص میدهد.
.3 مولفه های کلیدی در طراحی مراکز هنردرمانی
.1.3کیفیت محیط
"ارتباط متقابل انسان و محیط - محیط طبیعی، محیط مصنوع - از دیرباز مورد توجه فلاسفه، حکما، مورخین، معماران، روانشناسان، و جامعهشناسان بوده است و نظریههای متفاوتی مبنی بر موثر دانستن انسان بر محیط و محیط بر انسان و یا تاثیر متقابل هر دو بر یکدیگر ارائه شده است."
