بخشی از مقاله
خلاصه
اوتیسم یک اختلال فراگیر رشدی است؛ که علائم آن در سه حوضه ی نارسایی در مهارتهای اجتماعی، ارتباطی و رفتارهای غیرمعمول و تکراری تقسیم شده است. البته افزون بر این نشانهها، کودکان اوتیستیک دچار پردازشهای حسی غیر طبیعی هستند.
تجربههای کلینیکی در ایران نشاندهنده ی افزایش میزان گسترش این اختلال در سالهای اخیر است؛ از طرفی به دلیل تأثیرپذیری بیشازحد افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم از محیط، نباید نقش روانشناسی محیط در کنترل و کاهش علائم این اختلال را نادیده گرفت؛ که با درنظرگرفتن موارد ذکرشده، اهمیت بررسی مؤلفههای معماری تأثیرگذار بر روی این افراد دوچندان میشود. در این نوشتار راهکارهای طراحی برای فضاهای آموزش کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم مطرح گردیده است.
پژوهش حاضر از لحاظ هدف کاربردی است؛ و روش گردآوری اطلاعات به صورت پیمایشی و کتابخانهای میباشد. روند مقاله به اینصورت میباشد که ابتدا با معرفی اختلال اوتیسم و علائم آن، به بررسی رابطه ی محیط با این علائم پرداخته خواهد شد و سپس به ارائه ی چکیدهای از مؤلفههای معماری مؤثر بر کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم پرداخته شده است؛ و در پایان پژوهش نیز نتایج بهصورت فهرستی از پیشنهادهای طراحی که بر روی علائم این کودکان مؤثر میباشند؛ و در هنگام طراحی فضاهای آموزشی و درمانی برای کودکان اوتیستیک باید در نظر گرفته شوند، ارائه گردیده است.
.1 مقدمه
با توجه به پیشرفت روزافزون علوم و عمیقتر شدن شناخت انسانی، به رسمیت شمردن تفاوتهای فردی انسانها در طراحی فضاها، امری ضروری به نظر میرسد. پژوهش حاضر سعی در آن دارد تا بتواند نیازهای کودکان اوتیستیک که جزء افراد خاص و گروههای اقلیت جامعه هستند را برطرف سازد تا بتوان، فضایی را برای آنها طراحی کرد.
امروزه به دلیل افزایش روزافزون کودکان مبتلا به اوتیسم بهخصوص در ایران، - آمارها در سال 1395 نشان میدهد که از هر 68 کودک، یک نفر به نوعی مبتلا به یکی از انواع اختلالات طیف اوتیسم است. - *و این در حالی است که در ایران تنها در دهههای اخیر به کودکان اوتیستیک توجه شده است. قدر مسلم آمارها حاکی از آن است که این بیماری - اختلالات اوتیسمی - مرتباً رو به افزایش است، همچنین بهاینعلت که اوتیسم از جمله بیماریهایی است که بیشترین تأثیر را از محیط خود میگیرد و کودک مبتلا به اوتیسم بیشتر از سایر کودکان نسبت به محیطی که در آن قرار دارد واکنش - حساسیت - نشان میدهد، ازاینرو ضرورت توجه به طراحی فضاهایی آموزشی درمانی متناسب با نیازهای این کودکان، مشهود و از موارد الزامی در کشور میباشد. فضاهایی که بتواند علاوه بر تأمین آرامش کودکان بستری، فضایی کارا و مناسب برای رشد فکری و اجتماعی آنها فراهم آورد از اهم موارد مطرح شده در مراکز درمانی موضوع مورد تحقیق است.
از آنجاکه این کودکان، اغلب از توجه کمتری برخوردار هستند، مسئولیت ایجاد محیطی درخور برای کودکان اوتیستیک افزون بر روانشناسان، بر عهده ی معمارانی میباشد که با ریزبینی و تجمیع اطلاعات معماران و روانشناسی محیطی بتواند جوابگوی نیازهای آینده ی آنها باشد.
شناسایی ویژگیهای محیطی خاص کودکان اوتیسمی جهت استفاده در طراحی و ایجاد هماهنگی میان نیازهای خاص کودکان اوتیسمی و طراحی فضاهای آموزشی و درمانی از موارد ضروری طرح میباشد تا ضمن دستیابی به مبانی نظری درست، به اصولی برای دستیابی به محیطی مناسب، جهت رشد و بهبودی کودکان اوتیسمی دست یابد.
.2 اختلال طیف اوتیسم
اوتیسم یک ناتوانی رشدی است کهعموماً در سه سال آغازین زندگی ظاهر میشود. [1] این بیماری با تأثیر بر روی مغز کودک، رفتارهای اجتماعی و مهارت ارتباط برقرار کردن را مختل میکند. اوتیسم برای نخستین بار در سال 1943 توسط یک روانپزشک آمریکایی به نام لئو کانر پس از بررسی یازده کودک که از نظر اوکاملاً با کودکان دیگر از لحاظ نشانگان اختلال متفاوت بودند، توصیف شد. از نظر کانر سیمای اصلی این اختلال ناتوانی کودکان مبتلا در برقراری ارتباط با دیگران از بدو تولد و دوری گزینی و تنهایی آنهاست. کانر برای توصیف این تنهایی شدید از واژه ی درخودماندگی اوتیسم به معنای جذب نشدنی در فعالیتهای ذهنی بهره گرفت. از دید کانر خصوصیات دیگر این کودکان وسواس بسیار برای حفظ همانندی در محیط و عدم توانایی بهکارگیری زبان بهمنظور برقراری ارتباط بود.
علائم اختلال طیف اوتیسم از نظر نگارنده، به دو دسته تقسیم میشود که در زیر به صورت خلاصه به آن اشاره شده است:
الف: اختلالهای سه گانه:
.1 مهارتهای اجتماعی: افزایش تعاملات اجتماعی و ادغام کودک اوتیستیک با اجتماع
2. ارتباطات: گسترش مهارتهای ارتباطی و گفتاری
3. الگوهای تکراری، محدود و کلیشهای رفتار، علایق و فعالیتها:
· بهبود خلق و خوی
· کاهش رفتارهای خود تحریک شونده - رفتارهای خودانگیخته -
· کاهش پریشانی، آشفتگی و بیقراری
· افزایش ایمنی و امنیت
ب: پردازش حسی غیر طبیعی:
1. جلوگیری از حواسپرتی و بالا بردن میزان توجه و تمرکزشان
2. بهبود زمان واکنش نشان دادن به محرکها
3. افزایش آرامش روانی و آسایش بصری
4. پرورش و تقویت مهارتهای حسی
5. درک بهتر از فضا
3. ارتباط محیط با فرد اوتیستیک
طبق رابطه ی محیط و رفتار، اینکه افراد چه رفتاری را در موقعیت خاص نشان میدهند تنها از فرد منعکس نمیشود بلکه از محیطی که فرد در آن قرار دارد و تعاملات میان این دو نیز تأثیر میپذیرند.
برخی از افراد به اثرات روحی و روانی حاصل از محیطهای ساختهشده بسیار حساس و آسیبپذیر میباشند . طراحی مؤثر برای فضاهای آموزشی اوتیسم، در تضاد با برخی از دانش معماری متعارف است. بهعنوان مثال پر واضح است که طراحی امکانات آموزشی در فضاهای آموزشی باید دانش آموزان را به هیجان درآورد. ولی در مورد طراحی برای کودکان اوتیستیک این اصل برعکس میشود؛ زیرا اوتیسممعمولاً با حساسیت شدید به محرکهای حسی، صدا، روشنایی، رنگ و الگو، مشخص میشود. بسیار مهم است که مدارس برای کودکان اوتیستیک بهصورت جدی محدوده و نوع محرکهای بصری و شنیداری را کنترل کنند.
هنگام سروکار داشتن با اوتیسم نهتنها با حساسیتهای مختلف و مشکلات شخصی روبهرو هستیم؛ بلکه با شدتهای متفاوت آنها نیز سروکار داریم. در واقع پارامترهای طراحی متغیر و سیال هستند. [4] افراد اوتیستیک ممکن است حساسیت بیشازحد به محرکها داشته باشند که در نتیجه در مقابل حضور یا عدم حضور جزئیات بصری خاص، رنگها، بافتها، صداها و بوها واکنش نشان میدهند . این محرکها از فردی به فرد دیگر متفاوت است بنابراین در محیط مجبور به ارائهی دامنهی متفاوتی از محرکها هستیم. ولی اگرچه تواناییها و الگوهای رفتاری به نمایش گذاشته توسط کودک میتواند بسیار متفاوت باشد، ملاحظاتی برای بسیاری از کودکان وجود دارد که نیازمند توجه خاص است. این ملاحظات یک پایگاه حساس برای پاسخگویی به نیازها و تسهیل یادگیری ایجاد میکنند.
یکی از اسرارآمیزترین ویژگی اکثر افراد اوتیستیک، توانایی قابل توجه آنها دربرتری داشتن بصری است در حالی که در مهارتهای کلامی بسیار ضیف عمل میکنند
