بخشی از مقاله
خلاصه
بروز رفتارهای کلیشهای، یکی از علائم اصلی تشخیص در افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم است که باعث اختلال در زندگی روزمره میشود. این مطالعه بهمنظور اثربخشی تمرینات توپی بر کاهش رفتار کلیشه ای کودکان اختلال طیف اوتیسم انجام شد. در این مطالعه 16 کودک - پسر - مبتلا به اختلال طیف اوتیسم بهروش نمونهگیری هدفمند انتخاب و بهطور تصادفی در دو گروه 8 نفری آزمایش و کنترل قرار گرفتند. برنامه مداخلهای تمرینات توپی جیمبال بهمدت 24 جلسه 8 - هفته، هفتهای 3 جلسه، هر جلسه 35 دقیقه - برای گروه آزمایش اجرا شد، گروه کنترل هفتهای سه جلسه در فعالیتهای کاردرمانی بهمدتی مشابه با گروه آزمایش شرکت کردند. رفتارهای کلیشهای با استفاده از مقیاس رتبهبندی گیلیام- ویرایش دوم - GARS-SE - ارزیابی و در پایان دادهها با استفاده از روش تحلیل کوواریانس تجزیه و تحلیل شد. آزمون آماری تحلیل کوواریانس نشان داد، تفاوت معناداری در نمرات پسآزمون گروههای آزمایش و کنترل وجود دارد . - p = 0/0001 - بنابراین، مداخله اثرگذار بوده است. یافتهها حاکی از آن است که تمرینات توپی - توپ جیم بال - میتواند رفتار کلیشهای کودکان - پسر - مبتلا به اختلال طیف اوتیسم با کارکرد بالا را تغییر دهد.
کلید واژه ها: تمرینات توپی، کودکان، رفتار کلیشهای، اختلالهای طیف اتیسم، کارکرد بالا.
مقدمه
اختلال طیف اوتیسم یک ناتوانی خفته است. افراد مبتلا همواره، ظاهری شبیه دیگر افراد دارند ولی ممکن است به رفتارهای عجیب و متفاوتی دست زده و مشکلات ارتباطی و اجتماعی ویژهای را تجربه کنند اختلال طیف اوتیسم اختلالی رشدی- عصبی است که دارای ویژگیهای مشخصی چون نقص در ارتباطات اجتماعی، تعامل اجتماعی و رفتارهای محدود و تکراری است .[1]
علائم اختلال طیف اوتیسم در سالهای اولیه رشد و قبل از سه سالگی شناسایی میشوند .[2] اختلال طیف اوتیسم در اصل یک اختلال زیست شناختی است، هر چند ژنهای مرتبط با آن هنوزکاملاً شناخته نشدهاند امّا افراد مبتلا در نواحی مختلف مغز از جمله قطعات پیشانی و آهیانهای و همچنین مخچه، آمیگدال و هیپوکامپ ناهنجاری هایی نشان میدهند .[3] اولین بار کانر - 1943 - *، برای این کودکان علائم زیر را گزارش کرد: تنهایی، درخود ماندگی، ناتوانی در ارائه ژست-های بدنی خاص و قابل انتظار، تأخیر رشدی، تکرار یا پژواکگویی، وارونگی ضمیر - استفاده از ضمیر »تو « به جای »من - «، یکنواختی صدا و کلام، حافظه طوطیوار و عالی، محدودیت در انواع حرکات خودکار، رفتارها و ادا و اطوارهای قالبی، اصرار بر یکنواختی محیط و ممانعت از تغییر در آن، تماس چشمی ضعیف، داشتن رابطه غیرطبیعی - با دیگران، تصاویر و اشیای بیجان - نشان دادن واکنشهای شدید به محرکهای محیطی، علاقه غیر عادی به برخی بازیها و رفتارهای خاص، مشکلات شناختی و عاطفی، الگوهای رفتاری کلیشهای، داشتن اختلالاتی شبیه بیشفعالی، کاهش توجه، نشانههای اضطرابی - بهویژه اشکال وسواس جبری - محدودیتهای شناختی و عقبماندگی ذهنی - از خفیف تا شدید - .[4] تعداد پسران مبتلا به این اختلال 5 برابر دختران گزارش شده است. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها، شیوع اوتیسم را در سال 2007، 1 نفر از 150 کودک، در سال 2009، 1 نفر از 110 کودک و در سال 2012، 1 نفر از هر 88 کودک گزارش کرده است که نشان دهنده افزایش چشمگیر در طی سالهای اخیر است .[5] درکشورهای مختلف آمارهای مختلفی از این اختلال داده میشود که روند افزایشی را نشان میدهد. هر چند تغییر از مطلقگرایی به طیفگرایی این اختلال باعث کشف موارد بیشتری از اختلال طیف اوتیسم شده است.
بروز رفتارهای کلیشهای، یکی از علائم تشخیصی اصلی در افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم است .[6] این رفتارها اغلب به علائق تکراری و توالیهای حرکتی یا بیانی گفته میشود که به ظاهر در الگوی اجرا ثابت هستند و هیچگونه عملکرد تحریکی یا سازگاری در پی ندارند .[7[ بهنظر میرسد رفتارهای کلیشه ای بهتنهایی هیچگونه خطری را متوجه فرد مبتلا نمیسازد، بلکه بهدلیل ایجاد اختلالات قابل ملاحظه در فرایندهای یادگیری، اکتساب مهارتهای اجتماعی، عملکردهای سازگاری، فرایند خواب، افزایش میزان استرس در خانواده و بروز رفتارهای خود آزارگر است که لزوم تعیین روشها و راهبردهای مؤثر بر کاهش و درمان این رفتارها بهوضوح احساس میشود. یکی از روشهای درمانی نویدبخش که در 30 سال گذشته توجه متخصصان کودکان اوتیسم را بهخود جلب کرده، مداخلات مرتبط با بازی و فعالیت حرکتی و بدنی است .[8] فواید شرکت در فعالیتهای حرکتی و بدنی در کودکان عادی [9]، و کودکان مبتلا به اختلالات رشدی نشان داده شده است .[10] در این پژوهشها تأثیر انواع مختلف فعالیتهای حرکتی ، شامل دو [11]، اسکیت [12]، شنا [13]، و تکنیکهای کشش و انقباض عضلانی [14]، کاتا [15] و تمرینات توپی [16]، بر کاهش رفتارهای کلیشهای کودکان مبتلا به اختلال های اوتیستیک بررسی شده است.
تمرین توپی شامل حرکاتی میشود که در آنها نیرو بدون وسیله یا با وسیله به یک شی وارد می شود. تمرین توپی میتوانند به رشد مهارت های متنوعی کمک کنند که این مهارتها شامل هماهنگی چشم و دست، هماهنگی چشم و پا، دستکاری اشیاء، تعقیب بینایی، هماهنگی کل بدن، کنترل نیروی حرکت، ریتم و زمانبندی، مشارکت، توجه، سرعت عمل، تعامل با دیگران و ارتباط میباشند .[17] تمرین با توپ نقطه عطفی در بسیاری از بازیها بهشمار می آیند، و برخلاف برخی از مهارتهای حرکتی که با تجربه حرکات عمومی بهصورت طبیعی فرا گرفته میشوند این مهارتها حتی برای کودکان بدون ناتوانیهای رشدی نیز باید آموزش داده شوند .[18] تمرینات توپی می توانند به صورت انفرادی، دو نفره یا به صورت گروهی انجام شده و چه در حالت سازمان یافته و چه بهصورت تفریحی، فعالیت اجتماعی مهمی تلقی میگردند. انجام حرکات مختلف روی توپهای تمرینی جیمبال، سیستم عصبی مرکزی را تحریک کرده و همزمان جریان خون را در مناطق عملکردی مغز افزایش می دهد. تحقیقات نشان می دهند حرکت باعث هوشیاری مغز شده و اثربخشی را بیشتر میکند .[19] بهنظر میرسد که تمرین با توپ با توجه به در برداشتن عناصر حرکت، تفکر، رقابت و جنبهی بازی و سرگرمی از بهترین راههای تسهیل در رشد مهارتهای حرکتی باشد، چون بازی و سرگرمی بهعنوان یک عامل بسیار مهم در رشد مهارتهای حرکتی بهحساب میآید. این موضوع بهویژه بهدلیل کم بودن تجارب اجتماعی کودکان مبتلا به اوتیسم، نسبت به گروه همسالان باعث غنی شدن تجارب حرکتی و اجتماعی آنان برای ادامهی مستقل زندگیشان خواهد شد.
با توجه به تحقیقات بسیار اندک در زمینه بررسی مداخلات مبتنی بر تمرینات توپی بر رفتارهای کلیشهای کودکان طیف اوتیسم، نیاز به انجام پژوهشهای بیشتر در این زمینه کاملاً احساس میشود. بنابرین، به منظور اضافه کردن پژوهشی به پژوهشهای اندک پیشین و با توجه به اینکه تاکنون اثر استفاده از تمرینات توپی جیمبال بر رفتارهای کلیشهای کودکان طیف اوتیسم شناسایی نشده است، مسئله اصلی پژوهش حاضر پاسخ به این پرسش است که آیا تمرینات توپی جیمبال بر رفتارهای کلیشهای کودکان طیف اوتیسم اثرگذار است؟
روششناسی
روش پژوهش، از نوع شبه آزمایشی با طرح پیشآزمون- پسآزمون با گروه کنترل بود. متغیر مستقل، تمرینات توپی جیمبال و متغیر وابسته رفتارهای کلیشهای کودکان اختلال طیف اوتیسم بود.
جامعه آماری مورد مطالعه در این تحقیق شامل کودکان - پسر - با اختلالات طیف اوتیسم کارکرد بالا شهرستان شیراز بود. پس از مشخص شدن مدرسهی مورد نظر، از بین دانشآموزانی که رضایتنامه خانواده و ملاک ورود به تحقیق را دارا بودند، 16 کودک بهروش نمونهگیری در دسترس انتخاب شدند و بهطور تصادفی در دو گروه 8 نفری - آزمایش و کنترل - تقسیم شدند. سپس گروه آزمایش تحت برنامه مداخلهای تمرینات توپی جیمبال بهمدت 24 جلسه 8 - هفته، هفته ای 3 جلسه، هر جلسه 35 دقیقه - قرار داده شدند، جلسات تمرین برای هر نفر بهصورت انفرادی انجام شد. گروه کنترل در مدت زمان اعمال متغیر مستقل به تعداد جلسات مساوی در هفته با گروه آزمایش، فعالیتهای کاردرمانی معمولی مدرسه را انجام دادند.
ابزار مورد استفاده در این پژوهش عبارت بود از: مقیاس رتبهبندی اوتیسم گیلیام - ویرایش دوم [20] *، که یک ابزار هنجار مرجع برای تشخیص و رتبه دهی شدت اختلالات در افراد مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم و مورد تأیید انجمن روانپزشکی آمریکا است. نخستین نسخه این مقیاس در سال 1995 تدوین شد .[6] دومین نسخه آن براساس پذیرفته شده ترین تعریف از اختلالات طیف اوتیسم، مطابق با DSM-4 و با استفاده از نمونه 1170 نفری، با دامنه سنی 3-22 سال، از 48 ایالت مختلف تدوین شد. این مقیاس سه خرده مقیاس رفتارهای کلیشه ای ، ارتباط، و تعاملهای اجتماعی داردکه در پژوهش حاضر از خرده مقیاس رفتارهای کلیشه ای با 14 گویه استفاده شد. مقیاس رتبهبندی اوتیسم گیلیام-ویرایش دوم بر پایه مشاهده مستقیم و مصاحبه با پدر و مادر و معلمان کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم تکمیل و بهطور گسترده در برنامه های آموزشی و پژوهشی به کار برده میشود. از مراقبان کودک درخواست میشود رفتارهای کودک را بر پایه فراوانی بروز آنها، در یک محدوده زمانی شش ساعته، روی یک مقیاس رتبه بندی چهار ارزشی از صفر - مشاهده نکردن رفتار مورد نظر - تا سه - مشاهده مکرر رفتار مورد نظر - رتبه بندی کنند. نمره خام مربوط به رفتار کلیشه ای به نمره استاندارد با میانگین 10 و انحراف معیار 3 تبدیل میشود. ضریب آلفای کرونباخ نسخه فارسی آن در اصفهان [21]0/89،
