بخشی از مقاله
الگوی طراحی فضاهای آموزشی و درمانی کودکان مبتلا به بیماری اوتیسم
چکیده
رابطه تنگاتنک انسان و محیط مدتهاست که بخشی جدایی ناپذیری از تحقیقات معماری است.معماری به عنوان یک حرفه، مسئول ایجاد محیطی است که برطرف کننده نیازهای همه نوع از کاربران باشد . افراد با نیازهای خاص نباید از چنین تطبیقی استثنا باشند. در طی پژوهشهایی که توسط محققین ایرانی صورت گرفته به طور دقیق از هر 88 کودک در جهان، 1 کودک مبتلا به بیماری اوتیسم متولد می شودو به نظر میرسد این آمار رو به افزایش است؛ و در ایران نیز از هر 1000 کودک متولد شده متاسفانه 3 کودک مبتلا به این بیماری است. ولی با وجود بروز قریب به اتفاق آن، متاسفانه جامعه معماری محروم از هرگونه استاندارد و ضوابط ساختاری و فیزیکی برای مراکز مخصوص بیمار اوتیسم است و متاسفانه پژوهش زیادی در زمینه اوتیسم انجام نشده است .فضاهای درمان وآموزشی مختص این کودکان به صورت تخصصی فقط در معدودی از کشورها نظیر آمریکا و آلمان به کار گرفته می شوند، ولی در ایران به دلیل عدم آشنایی با اوتیسم فقط یکی دو مکان آموزشی غیراستاندارد با تغییر کاربری ساختمانی و تبدیل آن به این مراکز در تهران دایر است که به هیچ وجه جوابگوی کودکان بیمار نیست و شهرستان ها هم فاقد این امکانات هستند. از این رو هدف از این مقاله ،مطالعه روی قشری از جامعه است که شاید کمتر مورد توجه قرار گرفته اند و همین طور به دست آوردن ضوابط واستانداردهایی مدون که پاسخگوی نیازهای این کودکان باشد.. در این مقاله در مورد کودک مبتلا به بیماری اوتیسم ،ضوابط طراحی ، نحوه طراحی فضای بازی و لزوم ایجاد گوناگونی و تنوع در طراحی فضاها و در پایان پیشنهادات طراحی در جهت افزایش رشد خلاقیت و مهارت کودک اوتیسمی بحث شده است. روش تحقیق در این مقاله مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و مطالعات میدانی است و نتیجه حاصل از این پژوهش بیانگر این است که فضاهای آموزشی و توان بخشی برای کودکان اوتیسم باید دارای پتانسیلهای لازم بر پایه شناخت ویژگیهای روحی، روانی و رشد آنها بوده و از فضاهای متنوعی برخوردار باشد و استفاده از عناصر ، رنگها و شکل های متنوع و گوناگون در طراحی فضاهای داخلی و خارجی یرای به چالش کشیدن ذهن کودک اوتیسم بیش از یک کودک نرمال ضرورت دارد.
کلمات کلیدی: کودکان اوتیسم ، طراحی فضاهای آموزشی و درمانی ، اصول و ضوابط معماری
.1 مقدمه
تحقیقات اخیر نشان میدهد که بیماری اوتیسم در حال رشد و افزایش است. (هیل و فریث ، ( 2003 نامگذاری 4 آوریل و 14 فروردین به نام روز اطلاعرسانی درباره اوتیسم نشان دهنده دغدغههای جهانی نسبت به این بیماری است.اختلال اوتیسم (Autism) را معلولیت رشدی فراگیری که از بدو تولد همراه کودک است، تعریف کرده اند. اوتیسم جزو اختلال های نافذ رشد است که با اختلال شدید در چند زمینه رشدی از جمله مهارت های تعامل اجتماعی و ارتباطی یا رفتار، تمایل ها و فعالیت های بسیار عجیب و غریب همراه است. (فومبوننه، (2005 ضریب هوشی افراد مبتلا به اوتیسم بسیار متغیر است. از افراد عقب مانده ذهنی تا افراد بسیار باهوش را می توان در میان افراد مبتلا دید. این بیماری در پسرها 4 برابر دختر هاست. برخی مقالات این بیماری را بیماری مغز مردانه نامیده اند .(بارن، ( 2002 متاسفانه بروز این بیماری در جامعه ایران رشد تصاعدی به خود گرفته و به طور تخمینی از هر 1000 کودک، 3 کودک مبتلا به این بیماری متولد می شوند. علائم این بیماری از 12 ماهگی یا به عبارت دیگر قبل از 3 سالگی نمایان می شود که هنوز علت و بروز آن نامعلوم و نحوه معالجه و درمان این بیماری هم به طور کامل مشخص نشده است. کودکان اوتیسمی به دلیل شرایط خاصی که دارند نیازمند دریافت خدماتی تخصصی تری نسبت به کودکان عقبمانده ذهنی هستند.اما بسیاری از مبتلایان به این بیماری به خاطر عدم تشخیص به موقع بیماریشان راهی مراکز عقبمانده ذهنی میشوند. امروزه سیستمهای آموزش و پرورش در تمام دنیا تلاش میکنند تا همه افراد جامعه صرف نظر از تمام معلولیتها و محرومیتها از یک آموزش مناسب و یکسان برخوردار باشند. این در حالی است که آموزش و پرورش استثنایی کشور ما 7 نوع معلولیت شناخته شده را تحت پوشش خود قرار میدهد، که از این 7 نوع معلولیت، تنها گروهی که علیرغم نیازها و مشکلات وافرشان مظلوم واقع شدهاند، مبتلایان به اوتیسم هستند.درصد بالایی از مدیران و برنامهریزان شناخت اولیهای از اوتیسم نداشتند و این کودکان سالها به خاطر مشکلات پیچیده و مهر اوتیسم بر پیشانیشان در هیچ مدرسهای پذیرفته نمیشوند یا به زودی مجبور به ترک مدارس دولتی میگردند در یک کلام هیچ مأمنی برای پناه و هیچ مرجعی برای پاسخ به سوالات بیشمار خانوادههای آنان در کشور یافت نمیشود.اوتیسم یک نقص عملکردی مادام العمر است. بسیاری از کودکان مبتلا به اوتیسم می توانند با تلاشهای آموزشی زود هنگام، درست برنامه ریزی شده و طراحی شده برای هر فرد در یک محیط مناسب ویژه، رشد قابل ملاحظه ای داشته باشند.زیرا که هدف اصلی کمک به کودک اوتیسم برای تکامل برقراری ارتباط عملکردی است. با وجود این جامعه معماری محروم از هرگونه استاندارد و ضوابط ساختاری و فیزیکی برای مراکز مخصوص بیمار اوتیسم است. ولی آنچه در سال های اخیر تجربه نشان داده، تاسیس فضاهای آموزشی در مکان های به دور از آلودگی های صوتی با کاربری خاص و بکارگیری تجهیزات آموزشی لازم و کمک پرسنل باتجربه می توان کودکان مبتلا به اوتیسم را بموقع نجات داده و به زندگی طبیعی برگرداند. با توجه به گسترش این بیماری در جهان و اخیرا در ایران، بررسی تحقیقات اندک در این زمینه نشان می دهد که فضاهای درمان آموزشی با این بیماری به صورت تخصصی فقط در معدودی از کشورها نظیر آمریکا و آلمان به کار گرفته می شوند، ولی در ایران به دلیل عدم آشنایی با اوتیسم فقط یکی دو مکان آموزشی غیراستاندارد یا با تغییر کاربری ساختمانی و تبدیل آن به این مراکز در تهران دایر است که به هیچ وجه جوابگوی کودکان بیمار نیست و شهرستان ها هم فاقد این امکانات هستند. مراکز توانبخشی و نگهداری کودکان اوتیسم باید محیطی قابل انعطاف باشد؛ محیطی که فضاهای مشخصی برای بازی های فعال، آرام و گروه های آموزشی دارا باشد. برنامه فیزیکی مجموعه شامل فضاهای تفریحی و آموزشی، آب درمانی، سوارکاری، زمین اسکیت، فضاهای بازی روباز، پیاده روی، باغ وحش و ...
است.کلاس های آموزشی شامل کاردرمان ذهنی، توانبخشی، گفتاردرمانی، موسیقی درمانی، بازی درمانی، تئاتردرمانی و... می شود.فراموش نکنیم گرچه علل بیماری اوتیسم در کودکان هنوز ناشناخته است، اما با استفاده از علم معماری می توان به درمان این دسته از کودکان کمک کرد و نهادهای حمایتی هم باید با ایجاد چنین مراکزی به خانواده ها برای کمک به این کودکان معصوم یاری رسانند. درواقع هدف از ارائه این مطالب،معرفی قشری از جامعه که شاید کمتر مورد توجه قرار گرفته و میگیرند و به دست آوردن استانداردهایی که پاسخگوی نیازهای این کودکان باشد. و مهمتر از همهبررسی تأثیر معماری بر روان آدمی و خصوصاً کودکانی که دچار این نوع بیماری هستند و در نهایت طراحی فضایی در جهت آموزش و پرورش و درمان کلیه کودکانی است که به علت تفاوتهای قابل ملاحظه ذهنی، جسمی و عاطفی قادر به استفاده ازبرنامههای عادی آموزش و پرورش نیستند.
.2 معرفی و شناخت مخاطب پژوهش
کودکان مبتلا به اختلال اوتیستیک از برقراری رابطه با همسالان خودداری می کنند. آنها از توانایی در میان گذاشتن افکار ، احساسات ، یا تمایلات با دیگران برخوردار نیستند. دنیای آنها با ترجیح دادن انزوا مشخص می شود، که در آن، از دیگران آگاه نیستند و حتی از والدین و خواهر – برادرهای خودشان هم غافل اند. کودک اوتیسم حتی از توانایی بازی کردن متناسب با سن ، بی بهره است. ( هالجین ، (1390 افراد مبتلا به این اختلال ، که قبل از 3 سالگی آغاز می شود، به تاخیر جدی با عملکرد نا بهنجار در تعامل اجتماعی ، زبان محاوره ای ،یا بازی دچار هستند.( هالجین و کراس ویتبورن ، (1390 در جدول زیر ویژگیهای بارز این نوع بیماری بیان شده است.
ضریب هوشی افراد مبتلا به اوتیسم بسیار متغیر است. از افراد عقب مانده ذهنی تا افراد بسیار باهوش را می توان در میان افراد مبتلا دید. این بیماری در پسرها 4 برابر دختر هاست. برخی مقالات این بیماری را بیماری مغز مردانه نامیده اند .(بارن، (2002 از طرف دیگر اوتیسم یکی از چهار ناتوانی رشدی اصلی است و از هر یک هزار کودک متولد شده در ایران ، پنج کودک به آن مبتلا هستند. با این فرض اگر جمعیت شهر تهران را ده میلیون نفردر نظر بگیریم،حدودا سی هزار نفر مبتلا به اوتیسم در این شهر وجود دارد.
.3معماری ،طراحی ، ضوابط و استانداردها
.1-3مکانیابی شهری
-1 انتخاب محل مرکز، در محدوده شهر ترجیحا مرکز شهر و نزدیک به مراکز درمانی شبانه روزی.
-2 ساختمان این مراکز نباید درکنارخیابانهای پر سر و صدای شهر یا در کنار فرودگاه، ایستگاه قطار، بزرگراه و غیره ساخته شود.
-3 ساختمان این مراکز باید در محدودهای مکانیابی شوند که دسترسی و برخورداری از کلیه تسهیلات و خدمات شهری (آب سالم و بهداشتی، برق، گاز، تلفن )؛ را داشته باشند.
-4 زمین انتخابی برای طراحی چنین مراکزی باید بزرگ انتخاب شود تا علاوه بر تامین گسترش آینده، ساختمان از ترافیک اطراف جدا باشد..
- 5 همجواری مراکز درمانی با فضاهای سبز ارجحیت دارد. (شریف خواجه پاشا، ( 1391
.2-3ویژگی ساختمان
-1 مستقل بودن مرکز و عدم انجام هرگونه فعالیت غیر از خدمات تعریف شده و اختصاصی مرکز. -2 برخورداری از فضای آزاد و فضاهای فیزیکی لازم حسب نوع خدمات .
-3 برخورداری از استحکام و ایمنی لازم -4 مراکز شبانه روزی حداکثر باید دو طبقه باشد. و در صورتی که مرکزی بیش از دو طبقه داشته باشد ضروری است بخشهای اقامتی حداکثر در دو طبقه از ساختمان قرار داشته باشد. (شریف خواجه پاشا، ( 1391
