بخشی از مقاله
چکیده
انرژی و مدیریت آن در حال حاضر یکی از موضوعات مهم میباشد، زیرا که بدون انرژی صنایع تولیدی نمیتوانند به حیات خود ادامه دهند. از طرف دیگر انرژی در هر صنعت تولیدی بخشی از هزینههای تولید را به خود اختصاص میدهد، و به دلیل استفاده بی-رویه از انرژیهای تجدید ناپذیر، این منابع رو به اتمام است. هدف این تحقیق شناسایی معیارهای موثر بر بخش های تولیدی برای بهبود مدیریت انرژی در شهرک صنعتی شماره2 کرمان میباشد.
در این تحقیق پس از طرح مسئله، براساس مطالعات و تحقیقهای انجام شده، معیارها که یکی از گامهای اساسی روش AHP است تعیین گردید و به وسیله پرسشنامه AHP، نظر کارشناسان در سازمان صنایع و معادن و شرکت شهرکهای صنعتی نسبت به این معیارها جمعآوری، و از طریق نرمافزار اکسپرچویس وزن معیارها و گزینهها و ضریب ناسازگاری آنها به دست آمد.
پس از تجزیهوتحلیل، با توجه به معیارهای تعیین شده نتایج حاکی از آن است که بخشهای تولیدی صنایع فلزی، صنایع پلاستیکی و صنایع غذایی و آشامیدنی به ترتیب با بیشترین مقدار در رتبه بالا تری قرار گرفتند و برای بهبود مدیریت انرژی به ترتیب اهمیت رتبه بندی شدند.
-1 مقدمه
طی سالهای اخیر، افزایش سهم مصرف داخلی منابع فسیلی، از کل تولید این منابع، کسب ارزشافزوده بیشتر، لزوم حفظ انرژی برای نسلهای آینده و مسائل زیستمحیطی در منظر سیایت گذاران ایران موردتوجه ویژه قرارگرفته است. مسائلی مانند پایانپذیری سوختهای فسیلی، امنیت انرژی و مسائل زیستمحیطی نیز در مجموعه ملاحظات ارزیابی سیاستگذاران در نظر گرفته میشود
در پی صنعتی شدن کشورها و افزایش تقاضا برای مصرف انواع انرژی، در استراتژیهای توسعه ملی و جهانی و سیاستگذاریهای کلان، انرژی و مدیریت آن جایگاهی ویژه پیداکرده و در حقیقت به یک عامل کلیدی و استراتژیک در حیات ملتها و دولتها تبدیلشده است بنابراین انرژی از مهمترین عوامل توسعه یک جامعه بوده و بهعنوان یک زیرساخت در افزایش بهرهوری و در راستای توسعه پایدار مطرح میگردد. باید توجه داشت که معمولاً در بین سیاستها و تمام روشهایی که درزمینه افزایش بهرهوری انرژی در صنایع به کار گرفته میشود، صرفهجوئی انرژی به همان درجه اهمیت توسعه منابع انرژی است، لذا اعمال مدیریت در شبکه تولید، توزیع و مصرف انرژی و توسعه فرایند راهکارهای صرفهجوئی انرژی به کمک ابزار ممیزی و مدیریت انرژی میتواند از هرز روی سرمایه در امور مختلف جلوگیری کرده و بهعنوان یک عامل درآمد ملی نقش ایفا کند.
ازآنجاییکه مدیریت انرژی کارآمد و بهبود بهرهوری انرژی در تولید بهترین و اقتصادیترین راهحل در جهت حل نیازهای انرژی فزاینده و منابع انرژی نامطمئن است. میتوان با موردبررسی قرار دادن تحقیقات علمی انجامشده در این زمینه و پیدا کردن تفاوتها و کاستیهای موجود در صنعت تولید به اجرای صحیح مدیریت کارای انرژی در صنایع پرداخت. یکی از مهمترین مسائل دنیا در حال حاضر مسئله انرژی است. سازمانها و صنایع تولیدی به دنبال مدیریت بهتر انرژی برای کاهش هزینهها و افزایش کارایی هستند. انرژی یک ورودی اصلی نه فقط برای دستگاههای تولید صنعتی که برای تمام سیستمهاست و صنعت مهمترین بخش مؤثر در کل اقتصاد است.
با توجه به این اوصاف و این که بخش زیادی از انرژی در صنایع تولیدی به مصرف میرسد، لازم است تا به ابعاد مختلف مدیریت و عرضه انرژی در کشور، و ازجمله مدیریت انرژی صنایع تولیدی توجه ویژهای شود. بنابراین تحقیق حاضر بر آن است که با توجه به شناسایی معیارهای مرتبط و موثر بر بخشهای تولیدی این بخشهای تولیدی را در شهرک صنعتی شماره2 کرمان را برای بهبود مدیریت انرژی با روش AHP رتبهبندی کند.
-2 ادبیات و مبانی نظری تحقیق
1-2 مدیریت انرژی
در ادبیات اصطلاح مدیریت انرژی به شیوههای مختلفی تعریفشده است: در برخی تعاریف مدیریت انرژی در اجرای جایگزینی فنّاوری کارآمد و تجهیزات ناکارآمد انرژی متمرکزشده است، و همچنین استفاده از هر تعداد از روشها، برای تخمین زدن است. تعریف نویسندگان برجسته از مدیریت انرژی برای صرفهجویی: عمل مدیریت انرژی ذخیره 40 درصد کل انرژی مصرفی است و مدیریت انرژی یک فرایند پویاست که در آن ایدهها و دانش جدید تولید میشود، که بهنوبه خود، علاوه بر تولید، انرژی کارآمد به دست میآورد. اگرچه شواهد قوی برای این ادعا وجود دارد ولی تعداد سیستمهای مدیریت انرژی تصدیق شده در اروپا کم است. مدیریت انرژی شامل طبقهبندی فعالیتها برای هدایت و کنترل یک سازمان با توجه به انرژی است. به نظر میرسد مدیریت انرژی برای ارائه بهتر فرصتها به برخی از بخشهای تولیدی نسبت به دیگران است.
مدیریت انرژی عملی است که بهوسیله آنیک شرکت با مسائل مربوط به انرژی کار میکند. و یک سیستم مدیریت انرژی یک ابزار است که توسط شرکت بهمنظور پیادهسازی مدیریت انرژی استفاده میشود. مدیریت انرژی موفق نیاز به یک رویکرد استراتژیک دارد که شامل: -1 حسابرسی اولیه انرژی - 2 حمایت مدیریت ارشد -3 نظارت بر استفاده از انرژی -4 شناخت مدیریت، بهعنوان اهمیت فناوری -5 سازمان دادن به پروژههای صرفهجویی در انرژی در حال برنامهریزی است.
اصطلاح مدیریت انرژی در ادبیات دانشگاهی بهصورت متفاوت استفادهشده و هیچ تعریف منسجمی وجود ندارد. تمرکز بسیاری از توصیفهای مدیرت انرژی رایج، بهطور عمده بر اجرای فناوری کارایی انرژی و جایگزینی تجهیزات ناکارآمد است، با اینحال مدیریت انرژی همچنان شامل مراقبت و نگهداری از فناوری برای حفظ یک عملیات کارآمد و آن نیازمند کار مداوم میباشد. بااینحال بسیاری از تعاریف مدیریت انرژی توصیف یکسانی در بردارد. بچلاند و همکاران1 در مقاله خود از بیان عبدالعزیز و همکارانش ادعا میکند که مدیریت انرژی موفق شامل سه بخش است: -1 حسابرسی - بررسی - انرژی برای به دست آوردن دانش در مورد جریان انرژی -2 دورهها و آموزش برای حفظ آگاهی و -3 اداره منزل که شامل عملیات نگهداشتن است.
نقش مدیریت انرژی بهطور قابلتوجهی در صنایع موردتوجه قرارگرفته است. صنایع با بهکارگیری و مهیاکردن خدمات مدیریت انرژی، سعی در افزایش کارایی انرژی خود دارند.
مدیریت انرژی: به یک برنامه سیستماتیک برای چگونگی کنترل، استفاده منطقی از انرژی و همچنین کاهش اتلاف انرژی به حداقل ممکن، بدون اینکه به نیازهای اصلی یک فرایند اثر بگذارد، اطلاق میشود.
از جنبه مفهومی مقوله مدیریت انرژی از الزامات و ضرورتهای افزایش بهرهوری عوامل تولید نشأت میگیرد . ازاینرو برای مدیریت انرژی میتوان هدفهایی را برشمرد که عبارتاند از: استفاده بهینه و منطقی از منابع طبیعی، مقابله با هزینه تأمین انرژی از طریق کاهش میزان مصرف، کاهش سهم هزینه انرژی در قیمت تمامشده محصولات، مقابله با آلودگیهای زیستمحیطی، کمک به گسترش عمر ذخایر انرژی، برنامهریزی برای یافتن ذخایر جدید و کمک به پایداری توسعه اقتصادی.
2-2 شیوههای مدیریت انرژی
مدیریت انرژی سرمایه گزاریهای بزرگ و افزایش هزینههای عملیاتی را تقاضا نمیکند، بلکه بهطور نسبی اقدامات کمهزینه مانند شیوههای آموزش کارکنان و تغییرات روزبهروز که اثرات بزرگ دارند را معرفی میکند . یک مطالعه از شیوههای مدیریت انرژی در شرکتهای دانمارکی نشان داد که فقط در، 3 تا 14 درصد از شرکتهای موردمطالعه مدیریت انرژی اعمال میشود. مدیریت انرژی ممکن است شامل اقدامات زیادی شود، اما مطالعه دانمارکی یک لیست از حداقلهای موردنیاز را بررسی کرد. شیوههای مدیریت انرژی میتواند سرمایه گزاری در کارایی انرژی را بهوسیله فراهم کردن اطلاعات درباره جریان صرفهجویی و پتانسیل انرژی تسهیل کند، اما آن همچنین شامل یک بعد است که متمرکز بر سرمایه کم و نیازمند دانش، توجه و آگاهی است. همچنین استدلال شده که اگر شیوههای مدیریت انرژی موفق در نظر گرفته شود پتانسیل کلی برای بهرهوری انرژی بالاتر است
شیوههای مدیریت انرژی باید مدام مورد بررسی قرار گیرد و اصلاح شود و این امر مستلزم نظارت و اندازهگیری مصرف انرژی از طریق اندازهگیری زیرمجموعهها در محدوده زمانی معین حسابرسی انرژی داخلی است. درجه اتخاذ شیوههای مدیریت انرژی با شدت مصرف انرژی افزایشیافته است. بر اساس نظرسنجیها در 14 درصد از صنایع تولیدی دانمارک، و 22 درصد از شرکتهای بزرگ انرژی بر صنایع ترکیه مدیریت انرژی اعمال میشود.
3-2 بررسی وضعیت انرژی کشور
انرژی، نیروی محرکه لازم برای به گردش درآوردن چرخ تولید و خدمات، که حاصل از سوخت یا فراورش منابع مختلف نظیر نفت، گاز، زغالسنگ، انرژیهای هستهای، خورشیدی و امثال آن میباشد، تعریفشده است.[1] گزارشهای منتشرشده نشان میدهد که مصرف سرانه انرژی در ایران نسبت به کشورهای توسعهیافته بیشتر است. متوسط سالانه انرژی در ایران حدود 155 میلیون تن است که با این مقدار مصرف در رتبه13 جهان قرار دارد. باید به این نکته توجه داشت که مصرف سرانه انرژی در ایران به ازای هر نفر بیش از 5 برابر مصرف سرانه کشوری مانند اندونزی با 225 میلیون نفر، دو برابر چین با یک میلیارد و 300 میلیون نفر، و چهار برابر هند با یک میلیارد و 122 میلیون نفر جمعیت است.
حاملهای انرژی به شکلهای مختلف در بخشهای خانگی، تجاری، کشاورزی، نیروگاهها، صنایع و حملونقل به کار میرود که طی دوره - 1373-1378 - بخش خانگی بهطور متوسط30 درصد، بخش حملونقل 25 درصد، بخش صنعت 23 درصد، بخش تجاری، خدمات و عمومی 7 درصد از مصرف انرژی نهایی را به خود اختصاص دادهاند.[3] ازآنجاییکه موضوع این مقاله بیشتر به مدیریت انرژی در بخشهای تولیدی میپردازد، در ادامه معیارهای انرژی در بخش صنعت را بررسی میکنیم.
4-2 معیارهای انرژی در بخش صنعت
معیارهای کارایی انرژی فیزیکی شامل معیار کارایی انرژی - EEI 1 - که بهوسیله بلوک و همکاران بهبودیافته است. برای نظارت بر بهرهوری انرژی، بخشهای تولیدی مختلف در مناطق مختلف جهان مورد استفاده قرارگرفته است
