بخشی از مقاله
چکیده: بعد سرمایهگذاری به ویژه سرمایهگذار خارجی و صنعت از موضوعات عمده در رشد و توسعه اقتصادی و مالی کشورها میباشند به گونهای که فاکتورهای موثر بر سرمایه گذاری به عنوان عواملی در افزایش توانایی کشورها در قدرت رقابت پذیری آنها در بازارهای بینالمللی مطرح است. ورود سرمایههای خارجی به بخش صنعت، ابزار مهمی است برای افزایش عرضه منابع تولید که میتواند ظرفیت صادرات کشور میزبان را افزایش دهد و باعث جذب درآمدهای ارزی، ایجاد فرصت های شغلی جدید ،افزایش انتقال فناوری، ارتقای بهرهوری عوامل تولید و در نهایت رشد اقتصادی در کشورهای میزبان شود.
در این تحقیق نمونهای با 200 عضو به روش طبقهبندی تصادفی انتخاب میشود که پس از تایید تاثیر مثبت سرمایهگذاری خارجی بر ساخت و توسعهی شهرکهای صنعتی به رتبهبندی بین عوامل اثر گذار بر جذب سرمایه گذار خارجی از جمله »سیاستگذاریها، مدیریت مناسب، قوانین و مقررات، امکانات و مکان « در شهرک های صنعتی با استفاده از روش تحلیل رتبه بندی سلسله مراتبی پرداختیم که در نتیجه این تحقیق از بین عوامل مذکور سیاستگذاریهای اتخاذشده از طرف دولت بیشترین نقش را در میزان جذب سرمایهگذاران خارجی دارد.
مقدمه
سرمایهگذاری از دیرباز تاکنون مورد توجه اقتصادانان بوده است، و در این زمینه نظریهها و مطالعات تجربی متعددی در کشورهای مختلف صورت گرفته است - موسولسی1، 2011؛ مهدوی و همکاران، . - 1389 در گذشتهای نه چندان دور، سرمایهگذاری مستقیم خارجی به عنوان نمادی از سلطه امپریالیستی مورد حمایت دولتها و عناصر و نیروهای ترقیخواه تلقی میشد در حالی که امروز همه دولتها برای جذب سرمایه خارجی برنامه دارند.
در واقع پس از سپری شدن نگرش مبنتی بر رد سرمایهگذاری مستقیم خارجی در بین اکثر کشورهای در حال توسعه، امروزه شاهد مقبولیت بیش از اندازه سرمایهگذاری مستقیم خارجی در این کشورها هستیم. افزایش نقش سرمایهگذاری مستقیم خارجی در مدیریت اقتصاد کلان کشورهای سرمایهدار و کشورهای در حال توسعه باعث شده است که بررسی مجدد این نوع سرمایهگذاری مورد توجه اقتصاددانان قرار گیرد - گرگ2، . - 2007
با ورود اقتصاددانان به این حوزه، گسترش چشمگیری در مطالعات مربوط به سرمایهگذاری مستقیم خارجی صورت گرفته و دیدگاهها و نظریات متعددی مطرح شده است. بسیاری از کشورها به دنبال راهحلی برای افزایش جذب سرمایهگذاری مستقیم خارجی هستند و در سالهای اخیر پدیدهای نو با نام جهانی شدن و در کنار آن منطقهگرایی و تشکیل پیمانهای منطقهای شکل گرفته است. ویژگی خاص این متغیر باعث شده است تا در هر شرایط زمانی و مکانی خاصی، نتایجی متناسب با آن شرایط بدست آید. به همین منظور در این مطالعه هدف اصلی این است که با توجه به ویژگیهای خاص اقتصاد ایران به بررسی رتبهبندی عوامل موثر بر سرمایهگذاری خارجی در شهرک های صنعتی استان آذربایجانشرقی بپردازیم.
مبانی نظری و پیشینه پژوهش
معمولا سرمایه مورد نیاز برای سرمایه گذاری از دو طریق تامین می شود: اول، پساندازهای داخلی کشور که در بخشهای مختلف اقتصاد ایجاد میشود. دوم، پسانداز در کشورهای خارجی است که بصورت جریانهای انتقال سرمایه بصورت فیزیکی - ماشین آلات و غیره - و جریانهای مالی - پول نقد و اعتبارت - از کشور مبدا به کشور میزبان منتقل میشود. به عبارتی سرمایهگذاری خارجی به مثابه معادله ایست دارای دوسو که یکسوی آن، نهادها، قوانین و مقررات، نگرشها، بازارها و امکانات کشور میزان برای پذیرش سرمایهگذاری خارجی است و آن سوی دیگر، گرایشها و باورهای سرمایهگذار خارجی نسبت به کشور میزبان. در این میان نقش سیاست خارجی و برقراری تعاملات مثبت و سازنده با جهان خارج در شکلدهی این نگرش های دوسویه به خصوص نگرشهای پذیرش سرمایهگذار که منجر به ایجاد فضایی مثبت برای باور سرمایهگذار خارجی از کشور میزبان میگردد، نقشی بسیار مهم در راستای جذب سرمایهگذاری خارجی میباشد.
بنابراین با توجه به حجم گسترده صادرات و واردات کالا، از شهرکهای صنعتی استان آذربایجانشرقی به عنوان یکی از دروازههای ارتباطی کشور، امری الزامی است. شهرکهای صنعتی استان آ.شرقی از جمله عوامل تسریع در فرآیند توسعه اقتصاد ملی و منطقهای و یکی از حلقههای اصلی حمل و نقل زمینی و مبادی ورود و خروج کالا از کشورهای همسایه بشمار میروند. با این وجود اهمیت طراحی یک برنامه استراتژیک در بخش حذب سرمایهگذار خارجی به وضوح احساس میشود.
شاه آبادی و محمودی در سال 1390 در مقاله تعیین کنندههای سرمایهگذاری مستقیم خارجی در ایران به این نتیجه میرسند که سرمایهگذاری مستقیم خارجی تابع عواملی از قبیل نرخ بازگشت سرمایه، بازبودن اقتصاد، زیرساختها، رشد اقتصادی، سرمایهگذاری داخلی، منابع طبیعی، سرمایه انسانی، تورم، نرخ ارز، بدهی خارجی، وضع مالی دولت، مالیات، اندازه بازار، حقوق سیاسی و نسبت مخارج دولت به تولید ناخالص داخلی میباشد.
نتایج این تحقیق نشان میدهد که منابع طبیعی موجود، سرمایه انسانی و زیرساختها به صورت مستقیم و معنادار بر جذب سرمایهگذاری مستقیم خارجی در ایران موثرند، همچنین متغیر حقوق سیاسی و متغیر موهومی انقلاب اسلامی نیز به صورت معکوس و معنادار بر جذب سرمایهگذاری مستقیم خارجی در ایران تأثیر داشتهاند. فرزین و همکاران در سال1391 به مطالعهی بررسی اثر سرمایهگذاری مستقیم خارجی بر رشد اقتصادی و تلفیق روشهای سیستم دینامیک و اقتصادسنجی پرداختند، در این مطالعه با توجه به مبانی نظری در راستای شناسایی اثر سرمایهگذاری مستقیم خارجی بر رشد اقتصادی از تلفیق روشهای سیستم دینامیک و اقتصادسنجی استفاده کرده بودند و به بررسی عواملاقتصادی موثر بر جذب سرمایهگذاری مستقیم خارجی، و اثرگذاری این عامل بر رشد اقتصادی پرداختند.
کاظمی و همکاران در سال 1392 تحقیقی را با عنوان شناسایی و اولویتبندی عوامل موثر بر جذب سرمایهگذاری مستقیم خارجی با استفاده از تکنیک TOPSIS انجام دادهاند. چونگ و همکاران در سال2010 موضوعی را با عنوان جریان سرمایه بخش خصوصی، بازار سهام و رشد اقتصادی در کشورهای در حال توسعهو توسعه یافته - تحلیل مقایسهای - کار کردند، نتایج نشان میدهد که سرمایهگذاری مستقیم خارجی اثر مثبتی بر رشد دارد درحالیکه بدهی خارجی و سرمایهگذاری پرتفلیو اثر منفی بر رشد در تمام کشورهای مورد مطالعه دارد. بنابراین با استفاده از مطالعات قبلی و مطالب بالا محقق در این مطالعه، به شناسایی و رتبهبندی عوامل موثر بر سرمایهگذاری خارجی در شهرکهای صنعتی استان آذربایجانشرقی به روش AHP میپردازد.
مواد و روشها
تحقیق حاضر از نظر هدف از نوع کاربردی، از نظر گردآوری دادهها پیمایشی و از لحاظ شیوه تحلیل دادهها از نوع توصیفی است. برای این پژوهش پرسشنامهای بر اساس مقایسات زوجی به روش سلسلهمراتبی تنظیم و بین اعضای نمونه به طور تصادفی توزیع گردیدهاست. تعداد اعضای نمونه با استفاده از فرمول کوکران و جدول مورگان به حجم 200 نفر میباشد.
پرسشنامهی مذکور شامل بخشهای زیر است:
1. جهت تعیین ارجحیت هر یک از عوامل موثر بر جذب سرمایهگذاری خارجی به صورت دو به دو بین عوامل - قوانین و مقررات، سیاست-گذاریهای تعیین شده از طرف دولت، مدیریت بهینه، امکانات اختصاص یافته برای شهرکهای صنعتی و در نهایت تعیین مکان مناسب برای احداث شهرکهای صنعتی - مقایسه شدهاند.
2. جهت تعیین ارجحیت هر یک از زیرمجموعههای مورد بررسی در عامل سیاستگذاریها بر جذب سرمایهگذاری خارجی به صورت دو به دو - گسترش روابط بینالمللی، اختصاص بودجه، آزادسازی و خصوصیسازی - مقایسه شدهاند.
3. جهت تعیین ارجحیت هر یک از زیرمجموعههای مورد بررسی بر عامل قوانین و مقررات تبیین شده از طرف دولت بر جذب سرمایه-گذاری خارجی بصورت دو به دو - امنیت سرمایه برای سرمایهگذار، تشویقهای مالی، ثبات و شفافسازی قوانین، قوانین گمرکی و مالیاتی - مقایسه شدهاند.
4. جهت تعیین ارجحیت هر یک از زیرمجموعه های مورد بررسی بر عامل مدیریت به صورت دو به دو - اطلاع رسانی و بازاریابی، نظام اداری و اجرایی روان، مدیریت کارا و هدفمند - مقایسه شدهاند.
5. جهت تعیین ارجحیت هر یک از زیرمجموعههای مورد بررسی بر عامل امکانات به صورت دو به دو - خدمات عمومی، امکانات زیر بنایی، زیر ساختهای پیشرفته - مقایسه شدهاند.
6. جهت تعیین ارجحیت هر یک از زیر مجموعههای مورد بررسی بر عامل مکان به صورت دو به دو - نیروی کار ارزان در منطقه، توان رقابتی منطقه، دسترسی آسان به منطقه - مقایسه شدهاند.
