بخشی از مقاله
چکیده
با پیشرفت علم و تکنولوژی و سرعت بالای زندگی ناشی ازین امر، تعاملات اجتماعی نیز تحت تاثیر وسایل جمعی مجازی کاهش یافته. حال با توجه به اینکه امروزه در اغلب فضاهای شهری با کاهش روابط ومشارکت اجتماعی روبرو هستیم، در این تحقیق با توجه به پایین بودن سطح تعاملات اجتماعی در فضاهای شهری سعی به بررسی و شناسایی دلایل پیوند مردم با آثار تاریخی و محلها و بافتهای قدیمی در سطح شهر شیراز وحضور در این اماکن و شناسایی علل برای اجتماعی بودن این فضاها برای مردم خواهید بود تا با شناسایی و ارزیابی این مولفه ها با استفاده از روش های آماری - کمی - در جهت استفاده از آنها در دیگر فضاهای شهری با هدف بالا بردن حضور و تعاملات اجتماعی باشیم.
ارزیابی و شناسایی مولفه های کیفی و طبقه بندی آنها در راستای تاثیر بر ارتقاء تعاملات اجتماعی هدف اصلی این پژوهش است تا از این طریق بتوان به تقویت و توسعه فضاهایی به این عنوان پرداخت.پژوهش حاضر به صورت کمی انجام شده و در صدد توسعه روابط شهروندی در سطح شهر به کمک عوامل موجود تاریخی است. مورد مطالعه مکانهای تاریخی شهر شیراز و اطراف آن است و جامعه آماری شامل تمامی افراد جامعه می باشد. روش تحقیق همبستگی و تحلیل مطالعات کمی و با تدوین پرسشنامه و با استفاده از نرم افزار spss انجام شده و مطالعه مولفهها از طریق مشاهدات منظم میدانی در اماکن تاریخی شیراز صورت گرفته است.
نتایج بدست آمده از جداول و نمودار ها در این پژوهش حاکی از آن است که وجود عناصر معناداری مانند آب، فضای سبز و درختان در محل های تجمع در مقبره بزرگان بر ایجاد حس امنیت و آسایش در مردم و تجمع آنها و در نتیجه ایجاد روابط اجتماعی و شهروندی در این اماکن بالاترین نقش را دارا می باشند.
آیا وجود اماکن تاریخی در شهر ها موجب ایجاد بیشتر تعاملات اجتماعی می شود؟
مؤلفه های مؤثر بر ارتقا تعامل اجتماعی در اماکن تاریخی کدامند و به چه میزان تاثیر گذار بر این امر هستند؟
مقدمه
توجه به مکان های جمعی در شهر از گذشته تا به امروز در مراحل مختلف پیشرفت شهر نشینی حائز اهمیت بوده است . این مکان ها محل هایی برای تعاملات اجتماعی ، برگزاری مراسمات جمعی شهری و حضور اقشار مختلف جامعه در آن بوده است . به طور مثال میدان های شاخص شهر ها با مکان هایی مثل باسیلیکادی یونانی که محل بسیاری از تعاملات مردم بوده است ، یا خیابان هایی مثل خیابان چهارباغ اصفهان که صرفا فقط برای عبور و مرور نبوده و مکانی برای گذران وقت بوده . از مثال های دیگر میدان نقش جهان اصفهان که محل تعاملات کاری ، اجتماعی و برگزاری مراسمات خاص بوده است .
تمام این فضاها علاوه بر اینکه ماهیت کارکردی داشته اند کارکرد اجتماعی عمده و تاتیر گذاری نیز داشته اند .در طی گذشت سالها و به وجود آمدن عناصر وسیله نقلیه مانند اتومبیل که عرصه ی شهر را به طور خیلی چشم گیری تحت تاثیر حضور خود قرار داده است. با انقلاب صنعتی در شهر ها، طراحی شهر ها از قبل تعیین شده که عامل مهم و اصلی و تعیین کننده در این طرح ها عامل رفت و آمد با وسایل نقلیه است که عوامل شکل گیری عناصر شهری مانند پل، میدان و حتی ساختمان ها با کاربری مختلف تحت الشعاع خیابان قرار گرفت که امروزه با این مشغله ی زندگی خیابان ها تنها محل عبور و مرور شده است و تعاملات اجتماعی میان مردم در این عناصر به طور چشمگیری کاهش یافته است و تاثیر روانی آن به طور کلی به دست فراموشی سپرده شده است. این عوامل باعث شده که فضای شهری تنها مسیری برای حرکت تلقی شود . سرعت حرف اول در سطح شهر ها را میزند هیج انگیزه ای برای توقف برخورد وجود نداره. که تمامی صحبت ها باعث ایجاد کم رنگ شدن روند تعاملات اجتماعی در عرصه شهر شده است.
کم رنگ شدن چهره به چهره و سوق دادن مردم به سمت و سوی ارتباطات مجازی موجب سرد شدن روابط اجتماعی مردم و در نتیجه کاهش سرزندگی شهر شده است که تاثیر مستقیم بر روان مردم دارد که میتوان این سوال را مطرح کرد که آیا تمامی این بحث ها می تواند یکی از دلایل بالا رفتن استرس و تنش های عصبی و درونگراتر شدن مردم دانست ؟!
پیشینه تحقیق
رفیعیان و خدائی - 1388 - در تحقیقی در شهر تهران با شناسایی متغیرهای اثرگذار بر رضایتمندی شهروندان از فضاهای عمومی شهری، سه متغیر دسترسی به خدمات، امنیت اجتماعی و هویت مکانی را از اثرگذارترین عوامل در رضایت مندی شهروندان از فضاهای عمومی معرفی می کند. رفیعیان و همکاران - - 1387 به سنجش تأثیرگذاری فضاهای عمومی- شهری در میزان اجتماعی شدن و تقویت مشارکت اجتماعی زنان می پردازد. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که ازنظر زنان اجتماع پذیر بودن فضا و نظارت اجتماعی در آن بیشترین ارتباط را با میزان مطلوبیت فضاهای عمومی - شهری دارد. در مطالعاتی در مینه سوتای شمالی که برای سنجش کیفیت محیطهای مسکونی انجام شده است سه مؤلفهی حس مکان، احساس تعلق مکانی و هویت مکان را از عوامل تأثیرگذار بر کیفیت محیط در نظر گرفته اند.
دانشپور و چرخچیان - 1386 - درتحقیق خود فرآیند اجتماع پذیری و ارتقاء حیات جمعی درون فضاهای عمومی را مبتنی بر پذیرا بودن فضا برای افراد و گروههای مختلف اجتماعی، تأمین آسایش روانی و فیزیکی، لذت بردن افراد و گروههای اجتماعی از حضور در فضا و حضور اجتماعی فعال و مداوم در فضا دانسته اند. و با توجه به آنها به ما به ازاهای فضایی چون دعوت کنندگی، امنیت، مطلوبیت و پاسخگوی فعالیتی در راستای هدفشان اشاره نمودهاند.
کاشانی جو - 1389 - در تحقیق خود با عنوان بازشناخت رویکردهای نظری به فضاهای عمومی شهری، این فضاها را به عنوان مکان سوم که نقش اساسی در برقراری تعاملات اجتماعی ایفا می نماید می شناسد. وی سه دوره اصلی بر مبنای گرایش موضوعی به فضاهای شهری را در نظر گرفته است.
در دوره پس از انقلاب صنعتی تا سال 1960 تأکید اصلی بیشتر بر ادراک فضایی و بصری، در دوره دوم از سال1960 تا 1990 بر تقویت تعاملات اجتماعی، گسترش پیاده مداری و تأثیرات محیطی-رفتاری فضاهای شهری و در دوران اخیر از 1990 تاکنون بیشترین فعالیت ها و نظریه ها را مبتنی بر ملاحظات زیست محیطی - پایداری و ایجاد امنیت و انسان مداری در قلمروهای عمومی می داند. - - ترابی، - 29:1391 تأثیر ویژگیهای کالبدی فضای باز عمومی در افزایش تعاملات و رفتار اجتماعی، سه عامل جذابیت و زیبایی، امنیت و آرامش و دسترسی و سلسله مراتب را بر افزایش تعاملات اجتماعی تأثیرگذار دانسته است.
روش تحقیق:
تحقیق حاضر به صورت کمی انجام پذیرفته و سعی در فهم هر چه دقیق تر مفاهیم اشاره شده دارد و در صدد توسعه و تحکیم روابط شهروندی در سطح شهر به کمک عوامل موجود تاریخی است. همچنین با شیوه استدلالی , به منابع و متون معتبر کتابخانه ای , مقالات معتبر نشریه ها و شبکه جهانی اینترنت نیز ارجاع شده است. نمونه مورد مطالعه مکان های تاریخی شهر شیراز و اطراف آن است .
جامعه آماری نیز تمامی افراد جامعه اعم از کسانی که در این مکان ها حضور می یابند می باشد. تحقیق حاضر با استفاده از روش تحقیق هم بستگی و تحلیل مطالعات کمی و با تکنیک پرسشنامه از پیش تدوین شده انجام پذیرفته است و مورد آزمون و تحلیل قرار گرفته است که مؤلفه های مورد مطالعه از طریق مشاهدات منظم و مطالعات میدانی در اماکن تاریخی شهر شیراز صورت پذیرفته است .در مرحله استخراج , تنظیم و تجزیه و تحلیل داده ها نیز از نرم افزار آماری spss بهره گرفته شده است.
مروری بر ادبیات موضوع
تعامل اجتماعی به معنای ایجاد رابطه بین دو نفر یا بیشتر است که منجر به واکنشی میان آن ها شود و این نوع واکنش برای هر دو طرف شناخته شده باشد. تعاملات اجتماعی بر اساس نقش پذیری افراد در گروه و شبکه های اجتماعی شکل میگیرد. تعامل اجتماعی می تواند مکالمه کوتاه , یک نگاه حتی یک لبخند باشد.
استفاده از واژه های اجتماع پذیر و اجتماع گریز بیان گر فضاهایی است که مردم را دور هم "جمع می آورند " یا از هم "دور می کنند". این واژه ها را همفری اسموند در زمان مدیریت بیمارستان ساسکا چوان کانادا تعریف کرد. در سازماندهی اجتماع پذیر امکان تماس چهره به چهره وجود دارد و فاصله فضاهای نشستن در حد فاصلههای اجتماعی مشورتی ست. سازماندهی اجتماع گریز موجب خودداری از تعامل اجتماعی می شود.
با وسعت شهر ها، پیشرفت وسایل ارتباط جمعی، سرعت، تراکم و... روابط اجتماعی به شدت کاهش یافته است. به این ترتیب احساس جمعی، اجتماع های محلی و وابستگیهای احساسی به یک مکان در حال ناپدید شدن است
افراد با توجه به شخصیت , رده سنی و جایگاه اجتماعی که دارند در سطوح مختلفی از تعامل اجتماعی انگیزه نشان می دهند. به جز افراد قرارگا ه های رفتاری نیز در چگونگی ایجاد این تعاملات تاثیر گذار میباشد . لذا افراد و قرارگاه ها اجتماعی مناسب بر روند این تعاملات قابل بررسی می باشد.
مشاهدات نشان می دهد تعامل اجتماعی در سطوح پایین تری ما بین نسل های گوناگون اتفاق می افتد . فضاهای این امکان را به مردم می دهد که نسل های مختلف با هم حضور داشته باشند . به عبارت دیگر طریقه دستیابی به روابط اجتماعی منسجم و پایدار و ارتقای تعامل و حضور در فضاهای عمومی نیازمند این است که ما دانش خود را درباره ی چگونگی الگوهای مختلف اجتماعی شدن توسعه دهیم و این خود حوزه گسترده ای از مطالعات را در زمینه های مختلفی چون بررسی تعاملات بین نژادی , بین جنسی, بین سنی و بین طبقاتی را میطلبد
این شناخت مستلزم شناخت قرار گاه های رفتاری نیز می باشد که در شهرهای مختلف طبق آیین و فرهنگ و امکانات موجود متفاوت است. "جین جیکوبزو" روزنامه نگار و صاحب نظر برجسته مسایل شهری در کتاب "مرگ و حیات شهرهای بزرگ آمریکایی" بر نقش فضاهای عمومی شهری بر تعاملات اجتماعی .... می کند.
وجود اماکن تاریخی , خیابان ها و پیاده رو ها ی قدیمی شهر که مردم در آن ها خاطره دارند و یا در مناسبت های مختلف در آن ها اجتماع می کنند . یکی از دلایل افزایش تعاملات شهری بین شهروندان می باشد.
