بخشی از مقاله
چکیده
خانواده واحد بنیادین جامعه و کانون اصلی رشد و تعالی انسان است و توافق عقیدتی و آرمانی در تشکیل خانواده که زمینه ساز اصلی حرکت تکاملی و رشد یابنده انسان است اصل اساسی بوده و فراهم کردن امکانات جهت نیل به این مقصود از وظایف حکومت اسلامی است. خانواده در عصر جدید شکل متفاوتی از دهههای گذشته پیدا کرده است. در فرهنگ اسلامی و قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، کاخ شکوهمند حیات و زندگی به خانه و خانواده تعلق دارد.
رشد سالم و تکامل آن زمینه ساز سلامت روانی، شخصیتی و اجتماعی جامعه است که علل پیشگیرنده جهت فساد اداری و سازمانی است. مقننین قانون اساسی جمهوری ایران، با تأکید بر اهمیت این موضوع، در اصول متعدد سعی در تکریم این نهاد اجتماعی مقدس بوده و مجلس شورای اسلامی و سایر ارگانهایی که اقدام به وضع قوانین عادی و تعیین سیاست گذاریهای عمومی می کنند را مکلف نموده است تا با وضع و تدوین مقررات موضوعه، نیز این نهاد عالی را متعالی سازند.
در همین راستا منشور حقوق شهروندی نیز با اشاره به این وضع حقوقی مهم و بنیادین، با اختصاص یک مبحث ویژه با عنوان خانواده ، زنان و کودکان در بند96-3 مقررنموده است: خانواده واحد بنیادین و نخستین جامعه است و کلیه شهروندان از حق ازدواج و تشکیل خانواده برخوردار هستند. دولت مکلف به تحکیم و تشیید مبانی خانواده است. و نیز در بندهای 99-3 تا 110-3 با اشاره به اینکه خانواده جزء اساس و ریشهی اجتماع انسانی است ، دولت را مکلف نموده است با تبیین و تدوین برنامه های جامع ملی و مقررات لازم الاجرای عمومی در تکریم این نهاد عالی اهتمام ویژه نماید.
اجرای هر چه بهتر اصول مختص نهاد خانواده در قانون اساسی بالاخص اصل بیستم و بیست ویکم قانون اساسی ، میتواند گامی موثر در تبیین و اجرای هر چه بهتر حقوق شهروندی در جمهوری اسلامی ایران باشد.هدف این پژوهش دستیابی به یکسری اطلاعات جامع حقوقیB قضایی در راستای تحکیم نهاد بنیادین، مقدس و ارزشمند خانواده میباشد که گام اول در راستای ارتقای حقوق نوپا و جدیدالتدوین شهروندی است و پاسخ دهی به ابهامات و چالش های فرا روی آن میباشد.روش تحقیق به کار رفته در این پژوهش تحلیلی Bتوصیفی با تمرکز بر داده ها و اطلاعات و منابع کتابخانه ای است که به تفصیل در بخش منابع و ماخذ مورد اشاره قرار گرفته شده است .
واژگان کلیدی : خانواده، قانون اساسی، سیاست گذاری عمومی، حقوق شهروندی و قانون گذاری.
مقدمه
مقتضیات عصر ما ایجاب میکند که بسیاری از مسائل مجدداً مورد ارزیابی قرار گیرد و به ارزیابیهای گذشته بسنده نشود. نظام حقوق و تکالیف خانوادگی، از جمله این سلسله مسائل است. خانواده سالم با دو رکن اولیه زن و شوهر و رکن سوم فرزندان،پایدارترین تشکیلات و سازمان اجتماعی است که از ابتدای خلقت انسان شکل گرفته است. حکم آفرینش بر خلق دو محور زن و مرد و آرامش آن دو کنار یکدیگر در مسیر رشد و کمال هماهنگ و همسو، در قالب تشکیل خانواده و رابطه همسری از ژرف ترین حکمتهای الهی است که اصول و اساس آن را تنها از بطن آیات قرآن میتوان یافت.
قرآن کریم مکرراً تأکید میکند همه بشریت از یک خانواده گسترش یافتهاند، - سوره نساء، آیه 1 و سوره حجرات، آیه - 13 و شکل گیری خانواده در ابتدا و گسترش آن توسط وحی الهی با ساز و کار خاصی مدیریت و سازماندهی شده است که ویژگیهای این سازمان به قرار ذیل است: - 1 استمرار؛ ساعت حضور و ارتباط سازمانی، بی وقفه است. از این رو هرگونه فعالیت اجتماعی سالم نمیتواند و نبایستی افراد خانواده را از عضویت و ارتباط سازمانی خانواده محروم نماید.
نزدیکی روابط ؛ در سازمان خانواده، نزدیک ترین روابط ویژه تشکیلاتی میان اعضاء برقرار است که در قالب زن و شوهری و پدری و مادری و غیره، با حقوق ویژه تعریف شده توسط عرف جامعه یا دین برقرار است.پایداری، پایدارترین تشکیلات اجتماعی در خانواده شکل می گیرد و به حیات سالم خود ادامه میدهد. - 4سلامت روابط توارث، تمام انسانهای سالم از عضویت رسمی در سازمان خانواده، منبعث از یک زن و شوهر با عنوان پدر و مادر رسمی، برخوردار میباشند.
از اینرو، اسلام، به هرگونه شکل گیری ارتباط جنسی و هرگونه شکل گیری خلقت انسان، در روابط جنسی آزاد و بدون هویت به شدت مبارزه کرده - سوره نور، آیه 9 و - 2 و آن را نوعی جنایت در حق بشریت، همچون فرزند کشی وآدم کشی تلقی میکند - سوره اسراء، آیه . - 33 - با توجه به آموزه های دین مبین اسلام، خانواده، کانون رشد و تعالی فرد به سمت کمال انسانی و خود شکوفایی در جامعه است. در خانواده است که انسان هویت خود را پیدا می نماید و از طریق آن به جامعه وارد می شود و در پناه خانواده است که میتواند پایگاه و موقعیت خود را در جامعه تثبیت نماید.
سوالات و فرضیات تحقیق
الف: سوالات مربوط به این پژوهش عبارتند از :تکریم و تحکیم نهاد خانواده چه جایگاهی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران دارد ؟نگرش قانون گزاران اساسی جمهوری اسلامی ایران - هئیت موسس در ارتباط با نهاد خانواده چه بوده است ؟این وضع حقوقی چه نقشی بر اجرای حقوق شهروندی در جمهوری اسلامی ایران میتواند داشته باشد ؟ب: فرضیات مربوط به این پژوهش عبارتند از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ، در اصول متعدد به تکریم و تحکیم نهاد خانواده پرداخته است .هئیت موسس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران با پیش بینی ضرورت و اهمیت موضوع به این نهاد مقدس ، با جایگاه والایی نگریسته است .تکریم نهاد خانواده ، مقدمه و پیش ضمینه اجرای حقو ق شهروندی در جمهوری اسلامی ایران است .
مفهوم نهاد خانواده
تاکنون تعاریف گوناگونی برای خانواده ارایه شده است که عموماً بر اساس دو نکته بیان گردیده؛ یکی ساختارهای موجود خانواده که تاریخ از آن یاد کرده است و دیگری انتظاراتی که از کارکرد خانواده بوده و هست. خانواده متشکل از افرادی است که از طریق پیوند زنانشویی، هم خونی یا پذیرش فرزند با یکدیگر بعنوان زن ، مادر، پدر، شوهر، برادر، خواهر و فرزند در ارتباط متقابل هستند فرهنگ مشترک پدیده می آورند و در واحد خاص زندگی میکنند.
خانواده انسانی را میتوان یک گروه نهادی شده زیستی - اجتماعی تعریف کرد که متشکل از چند فرد بالغ - که حداقل دو تای آنها، بدون داشتن پیوند خونی و از دو جنس مخالف، ازدواج کرده باشند - و فرزندان که زاده پیوند ازدواج افراد بالغند. حداقل نقشها و وظایف خانواده عبارت است ازتأمین رضایت مندیها و نظارت در نیازهای عاطفی، از جمله روابط جنسی و ایجاد موقعیت اجتماعی - فرهنگی برای تولید مثل، مراقبت و پرورش اجتماعی فرزندان. گروهی که بدین سان تشکیل شود و چنین وظایفی را اجرا نماید، از حیث وسعت ساختار انواع متعددی دارد و بنابراین هر تعریفی که از خانواده شودباید تعریف انواع متعدد را شامل شود.
خانواده به عنوان هسته زنده اجتماع و نهاد آغازگر زندگی اجتماعی از اهمیت خاصی در جامعه برخوردار است. ارزش و اعتبار هر جامعه بستگی مستقیم به مقام و منزلت خانواده در آن جامعه دارد و نیازهای طبیعی، عاطفی، تربیتی، اجتماعی، اخلاقی،فرهنگی و اقتصادی افراد جامعه، فقط از طریق سلامت کانون خانواده، به نحو مطلوب برآورده میشودسازمان ملل متحد نیز در آمار جمعیتی خود، خانواده را چنین تعریف می کند: »خانواده یا خانوار به گروه دو یا چند نفره ای اطلاق می شود که با هم زندگی می کنند؛ درآمد مشترک برای غذا و دیگر ضروریات زندگی دارند و از طریق خون، فرزندخواندگی یا ازدواج، با هم نسبت دارند. در یک خانواده ممکن است یک یا چند خانواده زندگی کنند، تمام خانوارها، همخانواده نیستند.
اولین مفهوم مشترکی که از مجموعه تعاریف ذکر شده و ده ها تعریف ارائه شده ی دیگر استنباط می شود، این است که خانواده پیوند عمیق و پایدار جسمی و روحی چند نفر برای زیستن در فضای واحد است. یعنی بدون تحقق این پیوند، خانواده معنایی ندارد؛ قوام این بنا به میزان پیوند اعضای آن بستگی دارد. بنابراین، جهت تعالی کارایی خانواده، لازم است بر تحکیم پیوند و روابط اعضای خانواده تأکید شود. فلذا، تحکیم روابط در خانواده از جمله مهمترین مسائل در سلامت و رشد فرد، هم چنین پویایی و توسعه همه جانبه در جامعه است.
تبیین مفهومی تحکیم روابط خانواده
مقصود از تحکیم خانواده چیست؟ آیا منظور نگه داشتن بنایی هر قدر سست و ناپایدار صرفاً با حفظ نامی از آن است؟ آیا منظور، پایداری خانواده، به قیمت کوتاه آمدن یک طرف و پذیرش ظلم از سوی او و بی عدالتی از طرف مقابل است؟ آیا صرف اجتماع چند وابسته خونی یا سببی، زیر یک سقف با هرگونه روابطی هر قدر ظالمانه، با نادیده گرفتن حقوق و شخصیت انسانی یک نفر و زورگویی و یکه تازی دیگری، خانواده ای محکم خواهد بود؟ به طور قطع، سر پا بودن خانواده با تحکم از سوی یک فرد و بردباری از سر ناچاری و ترس از فروپاشی از سوی دیگری، استحکامی در پی نخواهد داشت و اگر در ظاهر پایدار بماند، از درون پوسیده و فرونشسته است.مقصود از تحکیم خانواده، فراگیری اصل اعتدال میان همگان، حاکمیت اخلاق و حفظ حقوق همه ی اعضاست. اگر هدف از برقراری زوجیت و تشکیل خانواده ، به تعبیر قرآن، »به سکونت رسیدن اعضاست.
