بخشی از مقاله
چکیده
باگسترش شهرها وبه تبع آن افزایش فعالیت شهری وافزایش مصرف،مقادیرزیادی مواد زائدجامد - پسمان های عادی - درجوامع شهری تولید میگردد.بنابراین انجام مدیریت وبرنامه ریزی برای ساماندهی پسماندهای شهری در قالب یک سیستم مدیریت پسماندامری ضروریاست.بررسی وضع موجودمدیریت پسماندها برلزوم برنامه ریزی ومدیریت صحیح و انتخاب روش مناسب دفع دراین زمینه تأکید مینماید .بطورکلی ازنظرمهندسی بهداشت،نوع دفع مواد زائدجامد یک مسأله عادی نبوده بلکه یک مشکل زیست محیطی میباشد،زیرادفع غیربهداشتی و غیر دوستدار محیط زیست پسماند ها و مواد زائد، بطورمحسوس درگسترش بیماری هاتاثیردارد.
می توان گفت به علت وجود روش های متعدد در انتخاب و نیز معیار های تاثیر گذار متعدد، انتخاب یک روش مناسب جهت دفع با در نظر گرفتن شرایط محیطی، اقتصادی، زیست محیطی و بطور کلی جهت حفظ شرایط پایدار برای دست اندرکاران دفع پسماند در مناطق مختلف کشور یک چالش محسوب می شود .از این رو در این پژوهش معیار های تاثیر گذار بر روش های دفع با توجه به نظرات خبرگان، و مطالعه ی پژوهش های مرتبط پیشین، در یک مطالعه موردی در سیستم مدیریت پسماند استان اصفهان شناسایی و سپس با استفاده از روش های کاربردی تصمیم گیری چند معیاره و با رویکرد تاپسیس، روش های دفع رتبه بندی شدند.
نتایج نشان می دهد که در سیستم مدیریت پسماندهای عادی استان اصفهان و از میان سه روش پرکاربرد دفن بهداشتی، کمپوست سازی و احتراق در دفع پسماندها، روش کمپوست سازی با توجه به معیار های انتخاب شده دارای بالاترین اولویت می باشد.
مقدمه
تداوم زندگی انسان درگرو مصرف مداوم وتولید وکشف مواد جدیداست.دراین میان،هرجا مصرفی درکاراست، پسماندهاومواد زائد - پسماند - برجای میمانند.بشرازدیربازبامسئله مواد زائد وچگونگی دورکردن آن ازمحیط زیست خود رو به رو بوده است
محیط زیست درواقع مجموعه بسیارعظیم ودرهم پیچیده ای ازاجزاء وعوامل فعال گوناگونی است که براثر روندوتکامل تدریجی موجودات زنده واجزاء سازنده سطح زمین شکل گرفته اند.این مجموعه برفعالیت هایانسان تاثیرمی گذارد ودرضمن ازآن متاثرمی شود
افزایش جمعیت کره زمین،مهاجرت به شهرهای بزرگ، افزایش جمعیت شهری وروند مهاجرت مردم روستابه شهر،تمرکز و تراکم بیش از حدجمعیت درشهرها،بالارفتن مدام سطح زندگی،افزایش مصرف شهروندان وتولید فرآورده های مصرفی،تولیدانبوه و روزافزون زباله ها و نیز آلودگی زیست محیطی را بدنبال داشته است
گسترش روزافزون آلودگی ها وتنزل کیفیت زندگی طبیعی انسان ها ودرنتیجه برهم خوردن تعادل و تناسب محیط زیست،موجب شده تا دولت هاوسازمان هاومجامع بین المللی به تدوین واجرای قوانین ومقرراتی برای جلوگیری از آلودگی وتخریب محیط زیست بپردازند . بدین ترتیب تدوین اصول وقواعد محیط زیستی یکی ازمهمترین ابزار و عوامل مدیریت محیط زیست وحفاظت ازمنابع آن محسوب می شود
ازشروع سبک یکجانشینی انسان ها، نیازبه مدیریت مواد زائد تولیدی،احساس شده است .درگذشته نه چندان دور،صنعت باعثا فزایش چشمگیر استفاده ازمواد اولیه برای تولید محصولات و در نتیجه افزایش تولید مواد زائد شد،که این امرنیازبه درک بهترمفهوم پسماند را ایجاب کرده است .تغییرات زیاد درتولید مواد زائد دردنیای مدرن امروزی به جامعه انسانی ومحیط زیست وابسته است
بی توجهی به امرجمع آوری ودفع مواد زائد درجامعه امروزی به علت کمیت وکیفیت گوناگونی مواد،توسعه بیرویه شهرها، محدودیت های وضع شده برای خدمات عمومی درشهرهای بزرگ وفقدان تکنولوژی مناسب باعث ایجاد مشکلات ویژه ای شده است که رفع آنهاازطریق هماهنگی علم و تجربه درچهارچوب مدیریت صحیح امکانپذیراست .مسلما تشویق مردم به تولید زباله کمترازطریق پرهیزاز اسراف وتبدیل وجداسازی اجزای قابل بازیافت زباله در مراکزتولید موجب میگردد که برای مدیریت صحیح زباله آینده بهتری پیشبینی شود.
جمع آوری،تصفیه ودفع مواد زائد جامد یکی ازمشکلات اصلی است که طراحان وبرنامه ریزان شهری دربسیاری از کشورها با آن روبرو میباشند. بطورکلی ازنظرمهندسی بهداشت،دفع مواد زائد جامدیک مسأله عادی نبوده بلکه یک مشکل زیست محیطی میباشد،زیرا دفع غیربهداشتی و غیر دوستدار محیط زیست پسماند ها و مواد زائد، بطورمحسوس درگسترش بیماری هاتاثیردارد.
توده های زشت مواد زائد،کانال های روبازپرشده اززباله و دیگرفضولات،همگی نشان دهنده آلودگی محیط دربسیاری ازشهرهاوشهرک های دنیای درحال توسعه میباشد.ساکنین این شهرها درمعرض بیماری های منتقله توسط پاتوژنهاو انگل های موجود دراین مواد زائد ومزاحمتها ومخاطرات ناشی ازآن قراردارند.زیان های اقتصادی وبهداشتی ناشی ازعدم کنترل مواد زائد جامددرمناطق شهری،افزایش روز افزون زباله های شهری بخصوص درشهرهای بزرگ وصرف هزینه های گزاف به منظورجمع آوری ودفع آنها،لزوم برداشتن گام های مؤثرواساسی را درزمینه کنترل و مدیریت مواد زائد جامد از طریق روش های موجود، روشن میسازد
وجود بسیاری از مجموعه شاخص ها، در ارتباط با روش های بازیافت، زمانی که اقدام به انتخاب یک مجموعه ی عملیاتی از شاخص ها برای ارزیابی روش های بازیافت و دفع می شود، سردرگمی ایجاد کرده است .به طور خاص، مدیران بخش بازیافت و دفع کشور جهت تصمیم گیری در رابطه با اینکه برای ارزیابی روش های دفع موجود، کدام شاخص ها را انتخاب کنند، و اینکه در چگونگی بکار گیری این شاخص ها در انتخاب و بکارگیری یک روش و یا چند روش از میان روش های دفع، به چالش افتاده اند
سیاست های دقیق، مقررات و نیز توسعه تکنولوژیکی در کشورهای توسعه یافته مثل آمریکا و اتحادیه اروپا در اجرای موثر سیستم مدیریت پسماند دوستدار محیط زیست در این کشورها منجر می شود .اما در کشورهای در حال توسعه دفع دوستدار محیط زیست هنوز در مراحل اولیه قرار دارد .مطالعات اخیر در دفع دوستدار محیط زیست در این کشورها نشان می دهد که اکثریت مردم از آگاهی کافی در درمورد مباحثات دوستدار محیط زیست برخوردار نیستند
می توان گفت به علت وجود روش های متعدد در انتخاب و نیز معیار های تاثیر گذار متعدد، انتخاب یک روش مناسب جهت دفع با در نظر گرفتن شرایط محیطی، اقتصادی، زیست محیطی و بطور کلی جهت حفظ شرایط پایدار برای دست اندرکاران دفع پسماند در مناطق مختلف کشور یک چالش محسوب می شود و از این رو نیاز به یک روش ساده، سیستماتیک و منطقی و یا استفاده از ابزار ریاضیات برای هدایت تصمیم گیرندگان با درنظر گرفتن تعداد زیادی معیار تاثیر گذار و نیز تعدادی روش دفع، می باشد .
از این رو انتخاب یک روش دفع برای مدیران با وجود معیارهای چند گانه و روابط بین آن ها به یک مساله تصمیم گیری چند معیاره - MCDM - تبدیل شده است .بنابراین در ابتدای کار تلاش بالایی جهت توسعه ی یک مدل مفهومی از معیار های تاثیر گذار بر انتخاب یک روش دفع از میان روش های موجود، مورد نیاز می باشد که در جهت ارزیابی و حذف روش های کم اهمیت و نامناسب با در نظر گرفتن اولویتی میان معیار های انتخاب شده، عمل می کند .که این اولویت بندی نیز، نیاز به یک روش ساده، منطقی و کارا از میان روش های تصمیم گیر چند معیارهدارد.
بنابراین در این پژوهش سعی خواهد شد باتوجه به افزایش اهمیت مدیریت پسماند ها و دفع سازگار با محیط زیست، معیار های تاثیر گذار بر روش های دفع را با توجه به نظرات خبرگان، و مطالعه ی پژوهش های مرتبط پیشین، در یک مطالعه موردی سیستم مدیریت پسماند استان اصفهان شناسایی و سپس با استفاده از روش های کاربردی MCDM و با رویکرد TOPSIS - تاپسیس - که یکی از تکنیکهای معروف برای MCDM کلاسیک است، به رتبه بندی این روش ها خواهیم پرداخت .
این روش که اولین بار توسط هوانگ و یون معرفی گردید بر اساس منطق اصولی راه حل ایدهآل و ضد ایدهآل است .حل ایدهآل حلی است که معیارهای سود را ماکزیمم و معیارهای هزینه را مینیمم میکند .به طور خلاصه، حل ایده آل شامل تمام بهترین مقادیر معیارهای در دسترس است، در حالی که حل ضد ایدهآل ترکیبی از بدترین مقادیر معیارهای در دسترس است، گزینه بهینه گزینهای است که کوتاهترین فاصله از حل ایده آل و بیشترین فاصله را از حل ضد ایده آل دارد .نظر به اینکه TOPSIS روشی معروف برای مسائل MCDM کلاسیک است، خیلی از محققان از آن برای حل مسائل MCDMاستفاده میکنند - کرباسیان و همکاران،. - 1390 امید است که نتایج این پژوهش بتواند یافته های جدیدی را در راستای کمک به نظریات تئوری و کاربردی مدیریت پسماند و همچنین افزایش آگاهی های عمومی و تخصصی در زمینه ی دفع دوستدار محیط زیست و بکار گیری آن در مرحله پیاده سازی و عمل ارائه دهد.
ساختار این پژوهش بدین صورت است که :در بخش اول مروری بر تعاریف و ادبیات پژوهشی خواهیم داشت، بخش دوم به ذکر روش پژوهش پرداخته خواهد شد و در بخش سوم به ارائه یک مدل مفهومی در چارچوب هدف پژوهش و نیز نتایج روش پژوهش با توجه به مدل مفهومی تدوین شده می پردازیم و نتیجه گیری نهایی در بخش چهارم بیان خواهد شد.
. ادبیات پژوهش
باگسترش شهرها وبه تبع آن افزایش فعالیت شهری وافزایش مصرف،مقادیرزیادی مواد زاید جامد درجوامع شهری تولید میگردد.بنابراین انجام مدیریت وبرنامه ریزی برای ساماندهی پسماندهای شهری در قالب یک سیستم مدیریت پسماند که زیرمجموعه مدیریت شهری محسوب میشودامری ضروری است.بررسی وضع موجود مدیریت پسماندها برلزوم برنامه ریزی ومدیریت صحیح دراین زمینه تأکید مینماید
بررسی ادبیات پژوهشی مرتبط با پسماند از جمله - خالقیان مقدم - 1389 ، - چوبانگلوس و همکاران . - 1388 - معتمدی و همکاران - 1390 ، پسماند را مواد جامد،مایع وگاز - غیرازفاضلاب - بیان کرده که به طورمستقیم یاغیرمستقیم حاصل ازفعالیت انسان بوده وازنظرتولید کننده،زائد تلقی میشود .ایشان همچنین انواع پسماند را در 5 طبقه بندی بصورت زیر بیان می کنند:
.1 پسماندهای عادی که کلیه پسماندهای تولید شده ی معمول ازفعالیتهای روزمره انسانها درشهر،روستاهاوخارج ازآنها را شامل می شود،ازقبیل زباله های خانگی ونخاله های ساختمانی.
.2 پسماند پزشکی بیمارستانی که به کلیه پسماندهای عفونی و زیان آورناشی ازبیمارستانها، مراکزبهداشتی، درمانی، آزمایشگاه های تشخیص طبی وسایرمراکزمشابه گفته میشود - سایرپسماندهای خطرناک بیمارستان ازشمول این تعریف خارج است - .
.3پسماندهای ویژه که کلیه پسماندهایی را که به دلیل بالابودن حداقل یکی ازخواص خطرناک ازقبیل سمیت،قابلیت انفجاریااشتعال،خورندگی ومشابه آن به مراقبت ویژه نیازداشته باشد وآن دستها زپسماندهای پزشکی ونیزبخشی ازپسماندهای عادی،صنعتی،کشاورزی که نیازبه مدیریت خاصی دارند،شامل می گردد.
.4پسماندهای کشاورزی که به پسماندهای ناشی ازفعالیتهای تولیدی دربخش کشاورزی ازقبیل فضولات،لاشه حیوانات - دام،طیورآبزیان - محصولات کشاورزی فاسدیاغیرقابل مصرف گفته میشود.
.5پسماندهای صنعتی که به کلیه پسماندهای ناشی ازفعالیتهای صنعتی،معدنی وپسماندهای پالایشگاهی صنایع گاز،نفت
