بخشی از مقاله
چکیده
به طور طبیعی هر فعالیتی با ریسک و مخاطره، همراه بوده و انسانها از زمانهای بسیار دور، به این مفهوم پی برده و به دنبال شناسایی عوامل و منابع آن هستند. مسأله دیگری که در محیطهای سازمانی و تصمیمگیری امروز مطرح میباشد، پیچیدگی شرایط و ترکیب اطلاعات است که دستیابی به تصمیمات بهینه را بینهایت مشکل میسازد، بنابراین دیگر قوانین سرانگشتی و بهترین حدس و گمان، کارساز نخواهد بود.
از طرفی عدم مدیریت صحیح ریسکها باعث ایجاد مشکلاتی نظیر تأخیر و هزینههای پیشبینی نشده در پروژههای توسعه، از دست رفتن موقتی و یا دائمیخدمات، گم شدن و یا سرقت اطلاعات، پیچیدگی و محدودیت در فرآیندها، اطلاعات غیرقابل اطمینان ناشی از دوبارهکاریها، حفرههای موجود در سیستمها و بسیاری از این قبیل مشکلات خواهد شد.
به این ترتیب در پژوهش حاضر با استفاده از منطق فازی به شناسایی و رتبهبندی هزینههای ناشی از عدم پیادهسازی مدیریت ریسکها در پروژههای عمرانی پرداخته شده است. در چارچوب روش پیشنهادی ابتدا هزینههای ناشی از عدم پیادهسازی مدیریت ریسک طبق مطالعه پژوهشهای پیشین و نظرخواهی از کارشناسان و خبرگان استخراج میشوند، سپس پرسشنامه بر اساس این شاخصها بر مبنای طیف لیکرت طراحی شده و در بین نمونه آماری توزیع میگردد. پس از بررسی روایی و پایایی پرسشنامه، هزینههای نام برده با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی فازی رتبهبندی میشوند.
-1 مقدمه
زندگی امروز درحالی ادامه مییابد که شرایط عدم اطمینان بر کلیه امور سایه انداخته و فرآیند تصمیمگیری را متحول کرده است. تغییرات قیمت کالاهای اساسی، تغییرات نرخ ارز، تغییرات نرخ بهره و همچنین تغیرات محیط بیرونی مواردی هستند که سازمانهای امروزی دائماً با آن دست به گریبانند. این تغییرات در کنار سایر تغییرات محیطی، باعث ظهور نظریات جدید علمی در حوزه مدیریت شده است. تا آنجا که نظریه آشوب به وجود آمده و سازمانها را در محیطی با پیچیدگی زیاد و در عین حال قابل مدیریت، تصویر کرده است
در دنیای امروز ریسکپذیری قسمت جدایی ناپذیر هر کسب و کاری است. تا جاییکه یک فیلسوف معروف یونانی میگوید: "تنها موضوع قطعی این است که هیچ قطعیتی وجود ندارد" و اسکار وایلد نیز میافزاید: "تنها گذشته مطمئن است و آینده در بهترین حالت تنها محتمل است"
امروزه دامنه عدم قطعیتهایی که سازمانها در فضای تجاری و کاری خود با آن مواجه میشوند، بسیار وسیع است. این عدم قطعیتها از منشأهای متعدد داخلی یا خارجی ناشی میشوند و محدوده گستردهای از مسایل فنی، مدیریتی، اجرایی و تجاری را دربر میگیرند. همچنانکه دکتر پیتر دراکر در دهه 70 میلادی عنوان کرد "فعالیت اقتصادی یعنی به کارگیری منابع کنونی برای یک آینده نامطمئن"
با توجه به مطالب فوق میتوان نتیجه گرفت که شناخت و درک صحیحی از ریسکهای پیشروی پروژهها و مدیریت بهینه آنها ضرورتی اجتناب ناپذیر است. پس میتوان عنوان کرد که شناسایی، تخصیص و مدیریت ریسک بعنوان یکی از مهمترین عوامل موثر در موفقیت هر پروژه در سازمان محسوب میشود
از طرفی، هر ساله بخش عظیمی از اعتبارات و منابع مالی کشور، صرف سرمایه گذاری در پروژههای بزرگ عمرانی و صنعتی میشود. بخش دولتی به ویژه درکشورهای درحال توسعه، از راه اجرای طرحها و پروژههای مختلف، نقش موثری در اقتصاد کشور ایفا میکند. بنابراین شناخت عدم قطعیتها و مدیریت آنها در پروژههای عمرانی اهمیت بالایی داشته و میتواند از ایجاد بسیاری از هزینههای اضافی جلوگیری کند.
به طور کلی باید در ابتدا ریسکها را شناسایی نمود و ریشههای آن را بدست آورد تا بتوان عدم قطعیتهایی که باعث ریسک شدهاند را از لابلای آنها پیدا کرد. در جدول زیر میتوان ریسکهای مهمی که بر نتیجه کار در پروژههای عمرانی اثرگذار است را دید.
-2 بیان مسأله
زندگی امروز درحالی ادامه مییابد که شرایط عدم اطمینان بر کلیه امور سایه انداخته و فرآیند تصمیمگیری را متحول کرده است. تغییرات قیمت کالاهای اساسی، تغییرات نرخ ارز، تغییرات نرخ بهره و همچنین تغییرات محیط بیرونی مواردی هستند که سازمانهای امروزی دائماً با آن دست به گریبان هستند. این تغییرات در کنار سایر تغییرات محیطی، باعث ظهور نظریات جدید علمی در حوزه مدیریت شده است تا آنجا که نظریه آشوب به وجود آمده و سازمانها را در محیطی با پیچیدگی زیاد و در عین حال قابل مدیریت، تصویر کرده است . به این ترتیب در دنیای امروز ریسکپذیری قسمت جدایی ناپذیر هر کسب و کاری است. تا جاییکه یک فیلسوف معروف یونانی میگوید: »تنها موضوع قطعی این است که هیچ قطعیتی وجود ندارد« و اسکار وایلد نیز میافزاید: »تنها گذشته مطمئن است و آینده در بهترین حالت تنها محتمل است.
امروزه دامنه عدم قطعیتهایی که سازمانها در فضای تجاری و کاری خود با آن مواجه میشوند، بسیار وسیع است. این عدم قطعیتها از منشأهای متعدد داخلی یا خارجی ناشی میشوند و محدوده گستردهای از مسایل فنی، مدیریتی، اجرایی و تجاری را دربر میگیرند. همچنان که دکتر پیتر دراکر در دهه 70 میلادی عنوان کرد: »فعالیت اقتصادی یعنی به کارگیری منابع کنونی برای یک آینده نامطمئن.
با توجه به مطالب فوق میتوان نتیجه گرفت که شناخت و درک صحیحی از ریسکهای پیشروی پروژهها و مدیریت بهینه آنها ضرورتی اجتناب ناپذیر است. پس میتوان عنوان کرد که شناسایی، تخصیص و مدیریت ریسک به عنوان یکی از مهمترین عوامل مؤثر در موفقیت هر پروژه در سازمان محسوب میشود - منیرعباسی، نصیرزاده و امام جمعهزاده، - 1382 که عدم انجام آن میتواند هزینههایی داشته باشد.
هر ساله بخش عظیمی از اعتبارات و منابع مالی کشور، صرف سرمایهگذاری در پروژههای بزرگ عمرانی و صنعتی میشود. بخش دولتی به ویژه در کشورهای درحال توسعه، از راه اجرای طرحها و پروژههای مختلف، نقش مؤثری در اقتصاد کشور ایفا میکند. بنابراین شناخت عدم قطعیتها و مدیریت آنها در پروژههای عمرانی اهمیت بالایی داشته و میتواند از ایجاد بسیاری از هزینههای اضافی جلوگیری کند.
به طور کلی باید در ابتدا ریسکها را شناسایی نمود و ریشههای آن را به دست آورد تا بتوان عدم قطعیتهایی که باعث ریسک شدهاند را از لابلای آنها پیدا کرد.
با توجه به اهمیت مدیریت ریسک و نقش آن در موفقیت یک پروژه، در این تحقیق به شناسایی و رتبهبندی هزینههای ناشی از عدم پیادهسازی مدیریت ریسک پرداخته شده است. در این راستا، جهت بررسی موضوع، هزینههای ناشی از ریسکهای تکنیکی، ریسکهای موقعیت کار، ریسکهای ساخت و ریسکهای مالی که بر اثر عدم پیادهسازی مدیریت ریسک ایجاد میشوند، را بررسی نموده و با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی فازی به رتبهبندی آنها پرداخته میشود.
-3 ضرورت و اهمیت تحقیق
مدیریت ریسک مجموعه فرآیندهای مورد نیاز برای شناسایی و تجزیه و واکنش در مقابل ریسک پروژه، به منظور بیشینه نمودن نتایج وقایع مثبت و کمینه نمودن پیامدهای وقایع ناگوار است. در محیطهای پروژه، مدیران پروژه باید از مفهوم و طبیعت ریسک، درک کاملی داشته باشند. ریسک میتواند روی زمان، بهرهوری، کیفیت و بودجه لازم برای پروژه اثر بگذارد. در حوزه مدیریت پروژه، بیشترین اثرات ریسکها عبارتند از: عدم موفقیت در تکمیل پروژه با بودجه تعیین شده در زمان تعیین شده و در به دست آوردن کیفیت مورد نیاز. هدف از انجام عملیات مدیریت ریسک، دور نگهداشتن طرفهای درگیر پروژه از این اثرات میباشد
امروزه اکثر پروژهها بر اساس یک مقدار تخمینی برنامهریزی میشوند و متأسفانه به همین دلیل، در اغلب موارد پروژهها دارای هزینه و مدت زمانی بسیار بیشتر از هزینه و مدت زمان پیشبینی شده در برنامه خواهند بود. این در حالی است که با توجه به حجم بالای بودجههای صرف شده در پروژهها، حتی مقدار اندکی انحراف از این بودجه، خسارات زیادی را به سیستم تحمیل میکند. ریسک، نقش مهمی در فرآیند تصمیمگیری ایفا میکند. قدرت مدیریت ریسک در توانایی پیشاپیش فکرکردن به همه مسائلی است کهاحتمالاً میتواند در یک پروژه اشتباه انجام شود.
با توجه به اهمیت مدیریت ریسک و نقش آن در موفقیت یک پروژه، پرداختن به موضوع هزینههای ناشی از عدم پیادهسازی مدیریت ریسک نیز ضروری و با اهمیت است.
-3 روش تحقیق
روش تحقیق این مطالعه یک روش کیفی-کمی است که ابتدا با شناسایی مهمترین متغیرها از ادبیات آغاز شده، سپس با روشهای آماری ادامه و در نهایت به کمک روشهای تجزیه و تحلیل مناسب به خاتمه خواهد رسید. در این تحقیق محقق به دنبال چگونگی موضوع است به طوری که شامل جمعآوری اطلاعات برای پاسخ به سؤالات مربوط به وضعیت فعلی موضوع مورد مطالعه میشود و جنبه کاربردی دارد. در بعد کاربردی میتوان از نتایج این تحقیق در تصمیمگیریها، سیاستگذاریها و برنامهریزیهای پروژههای عمرانی استفاده کرد. از این رو پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی؛ از نظر مسئله تحقیق، توصیفی؛ از نظر جمعآوری دادهها، پیمایشی و از نظر ماهیت دادهها، کمی- کیفی است. و از دو روش زیر جهت جمعآوری دادهها استفاده شده است.
• روش کتابخانه ای: در این پژوهش برای جمعآوری اطلاعات در زمینههای مبانی نظری و ادبیات تحقیق و پیشینه آن از کتابهای لاتین و فارسی، پایان نامهها، مقالات و پایگاههای اطلاعاتی استفاده شده است.
• روش میدانی: به منظور جمع آوری اطلاعات مربوط به شاخصها از پرسشنامه استفاده گردیده است.
-4 مبانی نظری پژوهش
-1-4 سیستمهای اجرای پروژهها محققین مختلف معیارهای متفاوتی برای تقسیمبندی سیستمهای اجرای پروژه ارائه کردهاند اما عمدتاً دو دیدگاه کلی جهت تقسیمبندی سیستمهای اجرای پروژه وجود دارد. دیدگاه اول سیستمهای اجرا را بر اساس روش تأمین مالی در پروژه تقسیمبندی مینماید، در حالی که در دیدگاه دوم سیستمهای مختلف اجرا، بر حسب این که روابط بین عناصر پروژه چگونه تعریف میشود، قابل تعریف هستند.
سیستمهای مختلف اجرا از دیدگاه روش تأمین مالی:
تقسیمبندیهای مختلفی در مورد روشهای تأمین مالی انجام شده است، ولی به عنوان مناسبترین معیار به تقسیمبندی روشهای تأمین مالی بر اساس مرجع متعهد بازپرداخت، اشاره میکنیم.
