بخشی از مقاله
چکیده
کتیبهی مورد بررسی در پژوهش حاضر، به خط نستعلیق توسط میرزا محمود بن ابی القاسم الخوانساری در سال1322 هجری قمری، نگارش یافته است. این کتیبه که بر روی کاغذ اجرا شده، دارای عرض21.63 سانتی متر و طول 648.5 سانتی متربوده و به تکیه گاهی پارچه ای متصل است؛ کاغذ کتیبه از 19 قطعهی به هم اتصال یافته تشکیل شده و تکیه گاه پارچه ای آن، شامل 9 قطعه استکه 8 قطعه پارچه در قسمت پشت کاغذ و یک قطعه پارچه بر روی بخشی از کتیبه قرار دارد.
در پژوهش بنیادی- کاربردی حاضر که از مطالعات کتابخانه ای و هم چنین روش های آزمایشگاهی ازجمله ابزارهای دستگاهی، استفاده شده است، تکیه گاه پارچه ای کتیبهی مورد مطالعه به لحاظ نوع الیاف و بافت موجود، مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس مطالعات انجام شده بر روی تکیه گاه پارچه ای کتیبه،مشخص شد که پارچه دارای الیاف پنبه است و بررسی ها نشان دهندهی استفادهاز بافت تاری- پودی و طرح تافته در تکیه گاه پارچه ای کتیبه است.
.1 مقدمه
کتیبه نویسی یکی از شیوه های ارایهی خوشنویسی استکه به ویژه در دورهی اسلامی رواج داشته است. کتیبهی مورد مطالعه در این نوشتار که موضوع آن حدیث سلسله الذهب است و به رقم محمود بن ابی القاسم الخوانساری و تاریخ 1322 هجری قمری نگارش یافته، دارای دو بخش کاغذ و پارچه است که نوزده قطعه، بخش کاغذ کتیبه و 9 قطعه نیز بخش تکیه گاه پارچه ای آن را تشکیل داده است که یک قطعه پارچه، روی کتیبه و 8 قطعه پارچه در پشت کتیبه قرار دارد. ضمن آن که اندازه کل طول کتیبه 648.5 و اندازه کل عرض کتیبه 21.63 سانتی متر است.
این پژوهش با هدف شناسایی نوع بافت و مطالعات الیاف شناسی در تکیه گاه پارچه ای کتیبهی مورد بررسی، انجام شده است.به منظور شناسایی الیاف پارچه در کتیبهی مورد مطالعه، از آزمون سوزاندن و نیز آزمون های مربوط به حلال های شیمیایی استفاده شد، هم چنین مقاطع عرضی و سطح طولی الیاف با استفاده از میکروسکوپ نوری مشاهده و با اطلس شناسایی الیاف تطبیق داده شد. در این بخش، انواع آزمون های ذکر شده، بر روی قطعه پارچهی روی اثر و هم چنین چهار قطعه پارچهی انتخابی در پشت اثر انجام شد، ضمن آن که تاب نخ تار و پود، تراکم بافت و نیز نوع بافت موجود در 5قطعهی مورد نظر، مشخص گردید.
این مطالعات، به شناسایی یکی از معدود کتیبه های باقی مانده از دورهی قاجار که تا کنون هیچ گونه مطالعه و یا پژوهشی از باب فن شناسی، مستند نگاری و مطالعات تاریخی- تطبیقی دربارهی آن انجام نگرفته است، کمک بسیاری خواهد نمود.
.2 پیشینهی تحقیق:
برخی از پژوهش های انجام شده که با مبحث کتیبه نگاری و با تکیه گاه پارچه ای ارتباط دارند، در ذیل اشاره شده است:
"Microscopic and spectroscopic techniques for the study of paper supports and textile used in the binding of hispano-arabic manuscripts from Al-Andalus: A transition model in the 15th century" عنوان مقاله ای است نوشتهی Teresa Espejo, Adria Duran ,Lopez MontesوRosario Blanc که در مارس 2010 درJournal of Cultural Heritageانتشار یافته است؛ این مقاله بر مطالعهی کاغذ و پارچه های مورد استفاده در اتصال نسخه های عربی مربوط به قرن 15در اندولس تمرکز یافته است و از روش طیف سنجی مادون قرمز برای شناسایی خصوصیات الیاف سلولزی کاغذها، و هم چنین شناخت ماهیت پارچه های مورد استفاده در اتصال به این نوع کاغذها، استفاده شده است.
FoekjeBoersma در کتاب خود با نام" UnravelingTextiles:a handbook for the preservation of textiles - 2007 - "collections، اطلاعات پایه ای به منظور حفاظت از مجموعه های مرتبط با مبحث نساجی را ارایه نموده است.
پروژهی دیگر که به موضوع مورد مطالعهی حاضر ارتباط نزدیک دارد، پژوهشی است که توسط طاهره شیشه بری- دانش آموخته کارشناسی ارشد مرمت اشیاء دانشگاه هنر اصفهان در حال انجام است. این پژوهش، انجام مطالعات فن شناسی و آسیب شناسی بر روی کتیبه ای پارچه ای است که تکیه گاهی از جنس کاغذ دارد و به عنوان یکی از آثار منحصر به فرد شهر یزد به شمار می رود.
.3 روش تحقیق:
در این پژوهش که از نوع پژوهش های بنیادی- کاربردی است، از منابع مکتوب و روش های آزمایشگاهیبه عنوان ابزار پژوهشی استفاده شده است؛ ضمن آن که از تصاویر ارایه شده از الیاف، با استفاده ازمیکروسکوپ پولاریزان عبوری انعکاسی و تصویر مربوط به بافت پارچه با میکروسکوپ دیجیتالی حاصل شده است.
.4 شناسایی الیاف پارچه با استفاده از آزمون سوزاندن
باتوجه به داشتن بویی شبیه کاغذ سوخته و برجای ماندن پودر خاکستری رنگ حاصل از سوزاندن نمونه ها، الیاف پارچه از نوع سلولزی تشخیص داده شد
.5 شناسایی الیاف پارچه با استفاده از آزمون حلال های شیمیایی
در این آزمون، تأثیر اسید سولفوریک%70، اسید سولفوریک%60، سود سوزآور%5 جوشان و اسید کلریدریک بر روی الیاف بررسی شد - امیری، - 1385:111، مشاهدات نشان داد که تمامی الیاف مورد آزمون، در اسید سولفوریک %60حل شدند، در حالی که نمونه های موجود در اسید سولفوریک%70، سود سوزآور%5 جوشان و اسید کلریدریک حل نشدند.
.6شناسایی الیاف تار و پود در پارچه بر اساس سطح طولی
در این بخش، مشاهدات میکروسکوپی بر روی سطح طولی نمونه هایی از نخ های تار در هر یک از قطعات مورد نظر پارچه، انجام گرفت - خیری و کیانی،. - 1392:7تطبیق تصاویر نمونه های تار و پود با نمونه های شاهد لیف پنبه در اطلس شناسایی الیاف - تصویر - 2، وجود لیف پنبه در این الیاف در تکیه گاه پارچه ای کتیبه را تأیید می کند.
