بخشی از مقاله
چکیده
بدون شک قناعت یکی از بالاترین فضایل اخلاقی است که می تواند انسان را از گزندهای بهره مندی از دنیا مصون می دارد که این امر جز با شناخت صحیح کارکردهای فرهنگ قناعت تحقق نمی یابد زیرا قناعت بر خلاف نگاه عامه مانعی برای بهره مندی و کسب بیش از حد کفایت از دنیا نیست و در واقع خصلتی درونی است که باعث می شود انسان از آنچه دارد بدون توجه به مقدار آن احساس رضایت کند و بیشترین مطلوبیت را از داشته های خود بدست بیاورد و لذا در این مقاله با بررسی آیات و روایات به دنبال مشخص کردن کارکردهای قناعت در حوزه کار و تولید هستیم و در نهایت به این نتیجه می رسیم که قناعت نه تنها مانعی در مسیر کار و تولید در جامعه نیست بلکه عاملی برای تشویق و ترغیب فرد قانع برای کسب حداکثری در کار و تولید می باشد.
مقدمه و طرح مسئله
وابتغ فیما ءاتک االله الدار الاخره ولا تنس نصیبک من الدنیا " ودر آنچه خدا به تو داده، سرای آخرت را بطلب و بهره ات را از دنیا فراموش مکن و همان گونه که خدا به تو نیکی کرده نیکی کن و هرگز در زمین در جستجوی فساد مباش، که خدا مفسدان را دوست ندارد" انسان موجودی بی نهایت طلب است و و بی نهایت طلبی او بر گرفته از کمال گرایی انسان است این طبیعت برای انسان کارآیی و فواید بسیاری دارد، ولی از آن جایی که انسان در محدودیت دنیا و ظرفیت های محدود آن زندگی می کند می بایست روشی را در پیش گیرد که زیاده خواهی وی او را به سوی نیستی سوق ندهد و یا دنیا را بر او تنگ و سخت و جهنم نسازد و لذا باید مسیری را انتخاب نمود که نه منافاتی با روحیه بی نهایت طلبی انسان داشته باشد و نه او را در دام دنیای فانی بیندازد.
آموزه های اسلامی قناعت را به عنوان راهکاری برای حل این موضوع ارایه داده است که لازمه بهره مندی از آن هم شناخت کامل قناعت و کارکردهای آن در حوزه های مختلف می باشد. در مکتب علوی و نگاه اخلاقی امیرالمومنین علی - ع - در نهجالبلاغه »قناعت« بهعنوان یک رفتار اخلاقی کارگشا جهت رهایی از رذایل اخلاقی بیان شده است.قناعت ریشه در پالایش روح، عزت نفس، بلندی همت، آگاهی و خردمندی، باور به گذرا بودن دنیا و تعقل و دوراندیشی دارد. حس رضایت از خدا، رشد روحیه امیدواری، مقاومت در برابر معصیت و مهمتر از همه رهایی از فقر از ثمرات قناعت است که سبب میشوند شرایط تنشزا و اضطرابآلود، از انسان دور و محیط ذهن و زندگی او همواره با یاد خدا و توکل بر عنایات بیپایانش به آرامش حقیقی نایل شود.
ابنمنظور،قَنِعَ«» رارَضِیَبه«» و قَناعت«» را به الرﱢضا»بالقِسم«، - رضایت داشتن به قسمت خود - معنا کرده است، - ابن منظور، :1997 کلانتری . - 1391 در فرهنگ فارسی نیز قناعت در معنای خرسند بودن به قسمت خود و بسنده کردن به مقدار کم، گفته شده است - کلانتری . - 1391 در تعاریف مختلف قناعت را هم معنی کفایت آورده اند که این موضوع جای بحث فراوان دارد زیرا قناعت موضوعی کیفی است و به تفکر و نیت فرد بستگی دارد در صورتی که کفایت مسله ای کمی و تابع مقدار است و دربرخی موارد موضوعیت پیدا می کند اما قناعت تابعی از مقدار نیست.
برای تعریف دقیق قناعت و بررسی کارکردهای آن لازم است ابتدا تفاوت بین کسب دنیا و بهره مندی از دنیا را در نظر بگیریم زیرا قناعت در حوزه بهره مندی و مصرف کارکرد دارد و در زمینه های کسب و کار تفاوت ریشه ای دارد و در اسلام شدیدا بر سخت کوشی در کار و تلاش تاکید شده است و قناعت مطرح شده نه در زمینه کار و فعالیت و نه در وادی علم و دانش بلکه در زمینه اقتصادی و مال و دارایی است - کلانتری . - 1391
شالوده اصلی قناعت بر اساس قانع بودن و رضایت داشتن از مقدار بهره مندی است صرف نظر از مقدار کمی آن و در واقع کسب بیشترین مطلوبیت و رضایت خاطر از مقدار در حد نیاز، نکته مهم در تعریف قناعت این است که قناعت نه تنها مانعی برای کسب درآمد و توسعه کسب و کار نیست بلکه خود باعث می شود فرد قانع با توان و انگیزه الهی و آرامش کسب شده به فعالیت بپردازد و البته در کسب درآمد افراط نمی کند و هدفش از کسب مال زر اندوزی و دنیا طلبی نیست بلکه با تامین نیاز های خود در جهت تمکن مالی تلاش خواهد کرد که در تایید این مطلب پیامبر گرامی روایتی داشته که می فرمایند: » توانگری نیکو یاوری است برای پرهیزگاری از خدا « - مجلسی، 1403، ج 74، ص . - 155
اهمیت قناعت و کارکرد های آن
اهمیت قناعت در زندگی به حدی است که امام زین العابدین - ع - در پاسخ به فردی که از ایشان جویای برترین اعمال شده بود، فرمودند: »هو ان یقنع بالقوت...« برترین عمل این است که انسان به آنچه در دست او است، قانع باشد. در روایتی دیگر، قناعت آن قدر مهم تلقی شده است که موجب سعادت انسان به حساب آمده است. این صفت، علاوه بر آنکه از صفات ممتاز اخلاقی محسوب شده و به حسن رابطه فرد با مولای خود منجر میشود، در استحکام بنیاد خانواده نیز از اهمّیت خاصی برخوردار است و آثار مهمی برآن مترتب میشود.
امام علی - ع - ملاک قناعت را مقدار و بهرهمندی کم از دنیا نمیداند بلکه بهرهمندی به اندازه کفاف و رفع نیاز را ملاک قناعت بیان میفرماید و توجه به دنیا بیش از حد نیاز، رسیدن به مرحله دنیاپرستی است که این مرحله انسان را گرفتار میسازد هرچند بیان اهل لغت به این معنا که انسان راضی به قسمت خود باشد را نمیتوان بیارتباط با این احکام دانست - کلانتری . - 1391 قناعت در واقع مانعی برای عدم دلبستگی به دنیا است و این مانع عاملی است که دیگر فضایل اخلاقی مانند ایثار و انفاق و زهد و پارسایی، را تحقق می بخشد.
قناعت را شاید بتوان به تعبیر امروزی واکسنی برای در امان ماندن از بیماری دنیا طلبی دانست و در واقع با قناعت انسان می تواند بدون اینکه اسیر دنیا شود و در دام های دنیا گرفتار گردد به بهره مندی حداکثری از دنیا بپردازد و بدون اینکه او در خدمت دنیا باشد دنیا را درخدمت خود بگیرد و از آن برای رسیدن به اهداف تعالی استفاده کند. قناعت پیشگی هیچگاه باعث نمی شود فرد انگیزه ای برای کسب مال حلال نداشته باشد حتی اگر کسب این مال بیشتر از نیاز او باشد البته با حفظ شرایطی که بیش از زمان سفارش شده در جهت کسب مال تلاش نکند.
