مقاله ضوابط اخلاقی حاکم بر فناوری نانو

بخشی از مقاله

چکیده

فناوری نانو به موازات فناوری های دیگر دارای قابلیت بسیار پر رنگی در بهبود زندگی انسان است و پیشرفت های چشمگیری در زمینه صنعت و پزشکی را از آن خود کرده است. با توجه به این موارد، چالش ها و ملاحظات اخلاقی جدیدی در به کارگیری این فناوری در کنار دیگر فناوری های موجود، مطرح گردیده است که نیاز به تامل و بررسی بیشتری دارند. در حال حاضر تاثیرات نانو مواد بر روی انسان و محی زیست مورد توجه بیشتری قرار دارند، زیرا نگرانی های عمده ای در مورد زیان های جانبی این مواد بر روی زندگی بشریت و محی پیرامون وی وجود دارد که در هاله ای از ابهام است. در این مقاله به بررسی ملاحظات اخلاقی و حقوقی بر روی فناوری نانو پرداخته می شود.

.1 مقدمه

اخلاق از نظر لغوی جمع خلق و خلق است که خلق به معنی خوی، سرشت و سجایا و خصایل فردی در رفتار و عادت است و خلق به معنی شکل، ظاهر و صورت است که در هنگام خل قت نصیب فرد می شود .>24@ طی چند سال اخیر شاهد توجه به موضوع اخلاق با زیرمجموعه های اخلاق پزشکی، اخلاق علم و اخلاق فناوری بوده ایم و با توجه به اعتقادات مذهبی کشور ایران اهمیت این بحث بیش از پیش آشکار می شود. اخلاق و پژوهش یک تعامل دو سویه با یکدیگر دارند و بر یکدیگر اثر می گذارند.

اخلاق به منزله یک دانش در حوزه علوم انسانی با مسائل گوناگونی مواجه است که حل آنها نیاز به تحقیق دارد. بنابراین، علم اخلاق در گرو پژوهش است. از سوی دیگر، پژوهش به عنوان فعالیتی که در بطن جامعه انجام می شود و در سرنوشت بشر مؤثر است، می تواند جهت گیری اخلاقی، غیراخلاقی یا ضداخلاقی داشته باشد. دغدغه مسئولیت پذیری در فرایند تحقیق، پژوهشگر را نیازمند علم اخلاق می سازد

توجه به اصول و ارزش های اخلاقی، رمز بقا و کمال جوامع انسانی است. بسیاری از جوامع در طول زندگی بشر، از طریق تمسک به این اصول و ارزش های بنیادین، توانسته اند خود را از بحران ها و برهه های خطیری که تاریخ در برابرشان قرار داده، به صحت و سلامت برهانند؛ چرا که رعایت اخلاقیات، سعادت و نیکبختی و فراموشی آن، شقاوت و نابودی را برای بشر به ارمغان خواهد آورد

.2 فناوری نانو

تعریف فناوری نانو با توجه به ماهیت و زمینه های گسترده فعالیت آن در عین سادگی، بسیار دشوار است و شاید بتوان گفت که هنوز تعریف کامل و جامعی که بیان کننده تمام خصوصیات این پدیده باشد، وجود ندارد. نانو از لغت یونانی به معنی کوتاه قد و یا کوتوله nanos گرفته شده است

در یک نگاه کلی، فناوری نانو، فناوری است که به بررسی و دستکاری مواد و ساختارهای آن در ابعاد 1 تا 100 نانومتر می پردازد تا بتواند مواد جدیدی با خواص جدید بسازد

نانوتکنولوژی توانمندی تولید مواد، ابزارها و سیستمهای جدید با در دست گرفتن کنترل در سطح مولکولی و اتمی با استفاده از خواصی است که در آن سطوح ظاهر میشود. برای نانوتکنولوژی کاربردهایی در حوزههای تشخیص پزشکی، غذا، دارو، بیوتکنولوژی، محی زیست، انرژی، شیمی، فیزیک و غیره بر شمرده اند که این فنآوری را به عنوان یک زمینهی فرارشتهای و فرابخشی مطرح میکند

در حقیقت نانوتکنولوژی مجموعه ای از فناوری ها است که بصورت انفرادی یا با هم جهت به کارگیری و یا درک بهتر علوم مورد استفاده قرار می گیرند. بیوتکنولوژی جزء فناوری های در حال توسعه می باشد ک با به کارگیری مفهوم نانو به پیشرفت های بیشتری دست خواهد یافت. یک تعریف کلاسیک از تعامل بیوتکنولوژی ونانوتکنولوژی بصورت زیر بیان  می گردد:

»بیوتکنولوژی به نانوتکنولوژی مدل ارئه می دهد در حالی که نانوتکنولوژی با در اختیار گذاشتن ابزار برای بیوتکنولوژی آن را برای رسیدن به اهدافش یاری می رساند.

.3 توجه به مسائل اخلاقی در نانو فناوری

به دلیل نوین بودن این علم فضای پیرامون آن نامطمئن بوده و ممکن است استفاده هایی که از این علم صورت می گیرد همراه با خطرات بالقوه ای باشد. لذا پاسخگو بودن محققان در آینده امری ضروری می باشد. دانشمندان علوم اجتماعی معتقداند که فناوری ها محصول ارزش هایی هستند که در جامعه تولید می شوند و استفاده از این فناوری ها بر اساس ارزش ها، آداب و رسوم جامعه تغییر می یابد. بنابراین نانو بیوتکنولوژی درصدد بر آورد کردن نیاز های جامعه قدم برمی دارد، اما مخاطرات و ضرر های ناشناخته این علم در آینده به طور کامل شناخته شده نیست. بنابراین در تحقیقات نباید فق به صرف رفع نیاز های جامعه قدم برداشت و باید جانب احتیاط را رعایت نمود. زمینه های تحقیق در نانو بیوتکنولوژی بسیار گسترده بوده و همین مسئله توجه بسیار زیادی از نظر اخلاق زیستی و ایمنی زیستی را می طلبد

ظهور نانو فناوری به سال 1959 بر می گردد. زمانی که فیزیکدان معروف و دارنده ی جایزه ی نوبل ریچارد فینمن - Richard Feynman - سخنرانی خود را درباره آینده علم ارائه داد. او فرض کرد که اتم ها و مولکول ها را همانند آجرهای ساختمانی می توان دستکاری کرد. مسایل ایمنی و اخلاقی نانو فناوری از همان آغاز، زمینه ساز بحث های زیادی بوده است 

توسعه صنایع جدید همواره سبب ورود ترکیبهای زیان  آوری به محیط  زیست میشود که دربرخی از موارد، اثر آنها بر  سلامت  انسان  و محیط زیست جبران ناپذیر خواهد بود. نانو مواد به علت ویژگی های ممتاز الکتریکی، نوری، مکانیکی و شیمیایی در سال های اخیر توانسته اند توجه پژوهشگران زیادی را به خود جلب کنند. در ایران نیز مسئله آلودگی زیست محیطی به نانو ذره ها که به تازگی وارد چرخه تولیدی صنایع کشور شده اند از اهمیت چشم گیری برخوردار است چرا که در صورت توجه به این مورد و انجام اقدامات درست در زمینه مدیریت این ترکیب های جدید، می توان آلودگی های به وجود آمده را برطرف کرد. شناسایی اثرات سمی نانوذره ها، رشته ای است که به مطالعه خطرات نانو مواد بر سلامت انسان می پردازد

یکی از نگرانی های عمده ای که دربر گیرنده محصولات مشتق از نانو تکنولوژی است، خطرات ناشی از این مواد است. به خصوص موادی که هم اکنون در بازار موجود هستند و می توانند اثرات سویی بر روی انسان، حیوانات یا محی داشته باشند. بنابراین با توجه به تاثیرگذاری این فناوری بسیار نوپا و بالقوه خطرناک در زندگی فردی و اجتماعی، توجه به جنبه های اخلاقی کاربرد این علم یکی از ضرورت ها است .علیرغم کاربرد وسیع نانو مواد، اطلاعات بسیار اندکی در رابطه با تاثیر نانو مواد مهندسی شده در سلامت انسان ومحیط وجود دارد