بخشی از مقاله
چکیده
امروزه آلودگیهای صنعتی اثرات مخرب زیادی بر محیطزیست شهری وزندگی ساکنان آن وارد کرده است. بهمنظور تعدیل اثرات مخرب این آسیبهای زیستمحیطی مؤثرترین و درعینحال سادهترین را ه توسعه فضای سبز هست. علاوه بر این پدیده شهرنشینی پدیدهای در حال پیشرفت است و تحلیل مکان مناسب و نحوه توزیع جغرافیایی فضای سبز شهری در توسعه و آینده شهر نقش به سزایی دارد. هدف این پژوهش توزیع بهینهی فضای سبز هست.
روش تحقیق توسعه ای-کاربردی می باشد. انتخاب مکان مناسب برای پارکها و فضاهای سبز شهری، که در تداوم کیفیت زندگی مردم نقش دارند، یک فرایند پیچیده است که نه تنها نیازمند تواناییهای فنی فراوانی است، بلکه نیازهای فضایی کالبدی، اقتصادی، اجتماعی، محیطی و سیاسی را نیز میطلبد. مکانیابی نادرست این فضاها در نهایت منجر به ایجاد ناهنجاریهایی در شهرها میشود. به همین سبب در این مقاله در ابتدا به اهمیت و ضرورت، تاریخچه و انواع فضای سبز، عملکردها و استانداردها پرداخته، سپس معیارهای انتخاب مکانیابی مناسب برای فضای سبز موردبررسی قرارگرفته است و در آخر به تأثیر آن در کیفیت زندگی و توسعه پایدار اشارهشده است. روش جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای- میدانی است.
مقدمه
با افزایش جمعیت و گسترش شهرنشینی انسان از طبیعت دور شده و تراکم بیشازحد جمعیت،منجر به ایجاد ناهماهنگیهایی در چگونگی استفاده از زمین شهری شده است.این مسئله دسترسی شهروندان به تسهیلات و خدمات عمومی - ازجمله کاربری فضای سبز - را مشکل ساخته است - محمدی. - 15: 1381 و نیاز به برنامهریزی جهت مکانیابی عنصر کالبدی-فضایی شهرها را مضاعف نموده است.امروزه زندگی در شهرها،بیش از دوره دیگری وابسته به خدمات است.لذا با توجه به نقش روزافزون فعالیتهای خدماتی در نظام شهرنشینی،ضرورت جدیدی درروند برنامهریزی شهری پدید آمده است و مسئله چگونگی پراکنش مراکز خدماتی و نحوه دسترسی به خدمات اینگونه مراکز از اهمیت فزایندهای برخوردار شده است.
فضای سبز شهری نوعی از سطوح کاربری زمین شهری با پوشش گیاهی انسانساخت است که واجد بازدهی اجتماعی و بازدهی اکولوژیکی ، زیباسازی بخشهای شهری،کاهش دمای محیط ،تولید اکسیژن،افزایش نفوذپذیری خاک در مقابل انواع بارش و مانند اینهاست و از دیدگاه حفاظت محیطزیست ، فضای سبز شهری ، بخش جاندار ساخت کالبدی شهر را تشکیل میدهد - شریفی ،. - 81:1371 از مهمترین مسائل در رابطه با کاربری فضای سبز شهری درنهایت منجر به ایجاد ناهنجاریهایی ازجمله استفاده کم کاربران از فضای سبز ایجادشده ، ایجاد محدودیت در ارائه طرح معماری مناسب ،آشفتگی در سیمای شهری،عدم تعاملات اجتماعی مناسب ،مشکلات مدیریتی و نگهداری ،کاهش امنیت روانی و اجتماعی و ...شده است - رحمانی،. - 17:1382
اهمیت و ضرورت
فضای سبز که بخشی از سیمای شهر را تشکیل میدهد،بهعنوان یکی از پدیدههای واقعی ،از نخستین مسائلی است که انسان همواره با آن در ماس بوده و خواهد بود.اهمیت فضاهای سبز در محیط شهری،تا آن حد است که بهعنوان یکی از شاخصهای توسعهیافتگی جوامع مطرح است - بهمن پور و مهر نژاد،. - 524:1388 پارکهای شهری دارای نقش اجتماعی ،اقتصادی و اکولوژیکی هستند که با مزایایی چون درمان بیماریهای روحی،محیطی مطلوب برای پرورش کودکان،یکپارچگی اجتماعی،حفظ آسایش و نظایر اینها محسوب میشوند.
2005:149 - ،. - balram همچنین استقرار پارکهای شهری از یکسو به جهت تأثیری که بر کیفیت زندگی شهری و نیل به توسعه پایدار دارند و از سوی دیگر به جهت باره مالی بدون بازگشت سرمایه و سود برای شهرداریها بهجای مینهند، ارزش بررسی گسترده را دارد - 2003 :31،.. - manlun به وجود آوردن فضای شهری مطلوب به یکایک عناصر تشکیلدهنده بستگی دارد و کیفیت ساخت هر یک از این عناصر و چگونگی استقرار آنها در محیط و ارتباط آنها با یکدیگر نیز تأثیر مستقیمی در بهبود کیفیت محیطی و درنتیجه جذب و سرویسدهی بهینه به مراجعهکنندگان پارکها خواهد بود.
- غلام پور، . - 1378:55 این مکانها بخشی از ساختار شهری است که جانمایی آن میبایست همسو و با ضروریات زندگی شهری در پاسخگویی به نیازهای شهروندان، با در نظر گرفتن امکانات و محدودیتهای شهر و همچنین به دست آوردن الگوهای باارزش که دارای معانی و مفاهیم فرهنگی از درون جامعه است، صورت پذیرد. از بین خدمات و تسهیلات شهری ، فضاهای سبز و پارکها نهتنها به جهت اهمیت تفریحی که دارند ، بلکه به علت نقش مهمی در حفظ تعادل محیطزیست شهری و تعدیل آلودگی هوا ، کاهش تراکم و پرورش روحی و جسمی شهروندان دارند، موردتوجه هستند - محمدی . - 15:1381
تاریخچه فضای سبز شهری
فضای سبز شهری ، تاریخچه طولانی دارد. از صدها سال پیش مناظر زیادی وجود دارند که بهگونهای هوشیارانه طراحی و نظم دادهشدهاند . شروع انقلاب صنعتی در قرن 19منجر به صنعتی شدن شهرها، همچنین افزایش جمعیت و درنتیجه تراکم مسکن در داخل شهرهای گردید که آلودگی محیطزیست و شیوع بیماریهای واگیر دارد و بهطورکلی از بین رفتن تدریجی بهداشت و سلامت عمومی را به همراه داشت. به دنبال آن نیاز به هوای سالم و تازه و بهسازی محیط ، لزوم ایجاد مکانی طبیعی و سالم در تضاد و سیمای زشت و ناسالم شهر را ایجاب نمود. و ایده بازگشت به طبیعت در شهرها تجلی یافت.
در این دوره در آمریکا با توسعه صنعت و تراکم و فشردگی بناها در شهرها، گورستانهایی در خارج از شهر برای حفظ و رعایت بهداشت شهر و مناطق مسکونی، بر اساس الگوهای پارکهای رمانتیک انگلیسی ساخته شد این گورستانها به پارکهای عمومی خارج از شهر تبدیل شدند و مردم برای گذراندن اوقات فراغت خود و بهمنظور فرار از خشونت شهرهای صنعتی به این گورستانها پناه آوردند تا در محیط آرام طبیعی و هوایی لطیف و تازه آرامش یابند.
در حقیقت میتوان گفت در این گورستانها میان هنر و عظمت و ابهت طبیعت اتحاد برقرارشده .در اواسط قرن 19 بهمنظور بهرهگیری از ویژگیهای بهداشتی و اجتماعی فضای سبز ، به پیروی از جنبشهای رفرمیستی و طبیعتگرایی در شهرهای اروپایی و آمریکای شمالی ، پارکها و فضای سبز متعددی با شکلهای متفاوت پدیدار شد و استفاده از آن بهعنوان رکنی اساسی در طراحی شهری، بهتدریج از محدوده بحثهایصرفاً تئوریک و آکادمیک خارج گردید و به یکی از شاخصهای طراحی شهری تبدیل شد.
افزایش نیازهای اجتماعی منجر به ارائه تعریفی نوین از پارک شد .بدین ترتیب که پارک علاوه بر بهسازی محیط باید نیازهای تفریحی و گردش مردم پاسخ داده و بهعنوان مکان عمومی در شهر برای گذراندن اوقات فراغت و تفریح در نظر گرفته شود. بنابراین ضرورت ادغام طبیعت درون شهرها مطرح گردید که منجر به ایجاد فضای سبز شهری، از یکسو بهعنوان عنصری تزئینی میدانها ،خیابانها ، محلههای مسکونی طبقات ثروتمند - بهویژه در پاریس - از سوی دیگر بهصورت پارک عمومی برای گذراندن اوقات فراغت و تفریح عموم مردم گردید.درمجموع از قرن 19 به بعد طراحی باغ مثابه تجسمی از جایگاه انسان در جهان و مکانی مقدس در طراحی فضای سبز موردنیاز روزانه مردم پذیرفته شد و اندیشهها و باورهای گوناگونی در پیرامون آن شکل گرفت.
ازجمله این اندیشهها،ایده بازگشت به طبیعت در کتاب باغ شهرها نوشته هاروارد در سال 1898 میلادی را میتوان نام برد.این ایده در پاکسازی در شهرهای اروپا و آمریکا تجلییافته است قبولاندن فضای سبز بهعنوان بخشی از شهرسازی در ایجاد محیطزیست سالم شهری و انسانی و جلوگیری از رشد بیرویه شهرها ، از اهداف ایده باغ شهر بوده است. بدین ترتیب ایجاد تسهیلات رفاهی، اجتماعی و فضاهای تفریحی برای گذراندن اوقات فراغت مردم، در چهارچوب طراحی این فضاها، نقش اجتماعی این فضاها در شهرها را توسعه بخشید بر اساس نظریه فردریک اولمستد طراح منظر پیشرو آمریکایی، فضای سبز شهری بهمثابه فضای جلوههایی است که جلوههای گیاهشناسی با فواید بهداشتی و سلامتی و خدمات شهری در درون آن سازمان داده شود.
ایده اولمستد در مورد پارک شهری در سنترال پارک نیویورک عینیت مییابدو اصولاً و مفهوم پارک بهعنوان یک فضای عمومی مدنظر قرار میگیرد - صبری، . - 1380 از قرن 19 به بعد در طراحی پارکها ارزشهای تساوی و عدالت اجتماعی تأکید و اجرا میشود. بنابراین نهتنها مکانی استثنایی و جدا از زمینه ساختوساز شهری است بلکه بهمثابه بخشی است که در سیستم شهری ادغامشده و در اختیار و دسترس کلیه شهروندان قرار میگیرد - صبری 1380 - .در قرن 20 رشد صنعت، افزایش جمعیت ، فشردگی و تراکم زیاد شهرها منجر به ساختوسازهایسوداگرانِ شد. این ساختوسازها به مسائل بهداشتی و تأمین حداقل نور و هوا در مناطق متراکم شهری توجهی نداشت.
ضرورت ایجاد کاربریهای جدید شهری که بتواند پاسخگوی نیازهای روزافزون و اسکان جمعیت باشد بهتدریج موجب کاهش سهم فضاهای سبز باز و باغهای شهری گردید. درنتیجه آلودگی محیطزیست همراه با بیماریهای واگیردار و بیگانگی مردم از هم شیوع پیدا کرد.انهدام طبیعت همراه با افزایش توجه انسان به منابع طبیعی آغاز گردید و بهرهوری از آن جایگزین احترام به طبیعت گردید. تصرف طبیعت تا آنجا گسترش یافت که حجم فضای ساختهشده در مقایسه با فضای آزادشهری در این دوره افزایش چشمگیری دستیافت.
