بخشی از مقاله
چکیده
ابزار ارزشیابی محتوای دروس الکترونیکی - Electronic Course Content Evaluation Tool - برای ارزشیابی کیفی محتوای دروس الکترونیکی در دانشگاه های مجری یادگیری الکترونیکی طراحی شده است. هدف از طراحی این ابزار، ترسیم چارچوبی است که بر اساس آن ارزشیابی محتوای دروس الکترونیکی صورت می گیرد. این چارچوب در قطب علمی آموزش الکترونیکی پیشرفته در علوم پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شیراز بر اساس مطالعات نظری و موردی و سپس تحلیل نهایی، طراحی و اعتباربخشی شده است.
ابزار طراحی شده شامل شصت و دو گویه در سه دسته است که دارای روایی صوری و محتواست و پایایی آن با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ 0/9 به دست آمده است. پژوهشگر استفاده از این ابزار را به عنوان ابزار ارزشیابی محتوای دروس الکترونیکی به دانشگاه های مجری یادگیری الکترونیکی پیشنهاد می کند. از این ابزار ممکن است بتوان به عنوان فهرست مرجعی در طراحی دروس الکترونیکی نیز سود جست.
-1 مقدمه
آموزش عالی در عصر حاضر باید پویا باشد [1] و برنامههای خود را متناسب با نیازهای جامعه و دانش علمی هر رشته طراحی نماید؛ به طوری که دانش آموختگان این رشتهها بتوانند در تحقق اهداف مذکور نقش خود را به خوبی اجرا نموده،[2 ] فرصت خودآموزی و خودکفایی در امر تحصیل را به دست آورند.[3] چالش فراروی سیستم آموزش عالی این است که چگونه دورهها و فرآیندهای یادگیری خود را متحول نماید تا مخاطبان بتوانند نقشهای مربوط به خود را در محیطی پویا، غنی از اطلاعات و پیوسته در حال تغییر ایفا نمایند و اساتید و متولیان تعلیم و تربیت نیز بهترین شیوه را در به کارگیری فناوری با توجه به شرایط فرهنگی، اقتصادی و نیازهای کشور خود به کار گیرند.[4]
با توجه به این مطلب لازم است تغییراتی در نقش یاددهنده، یادگیرنده و تغییر دیدگاه از تأکید بر آموزش به تأکید بر یادگیری صورت بگیرد. یکی از عناصر مهم در این تغییر محتوای آموزشی است و یکی از راهکارهای مهم ایجاد تغییر و کاربرد فناوری های نوین در آموزش و یادگیری، رویکرد به آموزش باز و از دور است.[5 ]از نسل سوم به بعد در این گونه آموزش ها ما با آموزش های الکترونیکی و آموزش های برخط و انعطاف پذیر سرو کار داریم.[ 6-8 ]
یادگیری الکترونیکی فناوری اصلی در پشتیبانی از رویکردهای جدید به یادگیری است. این دیدگاه های جدید به یادگیری، حاصل ترکیب فلسفههای اجتماعی، ایدئولوژی های مختلف، نظریههای تربیتی و نظریههای یادگیری متعددی است که شناخت امروز ما را از یادگیری تحت تأثیر قرار دادهاند. نظریههای یادگیری آموزش الکترونیکی به عنوان نسل سوم از آموزش های باز و از دور, نیز از نظریههای یادگیری رفتارگرایی، شناختی و ساختن گرایی سود می برد[9 ]، به طوری که از راهبردهای رفتارگرایی میتوان برای آموزش حقایق یا چیستی ها، از راهبردهای شناختی برای آموزش اصول و فرآیند ها یا چگونگی و از راهبردهای ساختن گرایی برای آموزش مواردی مربوط به زندگی واقعی و کاربردهای شخصی استفاده کرد .[10]
البته با داشتن این دید که مسأله ی اصلی در آموزش امروز دسترسی به اطلاعات بیشتر نیست، بلکه معنی بخشیدن به حجم اطلاعات یا محتویاتی است که دانشجو با آن روبرو میشود.[ 11 ] در طراحی هر ماده ی آموزشی، انتخاب و سازماندهی محتوا دو مسأله ی مهم پیش روی هر برنامهریز درسی است .[12] منظور از محتوای یک ماده ی درسی عبارت از دانش سازمان یافته و اندوخته شده، اصطلاحات، اطلاعات، حقایق، قوانین، اصول، روش ها، مفاهیم، تعمیم ها، پدیده ها و مسائل مربوط به همان ماده ی درسی است.
به عبارت دیگر منظور از محتوای برنامه ی درسی عبارت است از حقایق خاص، عقاید، اصول، مسائل و غیره که در یک درس خاص گنجانده میشود .[13] محتوای الکترونیکی در واقع محتوای یک نظام آموزشی است که لازم است مورد ارزشیابی دقیق قرار بگیرد. در دسته بندی عوامل یک نظام آموزشی یعنی درونداد، فرآیند، محصول، برونداد و پیامد ارزشیابی محتوا در دسته ارزشیابی عوامل درونداد یک نظام آموزشی قرار می گیرد.[ 14 ]
-2 روش
1-2 طراحی ابزار
در این مرحله ابزار با هدف دستیابی به چارچوبی برای ارزشیابی محتوای دروس الکترونیکی به شیوه ی کیفی طراحی شد. کلیه ی عوامل موثر بر کیفیت یک درس الکترونیکی بر اساس منابع مرتبط مستخرج از بانک های
-3 یافته ها
در تحقیق کیفی داده ها پس از گردآوری، فرآیندی کاهش گرایانه را طی می کنند. فرایند کاهش گرایانه در تجزیه و تحلیل داده های کیفی به فرآیند انتخاب، تمرکز، ساده سازی، انتزاع و تبدیل داده ها اطلاق می شود. پس از پردازش داده ها به شیوه کاهش گرایانه، حاصل کار به صورت متن، نمودار، چارت یا جدول ارائه می شود. ابزار ارزشیابی محتوای الکترونیکی به دست آمده از این مطالعه در جدول شماره 1 ارائه شده است.
ضوابط اخلاقی- اسلامی در تهیه و تدوین محتوا رعایت شده است. مسائل حقوقی و قانونی مشارکت کنندگان در تهیه ی محتوا رعایت شده است. محتوا با ارزش های ملی و فرهنگی مطابقت دارد. محتوا توسط همتا مرور شده است یا تاییدیه مدیر گروه مربوطه را برای صحت علمی مطالب دارد. محتوا ویراستاری شده، و از دید دستوری صحیح است.
معیارهای مربوط به روش آموزشی
سطح دشواری محتوا با سطح یادگیرندگان و گروه سنی آن ها همخوانی دارد. مثال، نمودار، جدول ها و عناصر دیداری- شنیداری موجود متناسب با گروه یادگیرنده بوده و یادگیری متن را تسهیل می کنند. اطلاعاتیEbsco, ERIC, ProQuest وSID، و انتخاب مقالات جدید تر از سال 2000 در منابع انگلیسی و منابع جدید تر از سال 1380 در منابع فارسی و چهار فهرست کنترل به عنوان مطالعات موردی در پیش نویس اولیه نوشته، و سپس تحلیل اطلاعات با استفاده از مقوله بندی آغاز شد. در پایان گویه هایی که قابلیت ادغام بیش از این را نداشتند درسه گروه دسته بندی شدند.
2-2 اعتبار بخشی
در این مرحله ابزار به دست آمده اعتبار بخشی شد. به این ترتیب که جهت تعیین روایی صوری ابزار، نظر 6 نفر از متخصصین مربوطه در آن لحاظ شده، جهت تعیین روایی محتوا، شاخصهای مربوط بودن، واضح بودن و ساده بودن برای هر گویه مورد بررسی قرار گرفت. به این ترتیب مجدداً نظر 6 نفر از اساتید صاحب نظر در مورد این شاخصها برای تمام گویهها جمع آوری و شاخص روایی محتوا - content validity index - برای هر گویه محاسبه شد و گویههای نامناسب - CVI<0.8 - تغییر داده شده یا از میان سایر گویهها حذف گردید. جهت تعیین پایایی ابزار از ضریب آلفای کرونباخ برای تعیین ثبات درونی ابزار استفاده شد . - 0/901 -
محتوا به طور منطقی سازمان یافته است. عنوان درس با محتوا و اهداف همخوانی دارد. محتوا از 7-2 بخش با عناوین مستقل و هر بخش از 7-2 پاراگراف تشکیل شده است. قبل از وارد شدن به محتوای اصلی مفاهیم کلیدی و اهداف یادگیری جهت آشنایی با موضوع وجود دارند. در پایان هر درس خلاصه ای از محتوا ارائه شده است - یک پنجم متن اصلی و اشاره به نکات مهم با ترتیب منطقی محتوا - . فونت استفاده شده از لحاظ نوع و سایز مناسب است.
محتوا از لحاظ دیداری به یادگیرنده کمک می کند موقعیت خود را در درس تشخیص دهد فواصل خطوط و پاراگراف ها یکسان است. فونت تیترهای پاراگراف ها و بخش ها یکسان است. اهداف کلی به شیوه ای ارائه شده اند که بازتابی از محتوای دوره هستند. اهداف یادگیری هر بخش انعکاسی از محتوای آن بخش هستند. اهداف کلی، اهداف یادگیری هر بخش را در بر می گیرند. روش آموزشی متناسب با اهداف انتخاب شده است . روش آموزشی متناسب با ویژگی های محتوای درس انتخاب شده است. در ارائه ی محتوا از دو روش آموزشی یا بیشتر استفاده شده است. بخش هایی جهت یادآوری یا مرور محتوای دروس قبلی وجود دارد.
دستورالعمل های ساخت درس با توجه به نکات آموزشی و جهت یادگیری بیشتر نوشته شده اند. در ارائه ی درس از فضای سفید به طور مناسب در فضای افقی و عمودی استفاده شده است. ارجاع درون متنی به منابع مورد استفاده وجود دارد. در طراحی درس از الگوی حل مساله استفاده شده است - توجه به اهداف و سازماندهی محتوا، ارائه، مرور، ارزشیابی - با استفاده از راهبردهای فراشناختی بر فرآیندهای ذهنی ویژه تاکید شده است.
تصویرسازی ذهنی، خلاصه سازی، سازماندهی مجدد با جدول، سوال های پیش سازمان دهنده، تجزیه و تحلیل، مقایسه، طبقه بندی، پیش بینی و ... - . از راهبردهای ایجاد و پرورش تفکر انتقادی در متن استفاده شده است - تشویق به مشاهده ی مستقیم و تجربه ی شخصی، طرح سوال های جدید و باز پاسخ، ارائه ی نتایج پژوهش های مختلف - . ارزشیابی آغازین اطلاعاتی را از دانش پیشین مخاطب در ابتدای بحث فراهم می کند.
آزمون های بین قطعات فرصت ارزیابی مخاطب را از خودش فراهم می کند. آزمون پایانی میزان دسترسی مخاطب به اهداف درس را نشان می دهد. استاندارد های طراحی آزمون، برای طرح سوالات رعایت شده است. پاسخ های صحیح یا غلط بازخورد مناسب دریافت می کنند. آزمون ها و تمرین ها یادگیری را افزایش می دهند. آزمون ها و تمرین ها متناسب با اهداف درس طراحی شده اند و جامع و کامل هستند. آزمون ها تنها به شکل چهار جوابی نبوده و اشکال دیگری چون مطالعه موردی یا صحیح غلط را نیز در بر می گیرند.
آزمون ها تنها سطوح شناختی را نمی سنجند بلکه سطوح بالای تفکر را نیز درگیر می کنند. منابع مورد استفاده در تهیه ی محتوا اصیل و روز آمد بوده و در پایان درس ارائه شده اند. منابع مورد استفاده در تهیه عناصر دیداری اصیل و روز آمد بوده و زیر عناصر دیداری ارائه شده اند. فهرستی از منابع تکمیلی جهت مطالعه ی بیشتریادگیرندگان ارائه شده است.
معیارهای مربوط به رسانه
کلیه رسانه ها به طور جداگانه در دسترس هستند - متن، صوت، گالری تصاویر، فیلم، پویا نمایی و ... - . مشخصات کامل تهیه کنندگان برنامه یا درس به همراه مسئولیت آن ها در درس مربوطه ذکر شده است. چگونگی استفاده از رسانه و انجام آزمون به شیوه ای رسا ذکر شده است. نظر کاربران در مورد هر یک از آیتم های محتوا به تفکیک و دقیق گردآوری می شود - از طریق سایت یا کتبی - . فهرست مطالب به شکل نمودار درختی یا نمایش اسلاید در دسترس است و به مطالب لینک دارد.
از عناصر شنیداری- دیداری به میزان متعادلی در محتوا استفاده شده است. همزمانی عناصر دیداری – شنیداری و متن از اصول چند رسانه ای پیروی می کند. عناصر دیداری قابلیت بزرگنمایی در صفحه جداگانه را دارند. عناصر دیداری از کیفیت مطلوبی برخوردارند و هنگام بزرگ شدن کیفیت خود را از دست نمی دهند. ارائه ی عناصر دیداری- شنیداری با توجه به اهداف محتوا و سطح شناختی یادگیرنده بوده، درک وی را افزایش می دهد و جنبه تزئینی ندارد.
صوت ارائه شده یکدست و همزمان با سایر عناصر بوده و از لحاظ شنیداری مطلوب است. حجم عناصر استفاده شده به گونه ای است که بارگذاری درس را کند نمی کند. رنگ های مورد استفاده در تصاویر یا متن متناسب با پس زمینه بوده، جذاب است و سبب جلب علاقه ی مخاطب می شود. درس با استفاده از لینک های داخلی و خارجی غنی شده است. مدت زمان لازم برای مطالعه ی هر قسمت از درس مشخص است.
کاربر می تواند هنگام مطالعه، مطالبی از درس را یادداشت برداری نماید و بعد به آن مراجعه کند. قابلیت جستجوی واژه ها وجود دارد. توضیح واژه های دشوار یا توضیحات بیشتر در مورد یک واژه به صورت Tool Tip وجود دارد. رسانه نهایی با انواع رایانه ها، موبایل ها یا سایر ابزارهای استفاده شده توسط کاربر همخوانی دارد. کلیه ی پیوندها و دکمه های مورد استفاده در درس به درستی کار می کنند. محیط نهایی طراحی شده کاربر پسند است و قابلیت تغییر توسط کاربر را دارد.
-4 نتیجه گیری و پیشنهادات
ابزار طراحی شده در شصت و دو گویه و سه دسته تقسیم بندی شده است. در دسته ی اول معیارهای کلی محتوای یک درس الکترونیکی بررسی می شوند که لازم است هر درس به طور کلی از این معیارها پیروی نماید. معیارهای کلی پنج گویه را تشکیل می دهند. در دسته ی معیارهای آموزشی سی و شش گویه قرار گرفته اند. که این نشان دهنده ی نقطه ی قوت ابزار حاضر است که به ابعاد آموزشی توجه ویژه ای داشته است.
آتول - Attwel - می نویسد: "متاسفانه در ساخت و طراحی اغلب محتواهای الکترونیکی آنقدر که به مسائل فنی آن توجه شده است به یادگیری و تعلیم و تربیت پرداخته نشده است".[15] ارائه ی ابزارها و مدل هایی که علاوه بر ابعاد فنی به سایر معیارهای اثرگذار بر کیفیت محتوای الکترونیکی به ویژه معیارهای آموزشی توجه داشته باشد می تواند به ارتقاء کیفیت محتوا کمک نماید.
