بخشی از مقاله
چکید ه:
عدم آشنایی د انشجویان ساله اي نخستین آموزش معماري با مفاهیم طراحی موجب شده تا فرآیند فشرده آش نایی با این مفاهیم در دروس پایه، جهت آمادگی ب راي ورود به دروس طراحی، اهمیت ویژه اي یابد. بر این اساس ایجاد یک چشمان داز یا تصویر کلی از طراحی براي جه ت دادن و هدفمند نمودن تمرینات و سایر فرآیندهاي آموزشی در این دوره ضروري به نظر می رسد. در این میان قابلیتهاي طراح ی نقشی محوري در آموزش معم اري یافتهاند و طراحی منظر گر چه خود بهعنوان رشتهاي مستقل در مراکز آموزشی و دانشگاهی شناختهشده است، اما آشنایی حداقلی دانشجویان معماري با مفاهیم و مبانی بنیادین آن از طریق سادهسازي و ملمو س نمودن آنها ضروري به نظر می رسد. طراحی منظر در طول قرن اخیر و با ظ ور و توسعه دان ش معماري منظر دستخوش تغییرات فراوانی در مبانی و رویکردها شده است. در طی این تحولات، برنامهریزي محوري نسبت به زیبایی محوري اهم ت بیشتري یافته و درنتیجه رویکردها و فرآیندها ي طراحی سامانمند نسبت به رویکردهاي شهودي برتري نسب کسب نمودهاند.
در ضمن یافتن الگوها، جهت ساد هسازي فرآیندها نیز اهمیت یافته و بیان گرافیکی و گسترش واژگان بصري معم ري منظر نیز متناسب با آن متحول گردیدهاند. بهاینترتیب روشهاي طراحی و در نتیجه آموزش طراحی منظر نیز بر این اساس تکاملیافتهاند و مفاهیم متناسب با شیوههاي ج دید طراحی را ایجاد نمودهاند. هرکدام از این مفاهیم میبایس ت طرح وارههاي طراحی خاص خود را در ساختارهاي ذهنی دانشجویان ایجاد نماید. بنابراین در این پژوهش سع ی شده تا با است خراج برخی از مف اهیم بنیادین طراحی منظر و برقراري ارتباط آنها با عناصر کلیدي محیط آموزش از طریق طرح وارههاي ذهنی، چالشهاي سادهسازي مفاهیم طراحی منظر در درو س پایه طراحی موردبررسی قرار گیرند.
واژگان کلیدي: آموزش معماري، معماري منظر، دروس پایه
-1 مقدمه
با توجه به نظام آموزشی کشور و شیوه ي پذیرش دانشج و در رشته معماري کهغالباٌ از طریق کنکور و با اتکا به تسلط م تقاضیان به علوم ریاضی انجام می گیرد، عموم دانش جویان واردشده به رشته معماري آشنایی کمی با مفاهیم اصلی و بنیادین شکلدهنده معماري ، هم به عنوان ی ک رشته دانشگا هی و هم بهعنوا ن یک حرفه دارند. از این روست که فرآیند فشردهي آشنایی با این مفاهیم در مجموعه ي دروس پایه، جهت آمادگ ی براي ورود به دروس طراحی، اهمیت ویژه اي می یابد. بر این اساس می توان مه م ترین هدف در آموزش دروس پایه را ایجاد یک چشم انداز و یا تصویر از معماري در نگاه دانشجویان براي جهت دادن و هدفمند کردن تمرینات و سایر فرآیندهاي آموزشی در طول دور هي آموزش معماري دانست. وجود این تصویر کلی یا چشمانداز ازآنجهت ضروري است که تمرینات سخت و مطالعات پیچیده و اغلب بین رشته اي در آموزش معماري را معنادار ساخته و می تواند نیروي پیش راننده ي او در طی این دوره باشد. د شواري ارائه ي این تصویر از آنجاست که معماري همواره با مفاهیم پیچیده و ارزش هاي متغیري دست به گریبان است ، مفاهیمی که بامط العه و ممارست بیشتر، پیچیدگی آن ها بیشتر هویدا می گردد.
اینجاست که این پرسش مطرح می گردد که آیا م ی توان دانشجویان را در اولین گام با این ابهامات روبرو ساخت؟ بی شک چنین مواجهه اي نه تنها گرهی از مشکلا ت نمی گشاید بلک ه موجب کمرن گ شدن انگیزه و اشتیاق لازم در فراگیري معماري می گردد. ازاین رو باید نوعی برداشت ساده تر از این مفاهیم ارائه شده تا پیچید گی ها و ابهامات ذاتی این مفاهیم از طریق مطالعه و تمرین بر دانشجویان آشکار گردد. از طرفی هم باید به این ن کته توجه داشت که ساده کردن این مفاهیم مو جب ایجاد درکی ساده انگارانه و س طحی که در تمام طول تحصیل و زندگی حرفه اي دانشجو را تح ت تأثیر قرار دهد، نگردد. بنابراین می توان گفت مهم ترین چالش در آموزش دروس پایه ساده سازي مفاهیم مرتبط با معماري جهت ارائه ي یک چشم انداز و تص یر پویا و نه ص لب و لا تغییر از معماري اس ت
بطوریکه مفاهیم ساده ي ارائه شده بتواند نقطه ي آغازي باشد براي راهی دشوار و پرپیچوخم براي تعمق و توسعه مفاهیم معماري و نه چهارچو بی بسته از تعاریف و یا تصویري مبهم از پدیده اي ناشناخته. قابلیت طراحی بنا به دلایلی از نقش ی محوري در برنامه هاي آموزشی معماري برخوردار است. از طرفی دیگر طراحی فضاهاي باز و ت امل آن با فضاهاي بسته که محصول مستقیم طراحی معماري هستند، در رویکردهاي جدید معماري مورد اه میت قرارگرفته و گرچه طراحی و برنامه ریزي منظر در طی قر ن اخیر در غالب رشتهاي مستقل پیگیري شده اما لازم است که دانشجویان معمار ي آشنایی حداقلی با مبانی اولیه این دانش کسب کنند. ازاین رو در این پژوهش سعی شده تا با مروري بر مبانی پایه طراحی من ظر چالش هاي ساده سازي مفاهی م معماري منظر در دروس پایه طراحی معماري موردبررسی قرار گیرد.
-2 اهمیت طراحی در آموز ش معماري
معماري امروز برخلاف سنت هاي معماري گذشته نقش بسیار پررنگی ب ه مفهوم طراحی داده است که شاید بتوان این پدیده را حاصل شرایط جدید زیست انسان و تغی یر رویکردهاي او در مواجهه با مشکلات پیرامون خود دانست. طراحی را فرایندي کنش واکنشی و مبتنی بر تصمیم گیري است که منجر به تولید نقشه هایی می شود که به کم ک آن ها می توان منابع را به ساخته ها یا سامانه ه ایی تبدیل کرد که یا به حل مس ائل و مشکلات انسانی کمک میکنند یا انسان را در فراهم آوردن نیازه ایش یاري میرسانند . - Kurt S., 2009 - طراحی مرکز تمام فعالی تهایی است که به فهم راهحل و نیل به نتیجه در یک پروژه ساختمانی منجر می شود. براي ان جام طراحی مطلوب باید طراح داراي تفکر خلاق، ایدههاي اصیل و ناب و نگرش ساختمانی یا اجرایی باشد - . - Joha nnes R., 1992 اهمیت ط راحی معماري درروند آموزش معماري به حدي است که بسیار ي آن را مهمترین موضوع در مباحث معماري میدانند . - Cikis S & C il E., 2009 - بانچ معتقد است باید یکچهارم از آموزش معماري به امر طراحی معماري اختصا ص یابد - Bunch M ., 1993 - بنابراین طیف وسیعی ا ز فعالیت ها براي محیطهاي آموزش طراحی قابل تصور است که در ارتباط باقابلیتهاي موردنیاز براي
• آموزش و تمرین برخی مهارتها مانن د ترسیم و ارائه
• آموزش زبان تصویر و کلام بهصورت همزمان
• آموزش معمارانه ان دیشیدن براي حل مسائل
-3 ویژگیهاي طراحی منظر
طراحی را از بعد روش و موضوع آن می توان در دسته بنديهاي گوناگونی طبقه بندي نمود که هرکدام داراي ویژگیهاي مختص به خود ه ستند ، موضوعی که میبایست در آموزش طراح ی مدنظر قرار گیرد. در این میان طراحی منظر و فضاي بازهم گرچه بهعنوان زمینه اي جداگانه در مراکز دانشگاهی موردتوجه قرارگرفته اما بااین حال هنوز یکی از موضوعات مهمی است که معماران باید از قابلیت ه اي لازم مرتبط با آن برخوردار باشند.. مطالعه طیف وسیعی از علوم، براي کسب مهارت هاي میان رشته اي مهم ترین وظیفه طراح منظراست. این رویکرد جامع و ک ل نگر با رعایت ح ساسیت هاي مح یطی ظرفیت هاي طراحی منظر بهترین راه حصول تعادل بین زیبایی و کارایی مح یط است. طراح منظر پلی بین دنیاي علم و هنر ایجاد گرده و تحلیل را با خلاقیت پیوند می دهد - بل، - 132 :1382
طراح منظر در تلاش است تا طیفی از نیازهاي انسان را درزمانی مشخص برطرف سازد و بین ظرفیت فیزیکی و اد راکی منظر تعادلی ایجاد کند. این کار باید به شیوه اي پایدار صورت گیرد تا کیفیت منظر براي نسلهاي بعد حفظ شود و انتخاب ها را محدود میساز د - بل، . - 132 : 1382 معماري من ظر یکی از رشتههایی است که در حال حاضر درزمی◌ٔنه برنامهریزي و مدیریت زمین مطرح میشود و ارتباط نزدیک ی با فرآیندها ي طراحی دارد. بااینحال، در بسیاري از پروژه هاي معماري نیز طراحان میب یست درك صحیح ی نسبت به مفا هیم موردتوجه د ر معماري منظر داشته باشند. دروس پایه میتواند مبرایی براي این آشنایی بهوسیله طرح بعضی تمرینات مناسب باشد.
-4 جایگاه خلاقیت در آموزش طراحی م نظر
یکی از مفاهیم چالش برانگیز در آموزش طراحی جایگاه و شیوه برخورد با خلاقیت و یا پرورش نوآوري در دانشجویان است و ازاین رو در آموزش هر شاخه اي از طراحی میبایست ابت دا جایگاه خلاقی ت در فرآیندهاي موردنظر ، بررسی گردد. ازاین رو این مفهوم میبایست چه در پیشینه و ریشههاي تاریخی ، چه در فرآیندهاي معاصر طراحی موردم طالعه قرار گیرند.مکاتب گوناگون باغ ساز ي به عنوان دانش ضمنی پرداخ ت محیط و پشت وانه معماري منظ ر امروزي، همگام با پیشرفت هاي معماري حرکت نموده و در بسیاري از این مکات ب ارائه بصري و استفاده از نقاشی در طرح هاي منظر جایگاه ویژهاي داشته اند . بر این اساس، درگذشته این طرح ها نق اشی گون بوده اند و باغ ها معموًلا به وسیله نقاشان مطرح زمان خ ود آراسته می گشتند. ازاین رو پرداخت منظر تابع سازوکارهاي درونی هنرمند در خلق هنري به مثابه یک نقاش ی بود درنتیجه که این فرایند شخصی و درونی براي مخاطب منظر مهم نمی نمود. در چنین رویکردي هنرمند خود را درگیر توضیح در مورد منبع الهام اثر یا روند طراحی نمیکند و این در حالی است که روند طراحی در فرایند طراحی امروزي منظر مسئله اي مهم، براي فهم طرح موردنظر محسوب می شود. این موضوع تفاوت اصلی رویکردهاي نوین در طراحی منظر است.ازاین رو آم زندهي طراحی منظر میبایس ت فرایند طراحی منظر را به صور ت مرحله اي و خ وانا به فراگیران آموزش دهند و با این کار به پرورش قابلیت هاي نوآورانه در یک فرآیند سامانمند و مرحله اي یاري ر سانند.
بر این اساس، در یک طبقه بندي کلی متغیرهاي مهم در دستیابی به خلاقیت را در سه ردهشناختی، م حیطی و شخصیتی میتوان معرفی نمود. متغیرهاي شناختی مربوط به هوش، دانش و مهارت هاي تکنیکی هستند. این متغیرها اغ لب معیارهاي ارزیابی در دانشگاه ها میباشند که از طریق تجارب حرفهاي نیز کس ب میگردند.متغیرهاي محیطی شامل عوامل سیاسی مذهبی ، فرهنگی، اجتماع ی اقتصادي و آموزشی هستند و زمینه و چهارچوب طراحی را فراهم میکنند. متغیرهاي شخصیت ی شامل انگیز ه شخصی، اعتمادب ه نفس و خلاقیت است. عوامل شخصی به انتخاب افرادي که قادر حل مشکلات پیچیده طراحی هستند کمک میکنند - بل، - 144 :1382
طراحان ناشی اولین ایده را گرفته و بر آن اصرار می ورزند که درنهایتعمولاًم به خلق ایده هایی فاقد ارزش هاي لازم منج ر می شود. اما ایده پردازي غنی چیزي نیست که بتوان به کسی یاد داد، همچنین ساماندهی دادهها و ارتباط طرح با حدود دانش و رفع موانع ذهنی د ر مقابل طراحی نکاتی است که از طریق شیوه هایی قابل انجام است. - ادیب، - 1391 یکی از مهمترین وظایف مهم استاد و دانشجوي طراحی درراه پرورش خلاقیت بیشتر، رفع این گونه موانع و ایجاد محیطی پذیراي خلاقیت و ایده هاي و مفهومی نوین است - ماتلاك، - 514 :1379
-5 رویکردهاي بنیادین طراحی منظر
رویکردهاي متفاوت مو جود در طراحی منظر موجب ایجاد رویکردهاي متفاوتی در آموز ش طراحی منظر نیز می گردد. عمده تفاوت این رویکردها را می توان در نوع فرآیندهاي مدنظر طراحان دانست. می توان گفت به تعداد طراحان، فرآیندهاي طراحی وجود دارد، اما همگی آن ها از ویژگ ی هاي مشترکی برخوردار هستند فرآیند طراحی، خطی نیست. - ماتلاك، - 511 :1 379 که این موضوع موجب پیچیدگی شناخت و در نتیجه آموزش فرآیند طراحی منظر به ویژه در دروس پایه خواهد بود. براي کاستن از این پیچیدگی شناخت کلی مراحل ط راحی فارغ از سازوکارهاي ذهنی آن مفید می نم ید. بر اساس مدل دیکرسون و رابرتسشاو 1 مراحل پنج گانه حل مسئله طراحی به گونه زیر است - لنگ، : - 1381
