بخشی از مقاله
چکیده
امروزه اهداف کلان کشورها در راستای حصول توسعه پایدار، از مسیر کاهش مصرف انرژی میگذرد و طراحی ساختمانها به دلیل سهم بالای مصرف انرژی 38 - درصد - نیازمند برنامهریزی مدون میباشند. مسئله اساسی این است که در راستای کاهش مصرف در ساختمانها، راهکارهایی تک بعدی اتخاذ میگردد که ملاحظات دیگر معماری در آن نادیده گرفته میشوند و تأثیر نامطلوبی بر بافت و سیمای شهری و حتی شیوه زندگی خواهد گذاشت. چنین نگرشی لطمه جبران ناپذیری به هویت معماری ایران خواهد زد.
یکی از مهمت رین سؤالهایی که مسیر مقاله را شکل میدهد را میتوان اینگونه بیان نمود که " چگونه می توان هویت اقلیمی را از کالبد معماری شهرها استخراج نمود و در معماری امروز به کار بست؟" به نظر میرسد در فرایند طراحی اقلیمی بناها، پس از اتمام فاز اول، یعنی آنالیز دقیق اطلاعات اقلیمی منطقه و استخراج جداول آسایش حرارتی، نیازمند ورود به فاز جدیدی خواهیم بود که مبین هویت کالبدی بنا باشد.
در این فاز - دوم - با واکاوی تأثیرات اقلیم بر فرم معماری، به استخراج الگوهای بومی " سازنده هویت اقلیمی" بناها خواهیم پرداخت. درنهایت با برقراری پیوند میان دادههای آسایش حرارتی فاز اول و الگوهای معمارانه فاز دوم، راهکارهای پایدار منحصربهفردی در امتداد کاهش مصرف انرژی و غنای هویت منطقه بدست خواهد آمد. به همین منظور در ادامه پژوهش، یکی از اقلیمهایی که از مصرف کنندگان عمده انرژیهای فسیلی در فصول گرم به شمار میروند - گرم و مرطوب- شهر آبادان - به عنوان نمونه موردی انتخاب و ساختمانی بر پایه فرایند "طراحی اقلیمی هویت محور" در سایت فوق طراحی و آنالیز خواهدگردید.
-1 مقدمه
در راستای رشد روزافزون ساخت و ساز در استان خوزستان، هویت و کیفیتهای بصری منطقه دستخوش دگرگونی و ناخوانایی گشته است. این مقوله تا حدودی از عدم تأثیر مؤلفههای هویتساز بر فرایند طراحی بناها ناشی میگردد. معماری هر شهر خصوصیات اقلیمی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی منطقه را در درون خود نهفته دارد که در مجموع هویت شهر را می-سازند. ازطرفی طراحی ساختمانهای مسکونی هنگامی مقبولیت خود را تثبیت میکنند که مبتنی بر معیارهای برخاسته از توان سرزمین و جامعه شکل بگیرند و با گذشت زمان، همچنان توان پاسخگویی خود را حفظ کند. این درحالیست که متأسفانه در دنیای امروز، تحولات سریع فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی، هویت شهرها را به چالش کشیده است و در این میان حتی هویت اقلیمی شهر دستخوش تغییر شده است. درحالیکه اقلیم به عنوان یکی از شاخصهای منطقه در طول زمان تغییر چندانی نکرده است.
دستیابی به آسایش حرارتی در بناهای اقلیم گرم و مرطوب، ترجیحاتی را به معماری وارد میسازد که پیروی از این دستورات، نه تنها تأثیر بسیاری بر کالبد بنا می نهد، بلکه سازگاری محیطی و ماندگاری بالایی به همراه خواهد داشت. به نظر میرسد با واکاوی تأثیرات اقلیم بر فرم معماری و استخراج الگوهای بومی سازنده هویت اقلیمی بناها، راهکارهای مناسبی در راستای بازگرداندن هویت کالبدی به شهرهای جنوبی ایران به دست آید.
در این راستا فرایند طراحی معماری اقلیمی هویت محور را به سه مرحله تقسیم نموده و در فاز اول به آنالیز دقیق اطلاعات اقلیمی منطقه و استخراج جداول آسایش حرارتی خواهیم پرداخت. در فاز دوم با واکاوی تأثیرات اقلیم بر کالبد ساختمان، به استخراج الگوهای بومی "سازنده هویت اقلیمی" بناها خواهیم پرداخت. درنهایت با برقراری پیوند میان دادههای آسایش حرارتی فاز اول و الگوهای معمارانه فاز دوم، راهکارهای پایدار منحصربهفردی در امتداد کاهش مصرف انرژی و غنای هویت کالبدی منطقه بدست خواهد آمد.
-2 تعیین نوع اقلیم منطقه
به منظور بهرهگیری از مطالعات تطبیقی و نحوه مواجهه با شرایط اقلیمی در مناطق مختلف با اقلیم یکسان، تعیین دقیق نوع اقلیم منطقه پایهای محکم قلمداد میگردد. روشهای مختلفی جهت تعیین اقلیم مناطق مختلف مورد استفاده قرارمیگیرند که از میان آنها روش آمبرژه در این مقاله مورد استفاده قرار گرفته است. با توجه به نتایج حاصل و نمودار اقلیم-نمای آمبرژه اقلیم منطقه، بیابانی گرم میانه میباشد. - جدول - 2 شاخص اقلیم نمای آمبرژه بصورت زیر تعریف شده است:
=Q2 شاخص اقلیم نمای آمبرژه =P میانگین بارش سالانه به میلیمتر =M میانگین حداکثر حرارت در گرمترین ماه سال به کلوین =m میانگین حداقل حرارت در سردترین ماه سال
جدول :1 نتایج حاصل از طبقه بندی اقلیمی به روش آمبرژه - نگارنده -
از ویژگیهای مهم این مناطق دو فصلی بودن آن است، به این معنی که تابستان آن بسیار گرم و طولانی و زمستان آن ملایم و کوتاه با هوایی بهاری یا پاییزی است. در این دو سوم ایام سال هوا گرم و در نیمی از این ایام شدت گرما از حد تحمل خارج است. این در حالی است که به دلیل بالا بودن رطوبت هوا امکان استفاده از برودت تبخیری آب نیز وجود ندارد. در کمتر از یک سوم سال، هوا سرد میشود که شدت آن زیاد نیست.
-3 آنالیز پارامترهای اقلیمی
شهر آبادان به دلیل واقع شدن در یک موقعیت جغرافیایی خاص، شرایط توپوگرافی و سامانه های اقلیمی مؤثر بر منطقه از اقلیمنسبتاً گرمی برخوردار است به طوریکه دمای هوا در سردترین ماه 7 درجه سانتیگراد میرسد و در گرمترین ماه سال از 46 درجه سانتیگراد فراتر میرود و به همین جهت شرایط زیست اقلیمی ویژهای را به خود اختصاص داده است. - لشکری، - 207:1390 از نظر آسایش انسان این اقلیم دارای تابستانهای بسیار گرم و نیمه خشک و زمستانهای معتدل است و سه مؤلفه دمای هوا و رطوبت و تابش از عمده ترین عناصر سازنده این اقلیم به شمار می روند. در ادامه پژوهش، خصوصیات موثر سه مؤلفه فوق مطرح گشته و مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
1-3 دمای هوا
در 10 تا 12 ماه از سال نیاز به سایه احساس می شود، در عین حال 7 تا 9 ماه از این ایام، سایه به تنهایی کفایت نمی-کند و استفاده از مصالح مناسب میتواند شرایط مناسب را در داخل ساختمان فراهم کند. حدود 3 ماه از سال شبها هوا گرم است و باید از مصالح مناسب استفاده نمود. در 3 تا 4 ماه از سال حوالی سحر، افزون بر استفاده از مصالح مناسب و گرمای خورشیدی ذخیره شده در جداره های ساختمان ، استفاده از وسایل گرمایشی نیز الزامی است. استفاده از گرمای خورشید، تقرباٌی کمتر از 2ماه از سال مطبوع است
2-3 رطوبت
در این اقلیم در مواقع گرم میزان رطوبت و دمای هوا به حدی بالاست که از طریق برودت تبخیری نمیتوان دمای هوا را کاهش داد. همانگونه که از جدول شماره 1 استخراج میشود متوسط حداکثر ماهانه رطوبت نسبی در بیشتر ماه های سال در گروه رطوبتی 3و4 جدول ماهانی قرار می گیرند.
جدول :2 حداکثر ماهانه رطوبت نسبی - لشکری، - 214:1390
3-3 تابش
از نظر دریافت انرژی خورشیدی این اقلیم در محدوده تابش زیاد واقع شده است. - لشکری، - 212:1390 به دلیل بالا بودن دمای هوا و عدم وجود کوران هوای مناسب، لازم استا با راهکارهای موثری را در راستای کنترل انرژی تابشی در فصول گرم اتخاذ نمود.
-4 واکاوی تاثیرات اقلیم بر کالبد بنا
بی توجهی به امر احیاء و بازندهسازی بافتهای باارزش بدون توجه به محیط جغرافیایی در طراحی وایجاد بناهای جدید با بکارگیری الگوهای نوین وارداتی جدید ساخت و ساز، عدم احترام به ویژگیهای کالبدی وارزش های نهفته در ابنیه بافت قدیم، عدم رعایت اصول طراحی اقلیمی و جغرافیایی منجر به از بین رفتن هویت معماری بومی و کالبدی گردیده است. به طوریکه ساخت و سازهای جدید از اصول و معیارهای طراحی معماری بافت قدیم شهر پیروی نکرده و طر حهای ساماندهی نیز عموماً در جهت حفظ پوسته کالبدی بافت در حد فاصل گذرها و دانه بندیهای کالبدی میباشد.
بافت تاریخی هر منطقه گنجینهای از اطلاعات است که در بستر زمان به تکامل تدریجی دچار شده اند. در این حوزه با واکاوی تاثیرات اقلیم بر فرم معماری منطقه و استخراج الگوهای بومی سازنده هویت اقلیمی بناها، در صدد دستیابی به الگوهای بصری وابسته به اقلیم خواهیم بود.
به طور کلی خصوصیات فرمی ساختمانهای بومی منطقه نسبتا متراکم، درونگرا و غالباً یک یا دو طبقه اند و تبادل حرارت از طریق جداره ساختمان در حداقل ممکن قرار دارند. در بافت قدیمی شهر، بدون استثناء کلیه ساختمانها دارای حیاط مرکزی نسبتا کوچک و عمیق - با دیوارهای مرتفع - هستند تا بیشترین سایه را فراهم نمایند. فضاهای مختلف دور تا دور حیاط را احاطه کرده اند. نسبت مساحت زیربنای هر واحد مسکونی به مساحت زمین آن بسیار زیاد است.
