بخشی از مقاله
چکیده
مقاله حاضر برگرفته از پروژه تحقیقاتی" پهنه بندی و راهنمای طراحی اقلیمی، اقلیم گرم و مرطوب -استان خوزستان "است که در آن راهنما یا توصیه نامه طراحی برای نقاط مختلف استان خوزستانو مناطق گرم و مرطوب ایران به منظور ایجاد فضاهای سا لمتر و بهینه سازی مصرف سوخت تدوین شده است .این تحقیق با بررسی آمار و اطلاعات ایستگاه های هواشناسی واقع در نقاط مختلف استان خوزستانو مناطق مجاور آن، بررسی ویژگی های اقلیمی معماری مسکن شهر اهواز و محاسبات مربوط، پیشنهادها و توصیه های طراحی فضاهای مسکونی هماهنگ با شرایط اقلیمی نقاط مختلف استان شامل نحوه انتخاب سایت و محوطه سازی، سازماندهی پلان و فرم کالبدی ساختمان، بافت مجموع ههای ساختمانی، جهت استقرار ساختمان و اندازه و موقعیت پنجره ها، اندازه سایبا نها، نحوه ارتباط ساختمان با زمین، نوع مصالح ساختمانی و رنگ سطوح خارجی ارائه شده است.
واژه های کلیدی:طراحی اقلیمی، اقلیم گرم و مرطوب، شرایط شرجی، شرایط سخت اقلیمی، راهنمای طراحی
-1مقدمه
ایجاد فضاهای سالم و تأمین شرایط آسایش برای کار و زندگی انسان، یکی از اهداف عمده و شناخته شده معماری پایدار است . طراحی اقلیمی، رویکردی از طراحی است که تلاش میکند با بهره گیری هرچه بیشتر از انرژی های تجدید پذیر موجود در طبیعت، تا حد امکان شرایط محیطی مناسبی در فضاهای زیستی مورد استفاده انسان ایجاد نماید.موقعیت و وضعیت خاص طبیعی جغرافیایی ایران، شرایط آب و هواییکاملاً متفاوتی را در نقاط مختلف این کشور پهناور پدید آورده است .طبیعی است که این تنوع آب و هوایی، لزوم پی شبینی شکل خاصی از محی طهای انسان ساخت را برای هر یک از مناطق مختلف اقلیمی ضروری می سازد.در مطالعات حاضر، سعی شده است تا از طریق بررسی متغیرهای آب و هوایی مؤثر در طراحی ساختمان ها بخصوص ساختمان های مسکونیو بررسی و تحلیل روش های بومی مقابله با شرایط سخت اقلیمی و روش های بهره گیری از شرایط مناسب آب و هوایی، توصیه ها و دستورالعمل هایی برای طراحی اقلیمی ساختمان در نقاط مسکونی استان خوزستان و مناطق گرم و مرطوب ایران ارائه شود.
موقعیت استان خوزستان شهر اهواز مرکز استان خوزستان میباشد. استان خوزستان با مساحتی حدود 66532 کیلومتر مربع در جنوب ایران بین 58 و 29 تا58 و 32 عرض جغرافیایی و 42 و 47 تا 39 و 50 طول جغرافیایی نسبت به نصف النهار مبداء قرار دارد. این استان از شمال به استان لرستان، از شمال شرقی به استان اصفهان، از شمال غربی به استان ایلام، از شرق و جنوب شرقی به استانهای چهارمحال و بختیاری و کهکیلویه و بویراحمد، از غرب به کشور عراق و از جنوب به استان بوشهر و خلیج فارس محدود میشود.خوزستان، سرزمینی هموار و بی عارضه است که جلگههای آن از رسوبات نرم رودخانهای پوشانده شده است. این استان به لحاظ موقعیت طبیعی به دو ناحیه تقسیم میشود : یکی ناحیه کوهستانی شمالی، که از بلندیهای زاگرس و کوههای بختیاری با شیب ملایم سرازیر میشود و دیگری ناحیه جنوبی، که بخش اعظم آن را دشتهای آبرفتی یا باتلاقی تشکیل میدهد.
-موقعیت شهرستان مرکز استان شهر اهواز است که فاصله هوایی آن تا تهران 551 کیلومتر و فاصله زمینی آن 881 کیلومتر است. طول سواحل جنوبی استان در مجموع 200 کیلومتر است. از بوشهر تا اروند رود حدود 120 کیلومتر و از اروند رود تا خرمشهر، 80 کیلومتر است.شهر اهواز، با مساحتی حدود 122/1 کیلومتر مربع، بین 19 و 31 عرض شمالی و 40 و 48 طول شرقی نسبت به مدارات مبدأ قرار دارد. بلندی آن از سطح دریا 12 متر میباشد. شهرستان اهواز دارای دو شهر اهواز و حمیدیه با جمعیت های 619/966 و 16/057 نفر می باشد . این شهرستان دارای یک بخش مرکزی و پنج دهستان است .شهر اهواز مرکز استان خوزستان در موقعیت 31 درجه و 20 دقیقه عرض شمالی و 48 درجه و 40 دقیقه طول شرقی واقع گردیده است ، مساحت آن 10/556 کیلومتر مربع می باشد که 16 درصد کل سطح استان است .
اهواز در بخش جلگه ای پست خوزستان واقع شده که از شمال به دزفول و شوشتر از شرق به رامهرمز و از جنوب به ماهشهر و شادگان و خرمشهر و از غرب به سوسنگرد محدود است .پستی و بلندی های شهر اهواز بجز در ارتفاعات کارون و بستر رود کارون از خصوصیات عمومی دشت خوزستان تبعیت می کند و از 0/4 تا 0/6 در هزار از شمال شرقی به جنوب غربی می باشد ، تنها بخش مرتفع این جلگه ارتفاعات کارون است که ارتفاع آنها حداکثر در شهر اهواز به 100 متر می رسد . رود کارون با عبور از میان شهر آن را به دو بخش تقسیم نموده ، ارتفاع بخش غربی شهر از 10 متر تا 20 متر نسبت به سطح دریا متغیر می باشد . در کناره غربی بیرون شهر تپه های فولی آباد با 30 متر ارتفاع قرار دارند . مرتفع ترین اراضی شرقی ارتفاعات کارون می باشد که بتدریج با حرکت به جنوب ، این اراضی تا 11 متر ارتفاع تنزل پیدا می کند . بطور کلی شهر اهواز به نسبت وسعت خود دارای اختلاف ارتفاع قابل توجهی در نقاط مختلف خود نمی باشد.
-2جغرافیای طبیعی
شهر اهواز از نظر تقسیمات اکولوژیکی جزو مناطق نیمه بیابانی - در قسمت جنوبی - و استپ گرم - در
قسمت شمال شرق - محسوب می شود کهدر منطقه اول آب تحت الارضی بالا و خاک آن شور قلیایی بوده و پوشش گیاهی آن را بوته های شور و مقاوم به خشکی مثل انواع گز تشکیل می دهد . خاک منطقه دوم دارای شوری کمتر ، حاصلخیز تر و پوشش گیاهی آن نیز غنی تر از قسمت نیمه بیابانی است . عمده اراضی کشاورزی اهواز نیز در این منطقه قراردارد. زیستگاههای متعدد در اهواز و حومه آن پذیرای پرندگان و حیوانات زیادی است که حاشیه رودخانه کارون با توجه به دارا بودن شرایط زیستی مساعد یکی از این زیستگاهها محسوب شده و گونه هایی از این حیوانات را در خود جای داده است . این جانوران به ترتیب کثرت تعداد عبارتند از انواع مرغابی - مهاجر - ، قمری - مهاجر - ، دراج - بومی - ، خرگوش - بومی - ، خوک وحشی - بومی - ، روباه - بومی - و انواع آبزیان مثل ماهی بنی ، خمری ، شیربت و غیره
-3موقعیت طبیعی
شهر اهواز در زمین مسطحی در طرفین رودخانه کارون بنا شده است ، در قسمت شمال و مرکزی شهر جلگه حاصل حاصلخیز و هموار قرار دارد. در حاشیههای شرق و غربی شهر تپههای ماسه ای و شنی قرار دارند، که جهت آنها به موازات ارتفاعات زاگرس جنوبی و از سمت شمال غرب به سمت جنوبشرقی میباشد. در قسمت جنوبی و جنوبشرقی جلگه خشک و بیحاصل مارون قرار دارد که دارای منابع عظیم گاز و نفت است. به علت وجود تپههای ماسه و شنزارهای فراوان که در شمالغرب و جنوبشرقی شهرستان قرار داشته همه ساله بر اثر وزش بادهای موسمی شنهای مزبور در سطح وسیع شهر به حرکت در آمده و جابه جا میشوند -شرایط اقلیمی و پوشش گیاهی
-4شرایط اقلیمی
شهر اهواز، مرکز استان خوزستان، در جنوب غربی کشور با عرض جغرافیایی 31 درجه و 20 دقیقه و طول جغرافیایی 48 درجه و 20 دقیقه قرار گرفته است.بر طبق تقسیم بندی اقلیمی ایران، شهر اهواز که بوسیله کوههای زاگرس از فلات مرکزی جدا شده است جزء اقلیم گرم و نیمه مرطوب محسوب میگردد. - اقلیم معتدل و مرطوب، اقلیم سرد، اقلیم گرم و خشک، اقلیم گرم و نیم مرطوب، اقلیم گرم و مرطوب - . خصوصیات این نوع اقلیم بطور عمده عبارتست از شدت میزان حرارت هوا و طولانی بودن فصل گرما، شدت رطوبت در مواقع شرجی هوا، وزش بادهای گرم و پر گرد و غبار.با توجه به مطالب فوق، اندازهگیریهای به عمل آمده در خصوص هواشناسی شهر اهواز بشرح ذیل میباشد :
الف- دادههای هواشناسی شهر اهواز آخرین اطلاعات دادههای هواشناسی اهواز در جداول ذیل آمده است.
ب- بارندگی مقدار بارندگی سالانه طی سالهای گوناگون متفاوت است و از 152 میلیمتر در سال 1375 تا 539 میلیمتر در سال 1376 تغییرمیکند اما طی یک دوره 30 ساله میانگین سالانه رقم 244 میلیمتر را نشان میدهد. بیشترین بارش باران در ماههای آبان، آذر و دی ثبت شده است و کمترین مقدار باران در اردیبهشت و خرداد باریده است و در ماههای تیر و مرداد و شهریور میزان بارش به صفر رسیده است.متغیر بودن مقدار بارندگی، امکان سیل گیری را مطرح میکند چنانچه سابقه سیل در شهر اهواز یافت میشود
