بخشی از مقاله
محیط های آموزشی و پرورشی کودکان بعد از محیط خانه و خانواده، بیشترین سطح ارتباط را با کودکان به تعامل میگذارند و حس تعلق به مکان، شرایطی برای شوق بازگشت به مرکز آموزشی و ماندن در آن فراهم آورده و از جمله عامل های اساسی در پیوند کودکان با محیط آموزشی می باشد . همچنین شرایط جسمی - روانی به مکان نوعی باور را نسبت به مکان در فرد ایجاد می کند که بالتبع اهداف کاربردی مکان و آموزش و پرورش را تحت تاثیر قرار می دهد.
هدف از تحقیق حاضر دستیابی به مکانی با اصول طراحی فضای ویژه برای کودکان با تاکید بر بهره گیری از قابلیت های فضایی و تاثیر این مکانها بر آموزش و پرورش، تفکرات و ذهنیات و رفتارهای کودکان می باشد . از آنجا که کودکان دارای نیازهای روانشناختی بسیار پیچیده تر از نیازهای بیولوژیکی و فیزیکی هستند، طراحی مرکز آموزشی و پرورشی با در نظر گرفتن روانشناسی رشد، ویژگی های روحی، سلامت و امنیت کودکان، درپرورش خلاقیت، تقویت حس همکاری و آموزش کودکان موثر می باشد . روش تحقیق حاضر تحلیلی توصیفی و کیفی و کاربردی است که از طریق مطالعه تحقیق می گردد. هدف از انجام این تحقیق بررسی کیفیات طراحی محیط آموزشی با شرایط جسمی- روانی کودکان می باشد تا احساسات مثبت را در آنان به وجود آورده و حس تعلق و وابستگی به مکان آموزشی را به دنبال داشته باشد.
.1مقدمه
امروزه عرصه ی تحرک و خودنمایی کودکان روز به روز کوچکتر و محدودتر می شود. بزرگسالان آگاهانه یا ناآگاهانه در بسیاری از موارد شهرها را برای برآوردن نیازهای روزمره خود ساخته و آماده می کنند . در شهرهای امروزی جایگاه مناسبی برای کودکان تعریف نشده است . در میان توانایی های مختلف انسان بدون تردید خلاقیت سازنده ترین و بنیادیترین آنهاست .دستیابی به قانونمندی هایی که به شناخت و تغییر جهان منجر شده بدون استفاده از نیروی خلاق انسان ها امکان پذیر نبوده است . با توجه به نقش اساسی خلاقیت در زندگی ضروری است که این توانایی ارزشمند در کودکان پرورش داده شود.
در طراحی برای کودک، طراح با دو مفهوم روبرو است :کودک و فضایی برای کودک . فضایی که متعلق به کودک است و کودک در آن به رشد همه جانبه دست می یابد . بر اساس مطالعات انجام گرفته طراحی و ساماندهی فضای با ویژگی های نهالزاماً کالبدی، بلکه بیشتر با تکیه بر مفاهیم آن و پاسخگو به نیازهای کودک و زمینه ساز رشد کودک باشد . - حداد، - 1389 فضا در کیفیت آموزش و پرورش و بروز خلاقیت نقش بسیار مهمی ایفا می کند، اما ساخت و سازهای معماری مختص به این امر بسیار کمرنگ است و شاید به جرأت بتوان گفت نه تنها محیط مناسبی برای آموزش و پرورش کودکان به ویژه با تأکید بر حس تعلق به فضا در ایران ساخته نشده بلکه در جهت عکس عمل کرده اند .
به دلیل فقدان فضای مناسب آموزشی در اکثر شهرستان ها و تعریف نادرست از فضا، با احداث یک بنا و امکانات اطراف موجود و نهایت با ایجاد فضای سبز اطراف آن با در نظر گرفتن فضایی شاد و مفرح جهت رشد و باروری خلاقیت کودک اقدام نموده اند .عامل دیگری به نام مکان آموزشی - فضایی که به آموزش کودکان تعلق داشته باشد با جمیع خصایص کودکانه - نیز اهمیت بسیار دارد تا کودکان بهتر بتوانند در محیط اجتماعی خود ارتباط عاطفی برقرار کنند با دانستن این مهم مکان و کمبود مکان های خاص کودکان باید طراحی مذکور بتواند کودکان را با پیچیدگی های زندگی آشنا ساخته و آنها را قادر بسازد تا خود را سازگار با آن نماید . - مقتدری، - 1392
نظام آموزشی-پرورشی ما در خانه و مدرسه و به طبع آن در جامعه، نه تنها این توانایی را در کودکان و نوجوانان پرورش نمی دهد، بلکه با شیوه های نامناسبی که به کار می برند، آن را سرکوب می کند . تأکید بر شوق انگیز بودن محیط و ایجاد شرایط لازم برای پیوند عاطفی میان کودکان در محیط آموزشی پرورشی گسترش روابط اجتماعی آنان و ایجاد محیطی با نشاط مستلزم- توجه به نقطه نظرات کودکان و همچنین ضوابط و استانداردهای کمی و کیفی مربوط به فضا می باشد .از این رو کودکان قبل از یادگیری به محیط علاقه مند می شوند و احساس می کنند ازاینکه در چنین جایی هستند خوشحالند.
.2 روش شناسی تحقیق
فضاهای آموزشی به ویژه فضاهای مختص کودکان می تواند با برقراری تعاملی صحیح بین آموزش کودکان و فضاهای آموزشی به ایجاد خلاقیت و ایده های خلاقانه در این گروه سنی بپردازد . به نظر می رسد که با عنایت به قابلیت های ویژه ای که در بحث محیط های خلاق و پویا و تاکید بر رفتار کودک وجود دارد، بکارگیری آنها در طراحی مجموعه بتواند ارتباط مناسبی بین طراحی فضای معماری و رفتار کودک برقرار کند . همچنین روانشناسی محیط دارای قابلیت های معنایی و کیفی فوق العاده ای است که می تواند در شکل گیری ایده ها و کانسپت طراحی، نقش کلیدی ای را بازی کند و پاسخ پرسش های فوق را با یکدیگر پیوند دهد.
در این تحقیق ابتدا با بهره گیری از نتایج پژوهش های صورت گرفته در زمینه مفاهیم آموزش وپرورش، رفتار کودک و طراحی معماری برای آنان در بستر مطالعات کتابخانه ای به فهم کامل موضوع و توجه به محدودیت ها در این مقوله همت می گماریم و سپس با روش تحقیق نظری و شیوه تحلیل استقرایی به واکاوی داده های اطلاعاتی می پردازیم تا طی استنتاج های صحیح و مبانی فکری مدون به اصول طراحی معماران مدرن پی ببریم. گردآوری اطلاعات بیشتر به روش کتابخانه ای و مطالعه نمونه ها و همچنین مصاحبه با اساتید مجرب و صاحب نظر می باشد .البته از برداشت های میدانی و مشاهده محیط نیز جهت تکمیل اطلاعات و شناخت الگوهای جاری رفتار در محیط صاحب نظران معماری مدرن استفاده خواهد شد.
.3 اهمیت و ضرورت موضوع
آغاز پرورش بسیاری از توانایی های انسان در دوران کودکی است، آغاز پرورش قدرت تخیل و خلاقیت نیز در دوره کودکی شکل می گیرد. از نظر فروید، منبع خلاقیت را باید در تجربیات دوره کودکی فرد یافت - شریعتمداری، 1344، - 410 تقویت تفکر خلاق برای رشد فعلی و آینده کودک و جامعه ضروری است . بنابراین آموزش و پروش کودکان ما بایستی به نحوی باشد که روحیه خلاقیت و نوآوری را در آنان ایجاد نماید . نبود فضایی که به کودک این اجازه را بدهد که رفتار از بنا لیست های همیشه، دست به خطا بزند و تازه ها را تجربه نماید کمتر دغدغه معماران بوده، بنابراین باید در خلق فضاهای این چنینی تمام خواسته های ذهنی و جسمی کودک را مد نظر قرار داده و تک تک اجزاء و عناصر براساس نیازهای کودک طراحی گردد.
در طراحی برای کودک، طراح با دو مفهوم روبرو است :کودک و فضایی برای کودک .فضایی که متعلق به کودک است و کودک در آن به رشد همه جانبه دست می یابد . بر اساس مطالعات انجام گرفته طراحی و ساماندهی فضای با ویژگی های نهالزاماً کالبدی، بلکه بیشتر با تکیه بر مفاهیم آن و پاسخگو به نیازهای کودک و زمینه ساز رشد کودک باشد. فضا در کیفیت آموزش و پرورش و بروز خلاقیت نقش بسیار مهمی ایفا می کند، اما ساخت و سازهای معماری مختص به این امر بسیار کمرنگ است و شاید به جرأت بتوان گفت نه تنها محیط مناسبی برای آموزش و پروش کودکان به ویژه با تأکید بر حس تعلق به فضا در ایران ساخته نشده بلکه شهرستانها در جهت عکس عمل کرده اند .
به دلیل فقدان فضای مناسب آموزشی در اکثر و تعریف نادرست از فضا، با احداث یک بنا و امکانات اطراف موجود و نهایت باایجاد فضای سبز اطراف آن با در نظر گرفتن فضایی شاد و مفرح جهت رشد و باروری خلاقیت کودک اقدام نموده اند. معماری تنها هنری است که ما را در برگرفته است و انسانها بیش از آنکه بر فضا تاثیر بگذارند از آن تاثیر می پذیرند . از این رو شکل کلی فضای معماری برای کودکان اهمیتی خاص دارد. ضرورت به تفکر واداشتن کودکان و برانگیختن حس کنجکاوی آنان در یادگیری آنها تاثیر بسزایی دارد از این رو مکان های آموزشی برای کودکان به عنوان محیطی جهت ایجاد کنش در کودکان نسبت به مفهوم پژوهش خواهد توانست محیطی فعال، به رشد رسیده و پویا را ایجاد نماید.
.4 پیشینه تحقیق
خواسته بشر در هر برهه ی زمانی رسیدن به پیشرفت و تعالی بیشتر است . اینکه از گذشته و حال فاصله گرفته و به سوی آینده به پیش رود . پیشرفت مسئله ای است که انسان همواره در پی آن بوده است. در بحرانی که امروزه با آن روبرو هستیم، نه تنها اقتصاد، سیاست و روابط اجتماعی، بلکه افکار و ارزشها تحت تاثیر قرار گرفته اند و علوم انسانی و اجتماعی هم قادر نیستند مانند گذشته پاسخ های مطمئنی را ارائه دهند، زیرا محصول یک فرهنگ وابسته به تمام ابعادآن است و می تواند جوابگوی بسیاری از پرسش ها باشد و امکان درک سایر جوامع را با تمام پیچیدگی و تعاملی که دارند فراهم کند . نظام آموزش و پرورش از باثبات ترین نهادهای اجتماعی است که قادر به آشکار کردن ساختار بنیادین زندگی ها و ذهنیت هاست .
اما می توان گفت هیچ فرمولی برای تعلیم و تربیت وجود ندارد . چگونه می توان موقعیتی پویا و پدیده زا نظیر موقعیت تربیتی را که پیوسته در حال تغییر و تحول بوده و از این نظر تسلط نیافتنی است، با فرمولی بیان کرد؟ *کانت *در رساله ی خود درباره تعلیم و تربیت تاکید می کند - تعلیم و تربیت مهم ترین و مشکل ترین مسئله ای است که انسان با آن درگیر است، و دو ابداع بشری را می توان مشکل ترین مسئله ی انسان به حساب آورد : هنر حکومت بر انسان ها و هنر تعلیم و تربیت آنها - این نظر فلسفی نشانگر ابعاد پیچیده و دشوار مسئله ی تعلیم و تربیت است .
از نظر ماکارنکو - تعلیم و تربیت فرآیندی اجتماعی است . - کودک در بطن واقعیت محیط که به طرز شگفت انگیزی پیچیده است در بی نهایت وارد روابطی می شود که پیوسته در حال رشد هستند و با روابط دیگر مرتبط می شوند .این روابط به دلیل رشد بدنی و اخلاقی کودک پیچیده تر خواهد شد . هدایت کل این تغییرات هر لحظه بر شخصیت و رشد کودک اثر می گذارند و وظیفه مربی هدایت و رهبری این رشد خواهد بود .
از این رو علم تعلیم و تربیت جدیدترین، متغیرترین و متنوع ترین علوم محسوب می شود . وظیفه آموزش و پرورش ساختن عضوی از یک گروه مانند جامعه مورچگان نیست، بلکه ایجاد موجودی است که در زمان حال و از خود فراتر رود. چگونه می توان موجودی این چنین تربیت کرد؟ چگونه می توان این پیچیدگی را درک کرد؟ جواب مسئله در یادگیری پیچیده فکر کردن است .به گفته روسو :باید اندیشیدن را آموزش داد.
بدون تردید در چنین نظامی یافتن یک نظریه ی عمومی در آموزش و پرورش که بتواند نقش و معانی را در تولید و باز تولید نشان دهد، ممکن نخواهد بود . اما مسلم است که آموزش و پرورش قلمرو مطالعاتی ممتازی است که انسان را در متن دنیا قرار داده است .آموزش و پرورش با نگرش های جدید و انعطاف پذیر شدن نسبت به جامعه و محیط می تواند گام های زیادی در راستای کمال و تعالی انسان بردارد2500 سال قبل کنفوسیوس تاکید می کرد که از راه تعلیم و تربیت است که انسان متعالی به وجود می آید .
