بخشی از مقاله
چکیده
امروزه در سیستم آموزش و پرورش کشور به محیط و فضاهای آموزشی کودکان کمتر توجه می کنند. با توجه به اینکه کودکان به عنوان آینده سازان کشور محسوب می شوند و باید مکانهایی که به آموزش و پرورش آنان می پردازند دارای فضای مناسبی باشند تا کودکان در آن محیط بتوانند به راحتی پرورش یافته و به رشد و خلاقیت برسند ولی متاسفانه محیط های آموزشی که در حال حاضر در کشور وجود دارند ، نه تنها دارای فضای مناسبی نیستند بلکه در بیشتر مواقع حس کنجکاوی و خلاقیت کودکان را نیز از بین می برند .
از این رو طراحی فضاهای آموزشی برای کودکان با توجه به نیازهای آنان به آموزش ،پرورش،رشد،تفریح باید به گونه ای باشد که از نظر کالبدی ،کیفیت های بصری ،ادراکی و جنبه های محیطی ،اقلیمی مناسب بوده تا کودکان و دانش آموزان بتوانند در چنین محیط هایی فرصت لازم را برای شکوفایی استعداد های خود را داشته باشند . هدف از این مقاله دستیابی به اصول طراحی فضاهای ویژه کودکان و دانش آموزان با تاکید بر قابلیتهای محیطی موثر بر رفتار و ذهن کودک می باشد. طراحی فضاهایی که از نظر مصرف انرژی به صورت معماری پایدار و استفاده ی حداکثر از منابع طبیعی در راستای پیشبرد افزایش رشد خلاقیت در کودکان می باشد ، می توان فراهم ساخت.
برای تحقق و رسیدن به هدف مورد نظر از روش توصیفی ،تحلیلی استفاده شده است .که این روش شامل مطالعات کتابخانه ای و تحقیقاتی می باشد .نتایج حاصل از این پژوهش ارائه ی اصول ،معیار ها و ابزارهای مشترک جهت خلق فضاهای معماری پایدار و انعطاف پذیری فضاهای آموزشی از جمله مدارس هستند ،رویکرد معماری پایدار در طراحی فضای آموزشی می تواند علاوه بر صرفه جویی در انرژی وکاهش اثرات زیست محیطی باعث امنیت روانی در کودکان شود، تا آنها بتوانند آزادانه فکر کنند به جست وجو بپردازند تا بتوانند به خلاقیت و رشد برسند .
-1 مقدمه
فرآیند رشد انسانها در کودکی تاثیر بسزایی در شخصیت آنان دارد .رشد کودک در سالهای اولیه زندگی متاثر از عوامل بسیاری است. فعالیت به عنوان عوامل اصلی ،تکامل و رشد کودک به شمار می رود که این رشد و تکامل و فرآیند یادگیری در ارتباط با فضا و محیطی که کودک در آن می باشد موجب می گردد. تحقق این امر مهم که کودکان سرمایه های یک ملت به شمار می آیداز طریق بکار گیری المانهای طراحی معماری که منطبق با شرایط جسمی و روانی کودک امکان پذیر است.
در دنیای امروز همگام با تغییرات اجتماعی ،اقتصادی و پیشرفتهای علمی و فن آوری موضوع توسعه ی پایدار به عنوان یکی از اصلی ترین معیارها در طراحی فضاهای آموزشی در آمده است.این فضاها باید با نیازهای کودک و معلم ،با پیشرفت علم و تکنولوژی تطابق داشته تا کودک بتواند در یک محیطی خلاقانه و در یک نظام سیستمی مناسب به رشد کافی برسند . امروزه نیز باید بتوان این سیستم آموزشی کشور را که از نیازهای اساسی هر کشوری محسوب می شود از لحاظ محیطی و بصری تقویت نموده تا کودکان بتوانند به خلاقیت ورشد فکری برسند که این امر با یک معماری صحیح و پایدار تحقق پیدا می کند . کاربری های آموزشی و فضاهای سبز ،سازگار و مناسب از نظر سالم سازی هوا و ایجاد چشم انداز خوب بصری و محیطی آرامش بخش در شرایط فراگیری ، بسیار موثر است .
-2-1بیان مسئله
در حال حاضر فضاهای فیزیکی ،مکانهای آموزشی یک محیط بی روح بوده و فاقد تاثیر در فرآیند یادگیری محسوب می شود .در حالی که یکی از عوامل موثر تربیتی در آموزش و پرورش نوین چگونگی معماری فضای آموزشی است . فضاهای آموزشی از جمله فضاهای بسیار مهم یک جامعه محسوب می شود که در ساختار اجتماعی ،فرهنگی جامعه نقش بسزایی دارد. نظام آموزشی و فضاهای آموزشی دو عامل مهم در پرورش و رشد کودکان و نوجوانان به شمار می رود،از این رو باید در سیستم نظام آموزشی کشور تغییرات چشم گیری به وجود آورد . تا بتوان ضمن فراگیری مفاهیم و مطالب علمی ،زمینه رشد و خلاقیت کوکان را بخصوص در سالهای اخیر فراهم ساخت . اهمیت دادن به فضاهای آموزشی با رعایت و با پیگیری معماری پایدار در طراحی و خلق محیط های متناسب با خواسته های روانی دانش آموزان رابطه تنگاتنگی وجود دارد که باید در تحقق این امر مهم که به آینده ی کشور روشن تاثیر زیادی دارد ،کوشید.
-3-1اهمیت و ضرورت تحقیق
معماری فضاهای آموزشی ،موضوع مورد بحث و مجادله در بساری از کشورهاست .بحق همه به این امر باور پیدا کرده اند که معماری مدرسه نقش بسیار موثری در آموزش فرزندان کشور دارد .تجربه های نوین معماری که در کشورهای مختلف جهان عموما بر آزاد سازی استعدادهای نهفته ی کودکان تکیه می کنند . ما نیز با خلق فضاهای فیزیکی مناسب که با استفاده از منابع طبیعی ادغام شده با معماری ساختمان ،بتوانیم گامی بلند بر سیستم نظام آموزشی کشور بر داریم . کودکان امروز باید بتوانند مدیریت آینده را بر عهده بگیرند و این وظیفه ما را سنگین تر می کند تا آنان را برای آینده آماده سازیم تا دورانی که باید کودکان علاوه بر زندگی در جامعه ی امروز ،باید بتواند خلاقانه بیندیشند و با ایجاد نوآوری به حل مشکلات بپردازند.
-4-1بررسی سایت و نمونه های مورد مطالعه :
چند نمونه از مدارسی که در ذیل معرفی شده، بیانگر چگونگی بکارگیری انرژی طبیعی در معماری فضاهای آن که به صورت معماری کاملا پایدار طراحی شده است :
-1-4-1مسجد و مدرسه آقا بزرگ کاشان :
این مجموعه نمونه ای از معماری سنتی ایرانی و متناسب با اقلیم کویر و یکی از زیباترین بناهای اسلامی است . بنای مسجد و مدرسه آقا بزرگ یکی از با شکوه ترین و زیباترین مساجد دوره ی قاجار در ایران به شمار می اید . این بنا در خیابان فاضل نراقی کاشان واقع شده است .همچنین ساختمان این مدرسه بصورت حیاط مرکزی طراحی شده است و فضاهای داخلی به حیاط گشوده شده اند .
تابستانی در دو طبقه قرار دارد . در قسمت سر درب , چهار بالا خانه ساخته شده است که در طرفین سر درب دو بادگیر مشاهده می شود که این بادگیرها با هدایت هوای مطبوع به شبستات تحتحانی و به زیر زمینی که شبستانها قرار دارد , تابستان گرم کویر را بر ساکنان این بنا قابل تحمل و دلپذیر می سازد . پس از ورود به محوطه ی مدرسه , دو صحن فوقانی و تحتانی حجره های محل سکونت طلاب و گنبد آجری یا شکوه و گلدسته های دو طرف آن خود نمایی می مند . علاوه بر این دو حیاط خلوت, آب انبار بزرگ , شبستان دیگری در پشت گنبد , ساختمان مسجدی که در جنب گنبد واقع است و محراب کاشی کاری واقع در شبستان جنب گنبد که در حقیقت مجموعه ای است از هنر های کاشی کاری , گچ بری کتیبه نویسی , مقرنس کاری و نقاشی ,از جمله متعلقات این بنای عظیم است [1].
-2-4-1مدرسه ی هنر در سنگاپور:
انسان اگر بتواند محل تحصیل خود را انتخاب کند بدون شک مدرسه هنری که سقف آن پوشیده از گیاه ا ست را انتخاب می کند . مدرسه
ای که ظاهر آن نمایان محلی برای کسب هنر می باشد , به طوری
که انسان از دیدن این معماری عجیب و زیبا سیر نمی شود و هر
آنچه به آن می نگرد به زیبایی و شگفتی آن بیشتر پی می برد و در فکر فرو می رود .
طراح هنرمند این مدرسه , فناوری های نوین و نما برداری را با بهره گیری از خلاقیت طوری خلق کرده است که هر بیننده ای را متحیر می سازد . در حیاط مدرسه از آب نما برای ایجاد رطوبت و از گیاهان جهت هدایت بادهای مطلوب به ساختمان و گردش هوا در اطراف ساختمان استفاده شده است . مدرسه ی آقابزرگ دارای شبستانهای زمستانی و تابستانی , صحن زیبای دو طبقه و حجره های متعدد می باشد .
پس از هشتی با عبور دو دالان مسقف عریض , به صحن مدرسه دست می یابیم که در میان این دو راهرو , دو شبستان وسیع زمستانی و نمای شیشه ای ساختمان و پوشش گیاهی سقف مدرسه هنر،شاهکار برجسته ای را پدید آورده است که از گرما وحرارت خورشید کاسته و اجازه ی عبور نوروحرارت به فضاهای طبیعی را فراهم می سازد . دیوارهای شیشه ای بکار گرفته شده در ساختمان به سهولت تبادل دید بین داخل و خارج را ایجاد می کنند و باعث رو شنایی کامل تمامی استودیو ها و کلاس های درس به طور طبیعی در طول روز می گردند .
پشت بام مدرسه هنر که این ساختمان را نسبت به دیگر ساختمانهای سنگاپور متمایز ساخته است , این پشت بام دارای قوسهایی ظریف با پیچ و خم های زیباست که ساختمان را از میان ساختمانهای دیگر محوطه ی مدرسه جدا می سازد . خط ما بین گیاهان و چمن های سقف در نزدیکی زمین به طور زیبایی محو گردیده , بطوری که سقف با شیبی ملایم به راحتی به زمین متصل می شود . فضای سقف برای بر گزاری تجمع های خصوصی و غیر رسمی استفاده می شودکه این فضا شوروهیجانی وصف نا شدنی را درانسان ایجاد می کند .
پوشش عایق کاری در پشت بام ها علاوه بر خنک کردن محیط اطراف , آبیاری چمن ها و گیاهان را آ سان و بدون مشکل نموده است .ترکیب چمن ها باگیاهان محلی ,تنوعی را به وجود آورده است.کفهای سیمانی و ماسه ای در قسمتی از زمین و استفاده از نرده های چوبی و بی رنگ فضاهای داخلی را بسیار متنوع نموده است . هدف از طراحی این مدرسه القا و الهام بخشیدن به دانش آموزان می باشد که بتوانند بابهره گیری از قوه ی تفکر خود آثار هنری زیبا خلق کنند، مدرسه هنر برای معلمان و دانش آموزان تجربه ای جدید از چشم انداز و مناظر زیبا در هر ارتفاع می باشد .
-5-1اهداف تحقیق
· نشان دادن اهمیت فضاهای آموزشی به خصوص برای کودکان و تحقیق و پژوهش مبانی طراحی معماری پایدار فضاهای آموزشی.
· ارائه راهکارهایی برای خلق فضاهای آموزشی نوین با دستیابی به محیطی کاملا آموزشی و پایدار.
· ایجاد علاقه در کودکان و دانش آموزان به وسیله تشویق آنها به کشف و خلاقیت و تحقیق و مطالعه .
· ایجاد فضای مناسب ،برای تغییر نگرش نسبت به آموزش و پرورش در کودکان.
-2تعریفی بر آموزش و پرورش
مجموعه نظام آموزش و پرورش به سیستمی اطلاق می شود که در آن دو مغیر - آموزگار و فراگیر - به طور مستمر به آموزش و پرورش می پردازند .
-1-2آموزش
منظور از آموزش ، فعالیتی است که در خدمت پرورش و کار آموز قرار می گیرد .آموزش ،ابزار پرورش کار آموزی است.
-2-2پرورش
منظور از پرورش مجموعه ای از دانسته ها و توانایی هایی که در شکل گیری شخصیت خویش به آن دست پیدا می کنند . از این رو پرورش دادن یعنی به فعالیت در آوردن استعدادهای درونی است که بالقوه در انسانها موجود است .
-3-2دیدگاههای نظام آموزشی
هدف از نظام و سیستم آموزشی تعلیم و تربیت و یا آموزش و پرورش می باشد . که به افراد جامعه کمک می کند تا در طول زندگی خود رشد کرده و به سوی سعادت در زندگی حرکت کنند . آموزش به کودکان باید در راس همه سیستم آموزشی در جهت هدف مشخص قرار گیرد.تا آنان بتوانند با تکیه بر خلاقیت پرورش یافته و اداره ی آینده ی جامعه را بر عهده بگیرند.[2]
-3تعریف خلاقیت
خلاقیت می توانند معانی و تعاریف مختلفی داشته باشند و برای شکل گیری آن , عواطف مختلفی تاثیر گذار هستند . مانند عواطف ,عادات , سلایق و یا حتی طرز فکر ,به همین خاطر صاحب نظران تعاریف مختلفی ارائه نموده اند . »استیفن رابینز : « خلاقیت را به معانی توانایی ترکیب اندیشه ها ونظرات دریک روش منحصر به فرد با ایجاد پیوستگی بین آنان بیان می کند . در سیستم نظام آموزشی چهار عامل نقش مهمی دارند : .1آموزگار .2دانش آموزان .3محتوای آموزش .4فضای آموزشی
-1-3محیط آموزشی پایدار
امروزه فضاهای آموزشی به دلیل محدودیتهای خاص خود ویژه گی های یک محیط آموزشی مناسب را دارا نیستند و به همین دلیل نمی توانند کارایی مناسبی داشته باشند اما باید تمام تلاشها را بکار بست تا این محیط ها را به یک فضای آموزشی خلاقانه تبدیل کرد . ساختمان فضای پایدار بر پایه اصول صرفه جویی در مصرف انرژی و حفاظت محیط زیست طراحی می شود . در این نوع از فضای آموزشی تنها هدف , اصول زیست محیطی و مصرف کمتر از منابع انرژی نیست بلکه اهمیت آن در تاثیری است که در روحیه دانش آموزان دارد.شکل و چیدمان کلاسها ,رنگ,نورو تهویه , امکانات آموزشی ,دکراسیون داخلی و همه وهمه در آموزش پذیری و ایجاد علاقه و رغبت در دانش آموزان موثر است [3].
-2-3اهداف محیط آموزشی
محیط آموزشی پایدار , آموزش و پرورش خود را به دنبال هدف خاصی پیش می برند این فضاها سعی بر این دارند که همه ی کودکان و دانش آموزان با آسایش کامل و بابرنامه ریزی صحیح به کشف نیروهای خلاقانه ی خوددست یابند تا بتوان درآینده به یک جامعه ی روشن دست یافت.
