بخشی از مقاله
چکیده
اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی، یکی از اختلال های عصبی - رفتاری کودکان است، که به عوامل وراثتی و محیطی متعددی بستگی دارد، و باتوجه به باقی ماندن بار اختلالات تا دوران بزرگسالی توجه بهنگام در درمان آن از اهیمیت بسیاری برخوردار می باشد. با وجود اهمیت این موضوع متاسفانه در جامعه فضای معماری مناسب مختص کودکان دارای اختلالات روانی حهت ارائه خدمات مناسب و درمان این کودکان وجود نداشته و یا در صورت وجود متناسب با نیاز این کودکان طراحی نگردیده است.
با توجه به اینکه نقش فضا و کالبد معماری در درمان کودکان با اختلال نارسایی توجه/بیش فعالی و اهمیت این موضوع در روند بهبود آنان اثبات گردیده است، لذا هدف پژوهش حاضر مطالعه ی بررسی اثرات فضای معماری بر رفتار این گروه از کودکان جامعه می باشد. به این منظور پس از معرفی خصوصیات این کودکان روش کار با استفاده از بررسی مقالات و کتب مربوطه انجام شده است، نتایج این پژوهش تاثیر مثبت فضای معماری را بر رفتار این کودکان نشان می دهد.
-1 مقدمه
اختلال نارسایی توجه/بیش فعالی یکی از شایع ترین اختلال های عصبی -رفتاری در کودکان مدرسه ای است و کودکان بسیاری را در جهان تحت تأثیر قرار داده است. این اختلال با اسامی متفاوتی چون بد کارکرد جزیی مغز، آسیب خفیف مغزی، کنش بیش فعالی دوران کودکی و نشانگان بیش فعال معرفی شده است. اما در آخرین ویرایش راهنمای تشخیصی و آماری اختلال های روانی این اختلال را نارسایی توجه- بیش فعالی نام گذاری کرده اند - .1 کرم شائی، عابدی و یارمحمدیان، . - 1393 فراوانی اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی در سنین مدرسه بین 3 تا 5 درصد می باشد.
نشانه های آن در چرخه زندگی از دوران کودکی شروع و گاه تا بزرگسالی نیز ادامه می یابد. این اختلال بر عملکرد فرد در زندگی خانوادگی مسائل تحصیلی - .3 خوشابی و دیگران، - 1385، به دلیل نشانه های بیش فعالی و بی توجهی در معرض انواع آسیب ها از جمله اختلالات رفتاری و همچنین خطر همراه شدن با سایر اختلالات قرار دارند - .4 شهیم و همکاران، - 1386، این در حالی است که اختلال های روانی و رفتاری دیگری از قبیل اختلال عملکرد، بی اختیاری ادرار، اختلال وسواس و اختلال اضطرابی، اختلال سلوک و اختلالات خلقی ممکن است اختلال بیش فعالی / نارسایی توجه را همراهی کنند.
عدم تشخیص و درمان این اختلال موجب ایجاد مشکلات آسیب شناختی جدی در زندگی فرد می شود - خوشابی و دیگران، . - 1385 اثرات محیط بر افراد می تواند مستقیم یا غیرمستقیم باشد و ویژگی ها و کیفیات محیطمستقیماً روی فعالیت ها، خلق وخو ها و ...عمل می کنند. محیط می تواند برای بروز رفتارهای خاص، مراحل شناخت، خلق وخوها تسهیل کننده یا بازدارنده باشد. می توان این گونه بیان کرد که محیط های بازدارنده تأثیر بیشتری دارند تا تسهیل کننده ها. برخی اوقات به نظر می رسد که رفتارهای جدید از تغییرات محیطی پیروی می کنند ولی به عنوان نتیجه، فعالیت محیط هایی که همچون کاتالیزور ها عمل می کنند، بهتر درک می شوند، آنها رفتارهایی را کهقبلاً توسط محیط های بسیار بازدارنده مسدود شده بودند، رها می کنند.
در شرایطی که افرادی بنا بر دلایلی در بعضی قسمت ها توانایی هایشان کاهش یافته است، محیط ها تأثیرات بیشتری بر آن ها دارند. چنین افرادی به استرس وتلاش بیشتری برای غلبه بر اثرات بازدارنده نیاز دارند. در این موارد، محیط های بسیار حمایت کننده ضروری می شوند - .6 راپاپورتٌ، . - 2005 دارو درمانی به تنهایی بر عملکرد آشفته ی خانواده و مشکلات رفتاری کودک موثر نیست و جواب گوی نگرانی های والدین نخواهد بود.
هیچ دارویی نمی تواند به کودک آموزش دهد که چگونه پرخاشگری و قانون شکنی خود را جبران کند - .7 خدابخشی کولایی، شاهی، نویدیان، مصلی نژاد، . - 1393 یکی از عواملی که در بهبود رفتار این کودکان موثر است تراکم فضا است - .8 ضرغامی، . - 1389 نور طبیعی از دیگر عوامل مثبت اثرگذار این اختلال می باشد. نور طبیعی و ارتباط بصری با محیط خارج در فضاهای زیستی انسان اعم از محل کار، فراغت، تفریح، تحصیل و ...علاوه بر افزایش کارایی و بازدهی موجب کاهش اضطراب، بهبود رفتار، و نیز حفظ و افزایش سلامتی و آسایش می شود - .9 پوردیهیمی و حاجی سید جوادی . - 1
بازی و بازی درمانی از زمره ی روش هایی است که به شیوه ای مثبت به رفتارهای هیجانی و تکانشی تعادل می بخشد - .10 اشکان، حمیدی، آقایی، . - 1393 هم چنین به عنوان یک توجیه علمی در مورد کاهش نشانه های اختلال، می توان به نقش والیدن، که بیشترین تعامل را با او دارند به ویژه مادر، توجه کرد - .11 شاپورآبادی، پور محمد رضایی تجریشی، محمد خانی، . - 1391 از دیگر عواملی که باعث افزایش آرامش این کودکان می گردد فضای باز و سبز است.
- 12 - شرمان و دیگران در سال 2005 تحقیقی با مضمون تأثیر محیط های ساختمانی و طبیعی بر سلامت کودکان انجام دادند که نتایج آن نشان داد امکان دسترسی و ارتباط با فضاهای سبز و قرار گرفتن در معرض طبیعت، احتمال کاهش استرس، بهبود تعاملات اجتماعی و کارکرد شناختی را به همراه دارد. همان طورکه اشاره شد، درک تأثیرات محیط بر توجه در کودکان مبتلا به بیش فعالی ممکن است به درک علل وبهبود در درمان منجر شود.
تحقیقات نشان داده است که محیط های طبیعی، خستگی حاصل از توجه را کاهش داده، زیرا در این محیط ها، از توجه غیراختیاری استفاده می شود .انجام یک فعالیت در یک محیط سبز قبل از انجام کار، می تواند توجه کودک را افزایش دهد. ارتباط با طبیعت ممکن است برکودکان دارای اختلال بیش فعالی/کمبودتوجه و اختلال نقص توجه به وسیله/کاهش علائم و بهبود توانایی آن ها برای تمرکز، تأثیر مثبتی گذارد .13 - تیلر،کوندسولیوانٍ ،. - 2001 بررسی های متعدد نشان داده است که درنظرگرفتن ویژگی هایی نظیر امکانات طبیعی قابل دسترس - از قبیل درختان، گل ها، زمینهای چمن باز، بوته های کوچک - در فضاهای بیرون از ساختمان، در میان کودکان مبتلا به این اختلال تأثیر بسزایی دارد .14 - سوانسون و دیگرانَ، . - 2004
-2 روش تحقیق
تحقیق معماری دارای دو ماهیت عمده است: اول آنکه جست و جویی است که از همه جهات، سازمان یافته می باشد ودوم آنکه ویژگی اساسی آن تولید دانش حتی در ابعاد به نسبت محدود و از طریق راه های مختلف و به خصوص برای کاربران ویژه است. روش تحقیق و شیوه مطالعاتی در این پژوهش روش کیفی می باشد، زیرا این روش دارای ماهیت چند رویکردی است که شیوه مناسب برای انجام تحقیقات در حوزه معماری می باشد. بررسی مبانی نظری و مفاهیم موضوع شامل بیش فعالی و روانشناسی و ... از طریق جمع آوری اطلاعات به روش کتابخانه ای صورت گرفته است. هم چنین پژوهشگر با بررسی نمونه های موردی مشایه با موضوع پژوهش به اطلاعات مربوطه دست یافته است.
-3 روش و ابزار گردآوری اطلاعات
مطالعات بر اساس روش کتابخانه ای شکل گرفته است این مطالعات داده های اولیه ی پزوهش را تشکیل داده است و بستری فراهم آورده تا یافته های نهای متکی به آن باشد. اطلاعات به وسیله مطالعه ی کتاب ها و مقالات با محتوای اختلالات روانی کودکان و کودکان بیش فعال و معماری برای کودکان رجوع شده است.
-5 یافته ها و جمع بندی
در نتیجه تجربه ی کودکان در محیط و مهارت هایی که کسب می نمایند، محصول تعامل متقابل کودک و محیط می باشد. محیط با ایجاد فرصت و تشویق وی به انجام فعالیت در رشد او تاثیرگذار بوده و در عمل و یادگیری وی، نقش مهم و محوری ایفا می کند.
