بخشی از مقاله
چکیده
مرکز مدیریت بحران باید به عنوان یک مرکز فرماندهی با مدیریت و برنامه ریزی مناسب پیش از بحران، توانایی سازماندهی کارآمد و اصولی در شرایط بحرانی ناشی از تهدیدهای طبیعی و انسان ساز، و بازسازی و ساماندهی پس از بحران را داشته باشد. توجه به اصول پدافند غیرعامل در مکانیابی و طراحی این مراکز و شناخت کامل انواع تهدیدها و در نهایت ارائه مدلی جهت مقابله با این تهدیدها می تواند گامی اساسی در جهت افزایش کارایی این مراکز باشد.
در این پژوهش به ارائه مدلی مبتنی بر سه لایه دفاعی و اصولی که در این لایه ها باید به آن ها توجه شود پرداخته شده است و در نهایت با در نظرگیری این اصول که مبتنی بر اصل های در نظر گرفته شده در پدافند غیرعامل است می توان یک مرکز مدیریت بحران کارآمد را طراحی کرد. جمع آوری اطلاعات در این پژوهش به روش کتابخانه ای و با استفاده از تجارب سازمان های مدیریت بحران در سایر کشورها انجام شده است.
-1 مقدمه
در کشورهای حادثه خیز پیامدهای ناشی از بحران ها، از عوامل اصلی بازدارنده توسعه به شمار می آیند. آثار عمومی وقوع حوادث عبارتند از مرگ و جراحت افراد، خسارات به اموال و تولیدات و خدمات و تأسیسات زیربنایی و در نتیجه تأثیر بر شیوه ی زندگی و ابعاد اجتماعی و روانی آن.
توجه به طراحی مراکزی جهت مدیریت در شرایط بحرانی می تواند از تاثیرات منفی ناشی از حوادث بکاهد. همچنین وجود مراکز مدیریتی کارآمد بعد از وقوع حوادث، در جهت ساماندهی در زمینه های گوناگون از امدادرسانی تا بازسازی امری ضروری است که متاسفانه کمتر به آن توجه می شود.
از دیگر موضوعات حیاتی، پایداری نسبی این مراکز در برابر حوادث است. مرکزی که مسولیت مدیریت در شرایط بحران را دارد خود باید بتواند حداقل امکانات لازم جهت مدیریت در شرایط بحرانی را تامین نماید. در این راستا رعایت اصول پدافند غیر عامل می تواند حداقل های لازم را جهت افزایش کارایی در مواقع بحران تامین نماید.
-2 تعاریف
-1-2 بحران
حادثه ای است که در اثر رخدادها و عملکردهای طبیعی و انسانی به طور ناگهانی به وجود می آید؛ مشقت، سختی و خسارت را به یک مجموعه یا جامعه انسانی تحمیل می کند و برطرف کردن آن نیاز به اقدامات و عملیات اضطراری و فوق العاده دارد.
-2-2 مدیریت بحران
فرایند برنامه ریزی و اقدامات مقامات دولتی و دستگاه های اجرایی دولتی و عمومی و شهرداری است، که با مشاهده، تجزیه و تحلیل بحران ها، به صورت یکپارچه، جامع و هماهنگ با استفاده از ابزارهای موجود تلاش می کند از بحران ها پیشگیری نماید یا در صورت وقوع آن ها در جهت کاهش آثار، ایجاد آمادگی لازم، مقابله، امدادرسانی سریع و بهبود اوضاع تا رسیدن به وضعیت عادی و بازسازی تلاش کند.
مدیریت بحران شامل چهارمرحله به شرح زیر است:
الف پیشگیری: مجموعه اقداماتی است که با هدف جلوگیری از وقوع حوادث و یا کاهش آثار زیانبار آن، سطح خطرپذیری جامعه را ارزیابی نموده و با مطالعات و اقدامات لازم سطح آن را تا حد قابل قبول کاهش میدهد.
ب آمادگی: مجموعه اقداماتی است که توانایی جامعه را در انجام مراحل مختلف مدیریت بحران افزایش میدهد که شامل جمعآوری اطلاعات، برنامهریزی، سازماندهی، ایجاد ساختارهای مدیریتی، آموزش، تأمین منابع و امکانات، تمرین و مانور است.
ج مقابله: انجام اقدامات و ارائه خدمات اضطراری به دنبال وقوع بحران است که با هدف نجات جان و مال انسان ها، تأمین رفاه نسبی برای آنها و جلوگیری از گسترش خسارات انجام می شود. عملیات مقابله شامل اطلاعرسانی، هشدار، جست و جو، نجات و امداد بهداشت، درمان، تأمین امنیت، ترابری، ارتباطات، فوریت های پزشکی، تدفین، دفع پسماندها، مهارآتش، کنترل مواد خطرناک، سوخترسانی، برقراری شریانهای حیاتی و سایر خدمات اضطراری ذیربط است.
د بازسازی و بازتوانی: بازسازی شامل کلیه اقدامات لازم و ضروری پس از وقوع بحران است که برای بازگرداندن وضعیت عادی به مناطق آسیبدیده با در نظر گرفتن ویژگی های توسعه پایدار، ضوابط ایمنی، مشارکت های مردمی و مسائل فرهنگی، تاریخی، اجتماعی منطقه آسیبدیده انجام می گیرد. بازتوانی نیز شامل مجموعه اقداماتی است که جهت بازگرداندن شرایط جسمی، روحی و روانی و اجتماعی آسیبدیدگان به حالت طبیعی به انجام میرسد. - سازمان مدیریت بحران کشور -
-3-2 پدافند غیر عامل
پدافند غیر عامل مجموعه ای از اقدامات غیر مسلحانه است که موجب کاهش آسیب پذیری نیروی انسانی، ساختمان ها، تأسیسات، تجهیزات، سرمایه ها، اسناد و شریان های کشور در مقابل عملیات خصمانه و مخرب دشمن می گردد که در برابر حوادث غیر مترقبه نیز امکان تعریف معنایی دارد.
از نظر لغت شناسی واژه ی پدافند از دو جزء پد و آفند تشکیل شده است. در فرهنگ و ادب فارسی پاد یا پد پیشوندی است که به معنای ضد، متضاد، پی و دنبال بوده و هر گاه قبل از واژه ای قرار گیرد، معنای آن واژه را معکوس می نماید که از آن جمله اند زهر و پادزهر، تک و پادتک، تن و پادتن. واژه ی آفند نیز به مفهوم جنگ، جدال، پیکار و دشمنی است
-4-2 اصول پدافند غیرعامل
در اکثر منابع علمی و نظامی دنیا اصول و یا موضوعات پدافند غیرعامل شامل 12 اقدام مشروحه ذیل میباشد که در طراحی و برنامهریزیها و اقدامات اجراییدقیقاً می بایست مورد توجه قرار گیرد:
-1 استتار Camouflage
-2اختفاء Concealment
-3 پوشش Cover
-4 فریب Deception
-5 تفرقه و پراکندگی Separation & Dispersion
-6 مقاومسازی و استحکامات Hardening
-7 اعلام خبر Early Warning
-8 جابجایی
-9 مکان یابی
-10 هشدار
-11 اطفای حریق و احیا
- 12 پناهگاه ها - فتحی رشید -
-3 پدافند غیر عامل
اصولاً شکل گیری شهرها از بدو زندگی یکجانشینی تاکنون تابع شرایط معینی بوده است. از مهم ترین این شرایط می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. استعداد محیط طبیعی
2. عامل دفاعی و نظامی
3. دلایل اقتصادی و بازرگانی
ملاحظات دفاعی و نظامی از جمله ی مهم ترین عوامل مؤثر در شکل گیری هر گونه سکونتگاه انسانی در تمام طول تاریخ بوده است. چنان که در ایران باستان- دوران پادشاهان آکاد، آشور و سپس در قرون بعد در امپراطوری های روم باستان و یونان باستان، استحکامات پدافندی همچون دیوارهای دفاعی، سد و خندق جزء لاینفک سکونتگاه های بشری به ویژه شهرهای مهم و پر رونق بوده است.
قابلیت های تدافعی این گونه استحکامات تا زمان توسعه ی توپخانه های آتشین -قرن 10م.- همپای عملیات دفاع عامل، ضامن اصلی حفظ حیات شهر و اهالی آن در شرایط هجوم بیگانگان محسوب می شده است. از این رو، شکل و نقشه ی شهر به طور همزمان تابعی از عوامل طبیعی و همچنین طرح استحکامات دفاعی آن بوده تا بدین ترتیب بالاترین درجه ی محافظت برای آن تأمین شود. شکل و طرح استحکامات در بسیاری موارد خود نیز از عوامل طبیعی همچون توپوگرافی یا لبه ی رودخانه ها تبعیت می نموده است.
بدین جهت شهر در تبعیت از عناصر دفاعی - اعم از طبیعی یا مصنوعی- گاه شکل هندسی - دایره، چند ضلعی، هشت ضلعی، مستطیل یا مربع- و گاه شکل غیر هندسی می یافته است. شهرهای مهم و مراکز قدرت به منظور نیل به بالاترین درجه ی محافظت برخوردار از نقشه ای دایره شکل بودند، زیرا دفاع از آن با چنین شکلی آسان تر از شهرهای دارای طرح مربع و مستطیل بوده است.
استفاده از فرم های خاصی همچون ستاره در ساخت باروها و استحکامات دفاعی در عصر باروت نیز از دیگر تمهیداتی بوده است که به منظور ایجاد اشراف توپ خانه مدافعین بر میدان نبرد و جلوگیری از نزدیک شدن توپ خانه مهاجمین انجام می گرفته است.
