بخشی از مقاله
چکیده
تخت سلیمان ارزش و تقدسی طبیعی در خود نهفته دارد و می توان آن راحماسه دائمی طبیعت و تمدنها دانست. در این پژوهش مشخص گردیدحضور هم زمان چهار عنصر طبیعی آب، باد، خاک و آتش عامل اصلی تقدس این فضاست. در این سایت یک ارزش طبیعی وجود دارد.
یکی از موضوعات مهمی که در محوطه های باستانی با افزایش بازدید کنندگان در طول سالهای اخیر، باید به آن توجه ویژه داشت، طراحی مسیر بازدید و ضرورت ها و نیازهای مورد نیاز درطول این مسیر می باشد؛ که علاوه بر تأمین نیازهای حفاظتی این مجموعه جهانی، تامین کننده نیازهای اولیه گردشگران مطابق استاندارهای جهانی است. به عبارتی تدوین مسیر حرکت با در نظر گرفتن کلیه شرایط که در محوطه ها قرار دارند از آن جهت حائز اهمیت است که تا هم بازدیدکنندگان بتوانند طی مسیر مشخص از تمامی بخش های بازدید داشته باشند و هم الزامات مختلف تدوین شده در راستای حفاظت اثر مد نظر قرار گیرد.
در این مقاله ضمن معرفی سایت میراث جهانی تخت سلیمان و ویژگیهای این اثر، به ضوابط و قواعد طراحی در سایت های میراث جهانی می پردازیم سپس به طراحی مسیر بازدید منطبق با اصول بیان شده در طول روند مطالعات پرداخته خواهد شد.
مقدمه
مجموعه تخت سلیمان به عنوان یکی از ده پروژه میراثی بزرگ کشور مطرح می باشد که در سال 82 به عنوان میراث جهانی به ثبت یونسکو رسیده است. با توجه به این اهمیت در سالهای اخیر کارشناسان و محققان، تحقیقات گسترده ای را تحت عناوین مختلف مرتبط با تخت انجام داده اند . محوطه باستانی تخت سلیمان که در بستر طبیعی منحصر به فردی ایجاد گردیده؛ حاوی اطلاعات ارزنده تاریخی، باستان شناسی، مردم شناسی و مذهبی است. خصوصیات این مجموعه، ظرفیت بالایی را برای پذیرش دسته های متفاوت گردشگری با گرایش های طبیعی، مذهبی، تاریخی، فرهنگی و مردم شناسی ایجاد نموده است.
در برنامه های کلان توسعه گردشکری این مجموعه میراث جهانی، فراهم آوردن زیر ساخت های مورد نیاز گردشکری در راستای هدایت و اطلاع رسانی بیشتر و با کیفیت تر به بازدید کنندگان این مجموعه ارزشمند از اهداف اساسی سازمان میراث فرهنگی می باشد. طبیعتأ با معرفی بیشتر این اثر جهانی با موج گسترده ای از گردشگران و بازدید کنندگانی مواجه خواهیم شد که دارای انتظارات کمی و کیفی بسیاری از این سایت جهانی از نظر خدمات رسانی و اطلاع رسانی هستند. در مجعوعه های تاریخی و فرهنگی، چنانچه ورود و خروج گردشگران طی ضابطه و برنامه تدوین شده ای نباشد؛ ضمن عدم معرفی بهتر اثر و جاذبه های تاریخی آن، با موجی از سردرگمی گردشگران در این محوطه ها مواجه خواهیم شد. طبیعتأ این مسئله منجر به بروز آسیب های احتمالی و گسترده ای در این سایت جهانی خواهد داشت.
حضور هم زمان چهار عنصر طبیعی آب، باد، خاک و آتش عامل اصلی تقدس این فضاست. هر چند که در میان نوشته های تاریخی نیز مسائل مختلفی در بیان و شرح تقدس این مکان آورده شده و به اثبات رسیده است. به نقل ازکتایون مزداپور»1 آذرگشسب مبنایی اساطیری دارد که بقیه آتشکدها ندارند. حتی آذرگشسب را در اساطیر ایران نقطه مهمی در فَِرشکَرد2 می دانند.
« همچنین در علوم معنوی چون ریکی3اعتقاد دارند؛ مثلثی با رئوس مکّه در عربستان، اهرام ثلاثه در مصر و تخت سلیمان در ایران چاکرای گلوی زمین را تشکیل میدهد که پیام این چاکرا برای کل جهان "اشاعه صلح و آرامش" است.تخت همان زمینی است که دیواری کامل پیرامون آن را احاطه کرده، محصور شده است. سکویی طبیعی، حاصل پایداری چشمهای جوشان که مایعی حیات بخش را از صلب زمین به میانه دشتی پهناور هدایت میکند. مایعی که در ظاهر آبی به زلالی اشک چشم مینماید اما در باطن و لایههای درونی خود ذراتی را در وجود حل نموده تا آنها را همچون مسافران راه طبیعت از دل زمین به پهنه بیکران آسمان هدایت کند.
وجه تسمیه تخت سلیمان
اسامی تخت سلیمان قبل از آن که به این نام خوانده شود به پهلوی گنزک4 یا گنجه و به رومی گزکا5 نامیده میشده و مورخان و جغرافی نویسان عرب آن را »شیز« گفتهاند. - سرافراز، - 1347 شیز یکی از دو مرکز آذربایجان بوده است که تأسیس آن را به افراسیاب تورانی منسوب میکنند.
این شهر در دوران اسلامی نیز دارای اهمیت بوده است، زیرا زمانی که خدیفه بن یمان، فرمانده عرب، به آذربایجان حمله میکند، مرزبان آن ولایت با خدیفه صلح کرده مشروط بر این که »خدیفه کسی را نکشد یا به اسیری نگیرد و آتشکدهای را ویران نسازد... و خاصه اهل شیز را از رقص و پایکوبی در روزهای عید و انجام مراسم باز ندارد...
بین پژوهشگران و محققان در مورد محل دقیق »شیز« اختلاف نظرهای زیادی وجود دارد، چنانچه مینورسکی - 1378 - ، مارکوارت - 1373 - و بارتولد » - 1358 - شیز« را در نزدیکی دریاچه ارومیه تصور کرده و عدهای نیز آن را مطابق با تبریز دانستهاند.
بیان مسئله
مجموعه میراث جهانی تخت سلیمان با 12هکتار مساحت، یکی از محوطههای تاریخی مهم کشور محسوب میگردد. اولین حفاریها در سال 1958 با سرپرستی هانس هینینگ فون در اوستن شروع گردید. این حفاریها چهره ناشناخته ویرانهها را آشکار ساخت. در این منطقه نشانهها و بقایای استقرار از هزاره اول ق.م تا قرن 11 هجری قمری ملاحظه میشود . اوج شکوفایی و آبادانی تختسلیمان مربوط به دوره ساسانی میباشد. ساختمان آتشکده آذرگشنسب در این مجموعه احداث و به عنوان مهمترین معبد مورد احترام ایرانیان زرتشتی در زمان ساسانیان بوده و نقش تعیین کنندهای در حیات سیاسی اجتماعی حکومت مذکور ایفا میکرد .
این آتشکده به مدت هفت قرن نماد اقتدار آئین زرتشت محسوب میشد. با ثبت این اثر باستانی به عنوان چهارمین اثر ایرانی در فهرست جهانی یونسکو، اهمیت آن افزون گشته و لزوم برنامه ریزی در راستای مطالعات و اقدامات عملی در این مجموعه ارزشمند، افزون گشته است. یکی از موضوعات مهمی که در محوطههای باستانی با افزایش بازدید کنندگان در طول سالهای اخیر، باید به آن توجه ویژه داشت، طراحی مسیر بازدید و ضرورتها و نیازهای مورد نیاز در طول این مسیر میباشد؛ که علاوه بر تأمین نیازهای حفاظتی این مجموعه جهانی، تامین کننده نیازهای اولیه گردشگران مطابق استاندارهای جهانی است.
به عبارتی تدوین مسیر حرکت با در نظر گرفتن کلیه شرایط که در محوطهها قرار دارند از آن جهت هائز اهمیت است که تا هم بازدیدکنندگان بتوانند طی مسیر مشخص از تمامی بخشهای بازدید داشته باشند و هم الزامات مختلف تدوین شده در راستای حفاظت اثر مد نظر قرار گیرد. در این پژوهش ضمن معرفی سایت میراث جهانی تخت سلیمان و ویژگیهای این اثر، به ضوابط و قواعد طراحی در سایتهای میراث جهانی میپردازیم سپس به طراحی مسیر بازدید منطبق با اصول بیان شده در طول روند مطالعات پرداخته خواهد شد.
اهمیت موضوع
مجموعه تخت سلیمان به عنوان یکی از ده پروژه میراثی بزرگ کشور مطرح میباشد که در سال 82 به عنوان میراث جهانی به ثبت یونسکو رسیده است. با توجه به این اهمیت در سالهای اخیر کارشناسان و محققان ، تحقیقات گستردهای را تحت عناوین مختلف مرتبط با تخت سلیمان انجام داده اند. محوطه باستانی تخت سلیمان که در بستر طبیعی منحصر به فردی ایجاد گردیده؛ حاوی اطلاعات ارزنده تاریخی، باستان شناسی، مردم شناسی و مذهبی است.
خصوصیات این مجموعه، ظرفیت بالایی را برای پذیرش دستههای متفاوت گردشگری با گرایشهای طبیعی، مذهبی، تاریخی، فرهنگی و مردم شناسی ایجاد نموده است. در برنامههای کلان توسعه گردشکری این مجموعه میراث جهانی، فراهم آوردن زیر ساختهای مورد نیاز گردشکری در راستای هدایت و اطلاع رسانی بیشتر و با کیفیت تر به بازدید کنندگان این مجموعه ارزشمند از اهداف اساسی سازمان میراث فرهنگی میباشد. طبیعتأ با معرفی بیشتر این اثر جهانی با موج گستردهای از گردشگران و بازدید کنندگانی مواجه خواهیم شد که دارای انتظارات کمی و کیفی بسیاری از این سایت جهانی از نظر خدمات رسانی و اطلاع رسانی هستند.
