بخشی از مقاله
چکیده
تخت سلیمان، نامی پر از رمز و راز و اعجاب بر محیطی پر رمز و رازتر و اعجاب انگیزتر. گویی خواست حضرت سلیمان - ع - از باری تعالی برای داشتن ثروتی بی منتها، تا اعصار کنونی نیز ریشه دوانده و برآورده شده است. مبحث بسیار ظریفی است، عبارت »تختسلیمان« پیوستگی عظیم مفهوم »تخت« و »سلیمان« پیامبر الهی را جلوهگر میشود و رمز و راز این دو عنصر را چنان در هم میآمیزد که کارشناسان بسیاری را مبهوت از فهم و درک واقعیات فضاو کُنه مسئله مینماید.
حضور هم زمان چهار عنصر طبیعی آب، باد، خاک و آتش عامل اصلی تقدس این فضاست. بررسی و شناخت این سایت به منظور ضرورت ها و نیازهای مسیرگردشگری - بازدید - در سایت های میراث جهانی با نگاهی ویژه به محوطه میراث جهانی تخت سلیمان - طراحی مسیر بازدید محوطه میراث جهانی تخت سلیمان - همچنین سعی شده است با شناخت کامل توان و استعدادهای بالقوه زمین، تا حد امکان کارکردهای مورد نیاز در قالب جانماییای هوشمندانه پیشنهاد گردد و از هر گونه خط کشیدن در قالبی صرفاً معمارانه به منظور ایجاد این عملکردها، پرهیز گردد.
مقدمه
مجموعه تخت سلیمان به عنوان یکی از ده پروژه میراثی بزرگ کشور مطرح میباشد که در سال 82 به عنوان میراث جهانی به ثبت یونسکو رسیده است. با توجه به این اهمیت در سالهای اخیر کارشناسان و محققان، تحقیقات گستردهای را تحت عناوین مختلف مرتبط با تخت انجام دادهاند. محوطه باستانی تخت سلیمان که در بستر طبیعی منحصر به فردی ایجاد گردیده؛ حاوی اطلاعات ارزنده تاریخی، باستان شناسی، مردم شناسی و مذهبی است. خصوصیات این مجموعه، ظرفیت بالایی را برای پذیرش دستههای متفاوت گردشگری با گرایشهای طبیعی، مذهبی، تاریخی، فرهنگی و مردم شناسی ایجاد نموده است.
در برنامههای کلان توسعه گردشکری این مجموعه میراث جهانی، فراهم آوردن زیر ساختهای مورد نیاز گردشکری در راستای هدایت و اطلاع رسانی بیشتر و با کیفیتتر به بازدید کنندگان این مجموعه ارزشمند از اهداف اساسی سازمان میراث فرهنگی میباشد. طبیعتأ با معرفی بیشتر این اثر جهانی با موج گستردهای از گردشگران و بازدید کنندگانی مواجه خواهیم شد که دارای انتظارات کمی و کیفی بسیاری از این سایت جهانی از نظر خدمات رسانی و اطلاع رسانی هستند.
در مجعوعههای تاریخی و فرهنگی، چنانچه ورود و خروج گردشگران طی ضابطه و برنامه تدوین شدهای نباشد؛ ضمن عدم معرفی بهتر اثر و جاذبههای تاریخی آن، با موجی از سردرگمی گردشگران در این محوطهها مواجه خواهیم شد. طبیعتأ این مسئله منجر به بروز آسیبهای احتمالی و گستردهای در این سایت جهانی خواهد داشت. وجود محدودیتهایی مانند تفاوت شرایط اقلیمی در فصول مختلف و وسعت گسترده این سایت جهانی و همچنین بررسیهای صورت گرفته در فصول مختلف؛ میتوان ملاحظه نمود در زمان بارش و فصول سرد بازدید از بعضی از بخشهای این سایت، امکان پذیر نیست. بر این اساس مطالعه مسیرهای موجود، شرایط بازدید از اثر در فصول مختلف و طراحی مسیر بازدید گردشگران با توجه به در نظر گرفتن ملاحضات مختلف، از اهمیت بالایی برخوردار است.
نوع و روش تحقیق
این تحقیق از نوع کاربردی بوده و در آن از دو روش اصلی به منظور دستیابی به پاسخ های نهایی برخی سؤالات و فرضیههای مطرح شده استفاده شده است.
روش تحلیلی تاریخی :
با مطالعه تاریخی و تحلیلی ساختارهای موجود در محوطه میراث جهانی تخت سلیمان، میتوان مسیر مورد استفاده گذشته را ت حدودی پیش بینی نمود و با استناد به آن در طراحی مسیر گردشگری کمک شایانی نماید.
روش مقایسه ای/ تطبیقی :
در این پژوهش با مطالعه مواد مشابه میراث جهانی کشور و تجارب طراحی مسیر بازدید در آنها و نیز زیر ساختمایهای گردشکری طراحی شده برای این محوطهها - طراحی مبلمان،تابلوهای راهنما و ... - در طراحی مسیر بازدید سایت مورد مطالعه از تجربیات آنها در صورت نیاز استفاده خواهد شد. دریافت سازمان فضائی محوطههای مشابه به منظور درک نظام شهری و ساختار اجتماعی آنها در دورههای زمانی یکسان؛ با بررسی نمونههایی چون فیروزآباد، بیشاپور و ... دریافت اتفاقات و رویدادهای فرهنگی - آئینی در محوطههایی با عملکردی یکسان با آذرگشسب؛ با بررسی نمونههایی چون آتشکدههای آذر برزین مهر ، آذر فرنبغ و ...دریافت راه کارهای باز زنده سازی فضاهایی چنین شاخص در مقیاس کلان بینالمللی برای فهم چگونگی برخورد با گردشگران در عصر حاضر؛ با بررسی نمونههایی چون آکروپلیس و پمپئی
روش استنتاجی و نتیجه گیریها :
روش استنباطی؛ در این روش استنباطهایی از گزارههای مقدماتی برای صدور حکم نهایی اصل قرارگرفته است. در این روش تجربه فضا، شهود دادههایی از طبیعت، بهره از خبرگی اساتید اهل فن و محلیهای آشنا با بستر منطقه برای فهم نکات پنهان مکان و مطرح نمودن قالب فرضیهها از منظر مکان، تأثیرگذار بوده است. روش استنتاج استقرائی؛ این روش نوعی روش عقلی و کاملاً منطقی بوده که از بررسی نمونههای مشابه به منظور دستیابی به منظر تاریخی تختسلیمان و همچنین راهبردهای آتی آن نشأت گرفته است.
روش جمعآوری اطلاعات
پژوهش حاضر بنا به ماهیت دادهها از طریق روشهای زیر گردآوری گردیده است.
1 -گردآوری اطلاعات از طریق مطالعات کتابخانه ای
با توجه به جهانی بودن سایت تخت سلیمان، تاکنون تحقیقات محدودی در ارتباط با این مجموعه صورت پذیرفته است. در این پژوهش سعی بر آن بوده است کلیهی این تحقیقات مورد مطالعه قرار گیرد. این تحقیقات شامل کتب انگشت شمار مرتبط با مجموعهی تخت سلیمان، پژوهشهای تحقیقی انجام شده در پایگاه پژوهشی مجموعه، پایان نامههای مرتبط با مجموعه در گرایشهای مختلف اعم از معماری، زمین شناسی، باستان شناسی، محیط زیست و... و همچنین کلیهی مقالات انتشار یافته در ارتباط با تخت سلیمان بوده است. برخی از این منابع به طور مستقیم مورد استفاده قرار گرفتهاند و پارهای از آنها تنها در مسیر مطالعاتی این پروژه راهگشا بوده است.
-2مطالعات میدانی
مطالعات این بخش از طریق بازدیدهای متعدد سایت در فصول مختلف سال و مصاحبه با محققین رشتههای مختلف و ساکنان بومی منطقه گردآوری گردیده است. نقشههای مورد استفاده در این پروژه از آرشیو پایگاه پژوهشی مجموعه تخت سلیمان و همچنین سازمان نقشهبرداری کشور تهیه گردیده است. کلیهی عکسهای به کار رفته در متن توسط نگارنده تهیه شده است.
بیان مسئله
در دهه 20 ه..ش. از قرن حاضر جرقهی شعلهای؛ روشنایی بخشِ قسمت عظیمی از تاریخ و فرهنگ ایران زمین با چند قطعه عکس هوایی از محیط تخت سلیمان و شناسایی موقعیت آن زده شد. مجموعه میراث جهانی تخت سلیمان با 12هکتار مساحت، یکی از محوطههای تاریخی مهم کشور محسوب میگردد. اولین حفاریها در سال 1958 با سرپرستی هانس هینینگ فون در اوستن شروع گردید. این حفاریها چهره ناشناخته ویرانهها را آشکار ساخت. در این منطقه نشانهها و بقایای استقرار از هزاره اول ق.م تا قرن 11 هجری قمری ملاحظه میشود
