بخشی از مقاله
عوامل موثر برشادکامی مدارس و ارتباط آن با بهداشت روانی دانش آموزان
چکیده
ایجاد نشاط و شادابی یکی از مؤثرترین راه ها برای افزایش بهداشت روانی در جامعه است، مدرسه بعنوان یک نهاد می تواند با بوجود آوردن زمینه ها و برنامه هایی باعث هر چه شاداب کردن جامعه شود. اگر در مدرسه شوق زندگی کردن بوجود آید خود به خود اثرگذار بر جامعه خواهد بود. انسان های شاد زندگی خود را تحت کنترل دارند، مسئولیت پذیرند، هدفمند هستند، دید مثبت به زندگی دارند. آینده نگر وامیدوارند و در مقابل مشکلات و سختی ها از پای نمی نشینند، قرآن دین اسلام را دین شادی معرفی نموده و مهمترین عوامل شادی را محبوبیت، مقبولیت و موفقیت، ایمان، هویت ملی و فرهنگی، خلاقیت عارفانه و حل مسئله ذکر کرده است، روانشناسان شادی و شور و نشاط را محرک انسان ها برای عمل می دانند و جامعه شناسان جامعه شاد را جامعه موفق می دانند. عواملی که می تواند باعث گسترش شادی شود در ابتدا خانواده است و سپس دیگر نهادها همچون مدرسه و نهادهای فرهنگی مذهبی می باشند که هر کدام به نوبه خود وظایفی دارند که در این مقاله سعی شده با توجه به تحقیقات انجام شده در این زمینه پیشنهادات کاربردی جهت ایجاد شور و نشاط در مدرسه ارائه گردد. همجنین نتایج بررسی های تحقیقات انجام شده نشان داد که بین شادکامی مدارس و بهداشت روانی رابطه وجود دارد.
کلید واژه ها : -1 شادکامی مدارس -2 بهداشت روانی
.1مقدمه و هدف
بشرهمگام با تلاش های عملی اش برای دست یافتن به لذت ها وکاستن رنج ها وتوسعه شادی هایش،همواره تلاش کرده است تا درد،رنج،غم،شادی،ولذت را بشناسد وآن را تفسیر ومعنا کند وشادی برای او نه تنها نوعی((تجربه زندگی((2 بلکه((ایژه شناخت((3نیز بوده است.واقعیت اینست که انسان موجودی تفسیرگر4 است وآنچه را در تور تجربه اش می افتد،به دام اندیشه اش گرفتارمی سازد وبه همان سان اندیشه آدمی نیزگرفتار تجربه او می شود.تجربه شادی5،اندیشه ورزی شادی را موجب می
1
شود.درست همانطور که تجربه درد،علم پزشکی را ایجاد کرد،تجربه شادی نیز((دانش شادی((1را خلق نموده است. در اواخرقرن بیستم موضوع شادمانی ونشاط بشر به عنوان یکی ازموضوعات مهم مورد بررسی قرارگرفت،یکی از مشکلات هر جامعه غفلت از شادی ونشاط،در نتیجه افزایش بیماری های روانی از قبیل اضطراب وافسردگی است.باشادی ونشاط زندگی معنا پیدا می کند ودر پرتوآن دانش آموزان خصوصاً در دوران نوجوانی وجوانی می توانند خود راساخته وقله های سلوک وپله های ترقی رابپیمایند.جامعه زنده وپویا جامعه ای است که عناصر شادی آفرین در آن فراوان باشد .[1 ]نشاط وشادابی در مدرسه باعث رشد وشکوفایی در همه ی ابعاد وجودی یک دانش آموز می شود.در محیط شاد،ذهن انسان پویا،زبانش گویا واستعدادش شکوفا می گردد.در قرن جدید سرلوحه ی تعلیم وتربیت در یک جمله خلاصه شده است((شوق زندگی کردن را به دانش آموزان بیاموزیم))پس باید معتقد باشیم که در حقیقت رشد پایدار ما در گرو شادی پایدار است واین شادی باید در مدارس ایجاد ومدیریت شود.
نظام آموزش وپرورش یکی از نهادهای مهم اجتماعی است،آموزش وپرورش به شکوفایی استعدادها وافزایش توانایی ها وقابلیت های فرد کمک می کند واز طرف دیگردر خدمت نظام اجتماعی در می آید وازطریق انتقال،بهسازی وگاه تغییرارزش ها وهنجارهای اجتماعی،جامعه پذیری نسل آینده راممکن می سازد.[1 ]
در حقیقت آموزش وپرورش به مثابه درختی تنومند است که برای تغذیه وباروری میوه هایش نیازمند استفاده از منابعی است که باهماهنگی ومساعدت،موجبات رشدآن رافراهم می آورند.ازسوی دیگرعنایتی چون خلاقیت نقادی ونقدپذیری،بارش فکری،مهارت های زندگی،تغذیه وبهداشت فردی وجمعی،مدرسه ی شاد،زمانی درمدارس عملیاتی خواهدشدکه تمامی عناصراین مجموعه به باور لازم برسندوتحول وتغییررا به عنوان یک اصل در نظربگیرند.شادمانی احساسی است که زندگی را چیزی خوب می داند.شادمانی به مفهوم دوام لحظات شاد دیروز،روحیه ی سرخوش امروز وزمان دشوارفردا است.((آنچه اشخاص آن را شادی تجربه می کنند نه یک شادی زودگذر،بلکه یک احساس عمیق واین باور است که به رغم مشکلات امروز همه چیز خوب است،یا به خوبی برگزارخواهدشد.[9 ] انسانی شاد است که از زنده بودن خود احساس رضایت وخوشبختی کند،دیگران از او سودببرند،آرزوها ونیازهای فردی نیز تاحد نسبتاًزیادی تحقق یافته باشد وخوشبختی وشادمانی اش مستدام باشد نه مقطعی وزودگذر .[1 ]
شادی گاهی اوقات به معنای عاطفه مثبت منهای عاطفه منفی به کار برده می شود و بعضی اوقات ترکیبی از رضایت زندگی و عاطفه مثبت بدون وجود عاطفه منفی معنی می شود .[5 ] اعتقاد بر این است که در نظر داشتن شادی و طراحی برنامه های برای شاد بودن، باعث افزایش شادمانی می شود و شادکامی محصول سلامت روانی است نه هدف آن. غالبا شادکامی توام با کارکرد مطلوب و سلامت روانی همراه است و با رضایت از روابط شخصی یا سلامت روانی مطلوب رابطه دارد. افراد نوع دوست در مقایسه با کسانی که چنین نیستند شادترند و القای اندک عواطف مثبت، اشخاص را با هوش تر ، مولد تر ، دقیق تر و در نتیجه شادکام می کند[7 ] سلامت روان ، یعنی پیش گیری از بیماری های روانی که پیشگیری به معنی وسیع آن عبارت از به وجود آوردن عوامل و شرایطی که در واقع تکمیل کننده ی زندگی سالم و بهنجار می باشد و به همین دلیل درمان اختلال های روانی جزیی از این فعالیت ها می باشد.یکی از عوامل مهم و در ارتباط با سلامتی روان، شادمانی است .[11 ]
بیان مسئله
افزایش اضطراب، نداشتن اعتماد به نفس،احساس نا امیدی نسبت به آینده،فرار از مدرسه یا خانه،خودکشی و نداشتن بهداشت روانی سالم و عوامل ایجاد کننده رقابت های ناسالم که در سطح جامعه،خاصه آموزش و پرورش خود نمایی می کند،ضرورت پرداختن به اینگونه پژوهش ها را آشکار می کند.مدارس به عنوان مهمترین جایگاه حضور نسل آینده،باید محیطی سالم و پویا باشد.یکی از موضوعات مهم که امروزه بحث های بسیاری درباره ی آن بیان شدهاست،موضوع شاداب سازی مدارس
2
است(باس،.(2000شادی به درجه و میزانی از احساس اطلاق می شود که شخص درباره ی مطلوبیت کیفیت کل زندگی خود قضاوت می کند.بعبارت دیگر،شادی به این معناست که فرد به چه میزان زندگی خود را دوست دارد(وینهوون،.(1984ایجاد محیطی شاد و پر نشاط به امر یادگیری دانش آموزان کمک بسیاری خواهد رساند.بنابراین،هر چه قدر در شاداب سازی مدارس تلاش شود،احساس ارزشمند بودن را در دانش آموزان می توان پرورش داد.
"نشاط و شادابی فراگیران در گرو مدارس جذاب،مطلوب وشاداب است.این درحالی است که در حال حاضر اکثر دانش آموزان محیط مدرسه را ملال آور،کسالت بار و بدون تحرک،پویایی،شادی و شادمانی و در برخی موارد خفقان اور می دانند[3 ] تحقیقات نشان می دهد،شادی صرفنظر از چگونگی کسب آن می تواند سلامتی جسمانی را بهبود بخشد.افرادی که شاد هستند احساس امنیت بیشتری میکنند آسان تر تصمیم میگیرند،بیشتر روحیه مشارکتی دارند و نسبت به کسانی که با آنها زندگی می کنند،بیشتر احساس رضایت می کنند [14 ]
پژوهش های انجام شده در مورد شادی دال بر نتایج گسترده و مثبت بین حالت هیجانی در افراد است. تحقیقات نشان داده است که رفتار و افکار افراد شاد، سازگارانه و کمک کننده می باشد، آن ها در حل مسائل خویش مستقیماً تلاش می کنند و از دیگران نیز کمک می طلبند و آرامش بیشتر دارند .[14 ]
همچنین شادی باعث می شود سطوح هورمون استرس بطور قابل توجهی در بدن پایین بیاید و عملکرد سیستم ایمنی بهبود پیدا کند. با توجه به تحقیقات انجام شده در زمینه لزوم و اهمیت شادی این نیاز احساس می شود که برنامه ریزی و سازماندهی مؤثری در جامعه صورت گیرد، با توجه به این که یکی از نهادهای اساسی و زیربنای جامعه آموزش و پرورش می باشد، بنابراین فراهم آوردن شرایط شادی در مدارس باید مورد توجه بیش از پیش مسئولین آموزش و پرورش قرار گیرد.
امروز در همه ی نهادها و سازمان های دولتی و غیردولتی اولویت و دغدغه خاطر مدیران و اعضای سازمان بحث نیروی انسانی، و توجه به این عامل مهم تاثیر گذار در روند فعالیت های سازمانی است و از طرفی بقاء و دوام هر سازمانی به نیروی انسانی آن ارتباط دارد برآورده نمودن و یا تا حدی ارضاء نمودن نیازهای به حق افراد سازمان از عواملی است که بر رشد و شکوفائی وافزایش بازده سازمان و میزان تحقق بالای اهداف می انجامد. اگر مدیران و دست اندرکاران به عنوان یک سازمان گسترده و پیچیده انسانی به این امر توجه کند دسترسی به اهداف عالیه آسان تر خواهد بود.
نشاط وشادابی دانش آموزان در گرو مدارس جذاب،مطلوب وشاداب است.این در حالی است که در حال حاضر اکثر دانش آموزان محیط فیزیکی مدارس را ملال آور،کسالت بار،بدون تحرک،پویایی،شادی وشادمانی ودر برخی موارد خفقان آور می دانند. .[3 ] آیا می شود در چنین مدارسی وچنین جوی به اهداف عالی آموزش وپرورش رسید؟مشکلات مذکور،دست اندر کاران امرتعلیم وتربیت را به چالش می طلبد تا با در نظر گرفتن نیازهای دانش اموزان به فکر یک برنامه ریزی منعطف تر،منطقی تر ودقیق تری باشند وبتوانند فرایند یاددهی یادگیری رابا شادی همراه سازند که نتیجه ی آن تسهیل در تحقق اهداف متعالی آموزش وپرورش می باشد.
در این پژوهش به بررسی این موضوع می پردازیم که آیا بین سلامت روان دانش آموزان و شادکامی مدارس ارتباطی وجود دارد؟
3
اهمیت وضرورت تحقیق
اغلب مردم فکر می کنند کودکان به مدرسه می روند تا بتوانند برای زندگی آینده آماده شوند غافل از اینکه مدرسه بخش مهمی از زندگی کودک است.دانش آموزان تقریباً یک سوم از ساعات بیداری خود را در محیط مدرسه یعنی جایی که قوانین ومقرراتی شاید دست وپاگیر برای او به همراه دارد واز بسیاری آزادی ها وخود محوری ها ی خانه دیگر خبری نیست، می گذرانند. تداوم حضور در چنین جایی وباچنین شرایطی انگیزه قوی دانش آموز وجذابیت بالای عوامل مدرسه را می طلبد،فرار از مدرسه،افت تحصیلی،افزایش اضطراب،نداشتن اعتماد به نفس،احساس ناامیدی نسبت به آینده،نداشتن دلبستگی به مدرسه،ترک تحصیل،نگه داشتن دانش آموزان به اجبار(عدم پیوند بین مکان آموزشی ومنابع با فراگیر)از پیامدهای کمبود جذابیت عوامل گوناگون در مدرسه است.بدون شک کودک در محیط مدرسه نیاز به آرامش،بازی،درک شدن وشادی دارد تا بتواند رشد کند ویادبگیرد.زیرا دانش آموز اگر در محیطی احساس شادی نکند واز یادگیری لذت نبرد،احساس رشد وبالندگی نمی کند.از طرفی نظام آموزش وپرورش یکی ازنهادهای مهم اجتماعی است که به شکوفایی استعدادها وافزایش توانایی های فرد کمک میکند واز طرفی در خدمت نظام اجتماعی در می آیدواز طریق انتقال،بهسازی وگاه تغییر ارزشهاوهنجارهای اجتماعی،جامعه پذیری نسل آینده راممکن می سازد.از آنجاکه بررسی هایی که پیرامون عوامل شادی ونشاط صورت گرفته به مراتب کمتراز تحقیقاتی است که در زمینه اضطراب وافسردگی انجام شده پرداختن به این موضوع پژوهشی جهت شناسایی عوامل مؤثر برشادابی مدارس وراهی برای یادگیری
بهترورسیدن هرچه بهتر به اهداف آموزش وپرورش ضروری بنظر میرسد.
.2 مواد و روش ها
پژوهش حاضر با عنایت به عنوان و سوال مطروحه، پژوهش به شیوه توصیفی و از نوع تحلیل اسنادی انجام شده است. بدین صورت که در ابتدا، معنا و مفهوم شادکامی تحلیل و تبیین می شود و در گام بعدی به نوع ارتباط شادکامی مدارس و بهداشت روانی پرداخته می شود.
. 3تئوری و پیشینه تحقیق
[11 ] به بررسی رابطه ی بین سلامت روان و شادکامی دانشجویان دختر و پسر ، به این نتیایج دست یافت که بین سلامت روان و شادکامی رابطه معنا داری وجود دارد و همچنین بین عدم اضطراب و شادکامی و همین طور عدم افسردگی و شادکامی ، رابطه ی مستقیم وجود دارد. تجربه ی استرس، احساس شادکامی را کاهش می دهد، یعنی هرچه فرد استرس بیشتری را تجربه کند، از میزان شادکامی او کاسته می شود و سلامت روانی او مورد تهدید قرار می گیرد(( آلبرکتسن، .(2003 پرنگار((2004 معتقد است که ارتباط قوی بین شادکامی و سلامت روانی وجود دارد. آلبرکتسن((2003 معتقد است که تجربه ی استرس ، احساس شادکامی را کاهش می دهد یعنیی هر چه فرد استرس بیشتری را تجربه نماید، از میزان شادکامی او کاسته می شود و سلامت روانی را مورد تهدید قرار می گیرد [12 ] ،به نقش عامل فردی در شادابی افراد اشاره می کند.او معتقد است:"باید نگرش مثبت را در افراد پرورش داد. به
خصوص در سطح مدارس زیرا،اکگر دانش آموزان با نگرش مثبت پرورش یابند،می توانند بسیاری از مشکلات آینده راکه ممکن است بر آنها تاثیر منفی بگذارند، به راحتی حل کنند«ریان و دسی (2000)نظریه ای طرح کردند.این نظریه،به ارزیابی
