مقاله مدیریت اکوتوریسم و توسعه پایدار

بخشی از مقاله

مدیریت اکوتوریسم و توسعه پایدار

چکیده

با اوج گرفتن نگرانی از عواقب فعالیت های انسانی و به دنبال گزارش برانت لند در دهه 1980، پارادایم توسعه پایدار مطـرح شد. این رویکرد از ابعاد متفاوت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی بسط داده شده و امروز در ادبیات برنامه ریزی شهری، از جایگاه ویژه ای برخوردار است. مفهوم توسعه پایدار که شامل توسعه گردشگری پایدار یا اکوتوریسم اسـت، توسـط سازمان ملل متحد، سازمان جهانی جهانگردی و بسیاری از ملل، دولت های محلی و منطقـه ای مـورد اسـتفاده قـرار گرفتـه است. گردشگری پایدار مستلزم استفاده بی وقفه از منابع طبیعی، فرهنگی و اقتصـادی بـرای گردشـگری اسـت. گردشـگری پایدار همچنین به این معناست که رشد گردشگری مشکلات جدی زیست محیطی یا اجتماعی- فرهنگی در برنداشـته باشـد، کیفیت زیست محیطی ناحیه گردشگری حفظ یا به طور کلی بهبود یابد. گردشگری پایدار بـا برنامـه ریـزی دقیـق، توسـعه و مدیریت بخش گردشگری به بهترین شیوه حاصل می شود.

کلمات کلیدی: اکوتوریسم، توسعه پایدار، محیط، مدیریت و برنامه ریزی جهانگردی.

.1 مقدمه

عبارت »توسعه پایدار« در اوایل سالهای دهه 1970 در زمان اعلامیه »کوکویک« درباره محـیط و توسـعه بـه کـار رفت. از آن زمان سازمانهای بین المللی که خواهان دستیابی به محیطی مناسب و مساعد بـا توسـعه ای سـودمند بودنـد نـام خاص و ویژگی آنها در راهبرد توسعه پایدار شکل گرفت. به کار بردن واژه توسعه پایدار بعد از کنفرانس ریـودوژانیرو در سـال 1992 در محافل علمی فراگیر شد .(1)

توسعه پایدار در بهره برداری از داده های طبیعی محدود به حد بازتولید و جبران آنهاست. در غیر ان صورت موازنـه منفـی در بهره برداری از سرمایه طبیعی به کاهش تدریجی آن می انجامد و توسعه را ناپایدار می کند. این همان وضـیعیتی اسـت کـه توسعه کنونی به تکیه بر رشد اقتصادی به وجود آورده است .(3)

1

.2 خلاصه

در راستای تحقق توسعه پایدار ابتدا می بایست مفاهیم، نظریه ها و شاخص های آن را شناخت و مـورد بررسـی قـرار داد. شناخت هر پدیده قبل از هر چیز نیاز به تعریفی جامع و کامل از آن پدیده دارد و واضح است که هر چه این تعریف جامع و کاملتر باشد شناخت آن پدیده آسانتر و دقیق تر خواهد بود. این تحقیق با هدف مدیریت اکوتوریسم و توسعه پایدار در بسـتر جغرافیای ایران به روش تحلیلی- توصیفی صورت پذیرفت. روش مورد استفاده در مرحله جمع آوری داده ها، مبتنی بر مرور منابع معتبر و متعدد کتابها، مقالات، مجلات علمی می باشد. هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی مدیریت اکوتوریسم و توسعه پایدارمی باشد که نتایج پژوهش به موارد متعددی اشاره دارد که در مقاله مشروحاً به آن پرداخته شده است.

.3 مفهوم گردشگری پایدار

سازمان جهانی جهانگردی، گردشگری پایدار را این گونه تعریف می کند:

گردشگری ای پایدار است که همزمان با حفظ و افزایش فرصت ها برای آینده، نیازهای مناطق میزبان و گردشگران حاصر را تأمین می کند. مدیریت تمامی منابع با چنان دقتی انجام می شود کـه نیازهـای اقتصـادی، اجتمـاعی و زیباشـناختی توسـعه گردشگری به گونه ای تأمین شود که تمامیت فرهنگی، فرآیندهای ضروری زیست محیطی، تنـوع زیسـتی و سیسـتم هـای بقای حیات، حفظ شود .(5)

.4 توسعه پایدار

توسعه پایدار نوعی راهبرد توسعه است که تمام داراییها و منابع طبیعی و انسانی را به خـوبی منـابع مـالی و فیزیکـی برای افزایش ثروت در بلند مدت مدیریت می کند. توسعه پایدار مخالف هر سیاست یا عملکردی است کـه بـه نـوعی منـافع نسلهای بعدی را به خطر بیندازد. به طور کلی، تعاریف توسعه پایدار شامل دو عنصر معنای توسعه، و پایداری یا مانـدگاری آن است. عنصر اول، یعنی توسعه، اشاره به فرآیندی دارد که شرایط زندگی مردم را بهبود می بخشد. دومین عنصر توسعه پایـدار بر اساس ابعاد سه گانه ای که در پی می آید، تعریف و تشریح شده است.

· پایداری زیست محیطی: یعنی توسعه باید با حفاظت از فرآیندهای زیست محیطی، بیولوژیک و منابع مربوط سازگار باشد.

· پایداری عوامل فرهنگی و اجتماعی: به این معنی که توسعه موجب افزایش کنترل انسان برزندگی خود می شـود و توسعه با عوامل فرهنگی و ارزشی که در این راه تحت تأثیر قرار می گیرند، منافات ندارد و موجب هویت جامعه می شود.

· پایداری اقتصادی: به این معنی که توسعه باید از نظر اقتصادی با بازده زیاد انجام شود، به گونـه ای کـه نظـارت و

کنترل لازم بر منابع برای حفظ آن برای نسلهای آینده، اعمال گردد .(6)

در واقع می توان گفت توسعه پایدار در یک کلیت معنایی در صدد فراهم آوردن راهبردها و ابزارهایی است که بتواند بـه پـنج نیاز اساسی زیر پاسخ گوید:

2

· تلفیق حفاظت و توسعه،

· تأمین نیازهای اولیه زیستی انسان،
· دستیابی به عدالت اجتماعی،

· خودمختاری و تنوع فرهنگی،

· حفظ یگانگی اکولوژیکی .(1)

.5 برنامه ریزی و مدیریت

برنامه ریزی در جامع ترین تعریف عبارت است از سازماندهی آینده برای دستیابی به هدف هـایی معـین. بنـابراین در برنامه ریزی، یک عنصر قوی پیش بینی وجود دارد؛ زیرا تلاش می کند که آینده را اگرچه به صورتی جـامع، از پـیش تعیـین کند.

انواع اصلی برنامه ریزی که امروزه کاربرد دارد مشتمل بر این چند وجه است:
· برنامه ریزی توسعه اقتصادی

· برنامه ریزی کالبدی زمین

· برنامه ریزی زیرساخت ها، برای تسهیلات حمل و نقل و خدمات، تهیه آب، نیروی بـرق، ارتباطـات الکترونیکـی و دفع فاظلاب و زباله

· برنامه ریزی تسهیلات اجتماعی، برای آمـوزش و پـرورش، بهداشـت و درمـان، خـدمات و تسـهیلات تفریحـی و سرگرمی
· برنامه ریزی تجاری
· برنامه ریزی حفاظت و توسعه پارک ها
· برنامه ریزی شهری و منطقه ای .(5)

6. سطوح توسعه و انواع برنامه ریزی گردشگری

سطح بین المللی؛ سطح ملی؛ سطح منطقه ای؛ سطح محلی یا مدنی؛ سطح برنامه ریزی محل؛ سطح طرح، معمـاری، چشم انداز و مهندسی .(5)

.7 توسعه پایدار و ارتباط گردشگری با آن

به منظور نشان دادن نحوه ارتباط گردشگری پایداری و توسعه پایدار بر پایه یک مدل مفهومی، ابعاد و شاخص های توسعه پایدار شهری بیان میشود. هما نگونه که در شکل 1 مشاهده می شود، این مدل از ترکیب سـه بعـد اصـلی توسـعه یعنی: جامعه (جامعه شاداب)، اقتصاد (اقتصاد شایسته) و اکولوژی (محیط زیست) تشکیل یافته است. از آنجایی که هـدف از