بخشی از مقاله
چکیده
امروزه صنعت توریسم یکی از پررونق ترین فعالیت های اقتصادی در جهان می باشد.این صنعت در حال حاضر در بسیاری از کشورها به دلیل ایجاد فرصت های شغلی جدید و نیز رشد سریعتر، مورد اقبال بسیار زیادی قرار گرفته است. اکوتوریسم یا طبیعت کردی نیز به عنوان یکی از انشعابات توریسم در کشور های که دارای جاذبه طبیعی هستند،به دلیل تولید ثروت زیاد از اهمیت بسیار زیادی برخوردار می باشد.اهمیت این صنعت توریسم، در توسعه اقتصادی و حفاظت از محیط های طبیعی کشورها می باشد بطوریکه به دلیل این اهمیت سال 2002 از طرف سازمان ملل متحد به عنوان سال بین المللی اکوتوریسم نام گرفت.
از طرف دیگر بیابان ها به عنوان یکی از اصلی ترین اکوسیستم های کره زمین و بواسطه شرایط دشوار آب و هوایی و نیز به دلیل جاذبه های فراوان طبیعی و بکری بیشتر نسبت به سایر اکوسیستم ها ،در صورت مدیریت صحیح می توانند از سود بالفعل و بالقوه سرشاری برخوردار گردند. مناطق بیابانی کشورمان ایران به دلیل تنوع فراوان در جاذبه های جغرافیایی و فرهنگی مانند انواع کویرها،گونه های منحصر به فرد جانوری و گیاهی،دشت ها و صحراها،تپه های ماسه ای و تقابل دشت و کوهستان و نیز آثار باستانی،تاریخی،مذهبی و فرهنگی دارای پتانسیل های بالقوه برای توسعه اکوتوریسم می باشد.چنین به نظر می رسد که یکی از بهترین روش های بهره برداری پایدار اکوسیستم های بیابانی ایران، توسعه اکوتوریسم در این مناطق می باشد .
کلمات کلیدی: اکوتوریسم- توسعه پایدار- مناطق یبابانی ایران- گردشگری
مقدمه :
افزایش روز افزون ارتباطات جهانی سبب گردیده تا روز به روز بر اهمیت صنعت توریسم افزوده گردد بطوریکه امروزه به دلیل منافع بسیاری که ایجاد می نماید، به یکی از مهم ترین صنایع درآمد زا برای کشورها تبدیل شده است. یکی از بخش هایی که در صنعت توریسم مورد توجه گردشگران و جهانگردان قرار گرفته است صنعت اکوتوریسم است.اکوتوریسم اختصار واژه Ecological - Tourism است و سفری است به مناطق طبیعی نسبتا بکر و دست نخورده با هدف مطالعه، تحسین و لذت بردن از مناظر ، جانداران ، گیاهان وحشی منطقه و هرگونه آثار فرهنگی - گذشته و معاصر - که در این مناطق یافت می شود . توریسم سبز، توریسم پایدار و بیوتوریسم واژه های متنوعی است که برای گردشگری طبیعت یا اکوتوریسم به کار برده می شود. اکوتوریسم در فارسی با عنوان طبیعت گردی معنی می شود.
تأثیرات شگرف اکوتوریسم در کاهش نرخ بیکاری، افزایش سطح درآمد، تأمین منابع انرژی و رونق بازار صنایع دستی که طبق آمار موجود 10 میلیون نفر از آن ارتزاق می کنند تنها بخشی از مزایای ویژه پرداختن به این صنعت است. به ازای ورود هر گردشگر دو تا شش شغل به صورت مستقیم و با احتسابات مشاغل در بخشهای تولیدی و خدماتی برای هر گردشگر 9 تا 15 شغل ایجاد می شود. طی سالهای اخیر صنعت توریسم 5/1 درصد درآمد ملی جهان را به خود اختصاص داده است.توزیع جغرافیایی این درآمد در جهان یکسان نیست به طوریکه 80 درصد درآمد و اشتغال ناشی از این صنعت به آمریکا و اروپا اختصاص دارد. از 20 درصد باقی مانده 5/2 درصد سهم خاورمیانه میباشد و از 5/2 درصد سهم خاورمیانه کمتر از یک درصد سهم ایران است.بر اساس گزارش سازمان جهانی جهانگردی ملل متحد - 2 - UNWTO،در سال 2000 صنعت گردشگری در آمدی معادل 476 میلیارد دلار در جهان داشته و تعداد گردشگران بالغ بر 699 میلیون نفر بوده اند.بر آساس برآورد همین سازمان،تعداد جهانگردان تا سال 2020 به رقمی بالغ بر 1/6 میلیارد نفر خواهد رسید.
برای ورود هر توریست در کشورها مؤلفه هایی چون امنیت، ارایه خدمات بهینه، میراث غنی فرهنگی و تاریخی، جاذبه های طبیعی، دریا و دریاچه ها، تنوع آب وهوا، ویزای سهل وآسان مورد نیاز است که با فقدان هر یک از این موارد ورود گردشگر با مشکل مواجه می شود. کویرنوردی، آب درمانی، غارنوردی، کوهنوردی، شکار، ماهیگیری، اسکی روی ماسه، گردشگری روستایی، ورزش های آبی، دیدن چشم انداز های طبیعی مانند آبشار، رودخانه از بخش های اکوتوریسم هستند.توسعه اکوتوریسم می تواند با ایجاد فرصتهای شغلی منافع اقتصادی بی شماری را بطور مستقیم متوجه مردم بومی کشورها کند . در این راستا امکانات ایجاد کاربری اقتصادی برای افراد در حرفه های مرتبط با این صنعت و برای چشماندازهای طبیعی و درنتیجه تأمین اعتبارات لازم در جهت حفظ آنها فراهم میشود.اکوتوریست ها غالبا با گرایش زیست محیطی هستند و می توانند در پالایش و حفاظت از محیط زیست، گسترش فرهنگ زیست محیطی در بین مردم جوامع نقش مؤثری ایفاء کنند.
ایران از نظر وجود آثار تاریخی و فرهنگی در میان ده کشور اول جهان قرار دارد و از نظر جاذبه های اکوتوریسمی و تنوع اقلیمی نیز جزو پنج کشور برتر دنیا است.با وجود قابلیت ها و پتانسیل های موجود در کشور، وجود عواملی همچون عدم زیرساخت های مناسب طبیعت گردی،عدم شناخت نسبت به اکوتوریسم در ایران، کمبود متخصصین در امر اکوتوریسم، فقدان فرهنگ مناسب خاص طبیعت گردی که بعضی مواقع سبب تخریب و از بین رفتن چشم انداز های طبیعی می شود ، عدم اطلاع رسانی در این زمینه توسط رسانه های دیداری و شنیداری و مطبوعات از دلایل عمده عدم جذب اکوتوریسم در ایران است. این در حالی است که کشورهای توریست پذیر با داشتن چشم اندازهای طبیعی می توانند باعث افزایش درآمد سرانه ملی شوند و ایران در صورت سرمایه گذاری و تأکید بر جذب گردشگر طبیعی، میتواند به راحتی به درآمدهای پیش بینی شده سازمان جهانی جهانگردی تا سال 2010 دست یابد .
برنامهریزی دقیق جهت امکان سنجی و ایجاد گردشگاههای مختلف در آنها که در این میان حفظ محیط زیست، هویت و فرهنگ بومی این مناطق - با توجه به تنوع و تعدد اقوام و فرهنگها در ایران - باید در نظر گرفته شود.توسعه صنعت اکوتوریسم در کشور قبل از هر چیز به بسترسازی فرهنگی نیاز دارد. رعایت ملاحظات زیست محیطی به منظور بهره برداری پایدار از طبیعت و آموزش عمومی به گردشگران برای این امر بسیار ضروری است.در خصوص توسعه طبیعت گردی، احتمال آسیب رسیدن به طبیعت یکی از مشکلات بزرگ است .برای جلوگیری و کاهش آثار تخریبی ورود بازدید کنندگان به مناطق دارای جاذبه طبیعی میتوان با برنامه ریزی جهت ایجاد محدودیت در تعداد بازدیدکنندگان در هر مقطع زمانی - روز، هفته، ماه - و همچنین محدودیت راهها و مناطق تردد گردشگران، لزوم دریافت مجوز ورود و پرداخت ورودی برای بازدید مناطق با اهمیت ویژه مناطق حفاظت شده، لزوم بازگرداندن زبالههای تولیدی بازدیدکنندگان به خارج از منطقه، استفاده از درآمدهای جذب طبیعت گردان جهت بهسازی و حفاظت جاذبههای طبیعی کشور، آگاه سازی گردشگران درخصوص شکنندگی طبیعت زیبا، بازسازی آثار تخریبی آن در مدت زمان طولانی و همچنین ضرورت حفظ محیط زیست گامهایی را جهت مرتفع کردن این موانع برداشت.
فرهنگ سازی و آگاه سازی گردشگران داخلی جهت برقراری ارتباط سالم و ایجاد تعامل با افراد بومی و تلاش جهت حفظ محیط زیست مناطق مورد بازدید، برنامهریزی درخصوص جذب طبیعت گردان سایر کشورها از طریق تبلیغات مناسب و آگاه سازی سرپرستان تورهای گردشگری در مورد ایجاد تورهای خارجی مسوولیت پذیر جهت بازدید از نواحی مختلف ایران، که این نکته در تعامل فرهنگی و انتقال فرهنگ اصیل ایرانی به سایر نقاط جهان نیز مؤثر خواهد بود.اما نامناسب بودن جاده ها، دشواری ارایه خدماتی مانند محل اقامت، غذا و پذیرایی، عدم امکانات عمومی و تسهیلات دولتی از قبیل کمپ و پستهای امداد در مناطق کوهستانی دوردست موانع و مشکلاتی هستند که در حوزه اکوتوریسم مشاهده می شود.
روش و اهداف تحقیق
این تحقیق از نوع توصیفی ومبتنی بر بررسی کتابخانه ای می باشد و بر اساس منابع کتابخانه ایی وزارت جهاد کشاورزی و مقالات همایش های مرتبط توسعه پایدار و اکوتوریسم تهیه شده است. هدف اصلی این مقاله پرداختن به مفهوم توسعه پایدار و اکوتوریسم در مناطق بیایانی می باشد که با پرداختن به فرصت های بهره برداری پایدار مناطق بیایانی ایران از طریق توسعه اکوتوریسم به فرصت ها و چالش های پیش روی این صنعت در کشورمان ایران می پردازد. با توجه به اینکه اقلیم بیابانی ونیمه بیایانی بیش از 80 درصد مساحت ایران را تشکیل می دهد،شناسایی فرصت های بالفعل و بالقوه گردشکری در این مناطق می تواند راهگشای توسعه پایدار این مناطق باشد. این در حالیست که شرایط سخت آب و هوایی طبیعیت مناطق بیابانی - گرمای زیاد،رطوبت کم و ... - سبب گردیده تا جاذبه های طبیعی این مناطق از دسترسی انسان بیشتر مصون بماند.
مفهوم توسعه پایدار
از دهه 1980 به بعد، به دلیل بحرانهای شدید زیست محیطی، نظریه توسعه پایدار مورد توجه مجامع جهانی قرارگرفته و تأکید شده است که الگوها و سیاست ها ی موجود توسعه، پاسخگوی نیازها، ویژگی ها و ضرورت ها ی حیات انسان نیست و نگرش جهان درباره رشد و روند توسعه باید تحول یابد. از دیدگاه توسعه پایدار، اگر هدف از توسعه، گسترش امکانات و بهبود شرایط و کیفیت زندگی انسان هاست، این امر نه تنها درباره نسل کنونی بلکه برای نسلهای آینده نیز می بایست مد نظر قرار گیرد. معنای توسعه پایدار، تنها حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی نیست، بلکه برداشتی نو از توسعه و رشد اقتصادی است؛ رشدی که بدون تخریب منابع طبیعی و برهم زدن تعادل زیستم حیطی، عدالت و امکانات زندگی را برای
