بخشی از مقاله
چکیده:
اکوتوریسم یا طبیعتگردی وسیلهای برای تحقق اهداف پایداری توسعه می باشد، زیرا راهکارهای مشابهی را برای رفع مشکلات فعلی ارائه میدهد. ایران یکی از کشورهایی است که از لحاظ تنوع اقلیمی و آثار باستانی و تمدنی در ردهی کشورهای برتر جهان است اما متأسفانه از لحاظ جذب اکوتوریست دارای جایگاه شایستهای نیست؛ با برنامهریزی منسجم، جامع، یکپارچه و سیستمی می توان کشور را از رکود اقتصادی و وابستگی به نفت نجات داد و زمینه را برای اشتغال بیشتر، حفظ ذخایر و منابع ملی فراهم نمود، این در حالی است که اکوتوریسم اوج کارایی را در استفاده از تواناییهای طبیعی و فرهنگی دارد که با استفاده کارآمد و ایجاد زمینه برای اشتغال و درآمد زایی کمترین تأثیر منفی را بر محیط زیست وارد می کند و ابزاری مناسب برای توسعه متوازن بویژه در کشورهای در حال توسعه می باشد، ورود گردشگران به هر منطقه منجر به ایجاد اشتغال در سطح کلان شده که زمینه را برای توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را به دنبال دارد.
در این مقاله تأثیرات اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی اکوتوریسم در استان آذربایجان شرقی و چالشهای آن در این منطقه تحلیل شده و نتیجه مقاله نشان میدهد استان آذربایجان غربی دارای چالشهای تأسیسات زیربنایی، سرمایهگذاری، مدیریتی، نیروی انسانی، سیاسی و برنامهریزی است که در صورت کاهش این مشکلات میتوان استفادههای بهینه از این منطقه کرد و نهایتاً به ارائه راهکارهایی در ابعاد مختلف پرداخته شده است.
1مقدمه:
افزایش روزافزون جمعیت جهان بویژه در کشورهای در حال توسعه مسائلی نظیر فقر اقتصادی، پایین بودن درآمد، تخریب محیط زیست و نابهنجاریهای اجتماعی را به دنبال دارد، این در حالی است که این کشورها دارای منابع طبیعی مناسب و منابع درآمدی بالقوه ای هستند که اگر درست مدیریت و برنامه ریزی شود میتواند این فشارها را به حداقل برساند اما پایین بودن سطح دانش و فن آوری و آگاهی نداشتن از نحوه بهره برداری از پتانسیل های موجود مشکلات را دو چندان کرده است. ایران سرزمینی با شرایط اقلیمی متنوع و آثار وچشم اندازهای طبیعی بکر زیبا و منحصر به فرد می باشد.
از آنجایی که اکوتوریسم سفری مسئولیت پذیر بدون کمترین آسیب به محیط زیست می باشد با اهداف توسعهی پایدارکه هدف آن حفظ متعادل محیط زیست و تأمین رفاه و آسایش و ترقی برای ساکنان و در نظر گرفتن پایداری اکولوژیک همسو میباشد، اما متأسفانه در ایران به مسأله اکوتوریسم یا در شکل گستردهتر به توریسم بهای چندانی داده نشده است و سرمایه گذاری هایی در خور این فعالیت اقتصادی صورت نگرفته است، شاید به دلیل دارا بودن منابع غنی نفت و گاز و مواد معدنی و چند قلم کالای دیگر این بخش اقتصادی منزوی شده است. در توسعه اکوتوریسم اصول و حرکت باید با توجه به استانداردهای زیست محیطی صورت گیرد. استان آذربایجان شرقی دارای جاذبه های طبیعی و تمدنی عظیمی است که این جاذبهها میتوانند گردشگران را به منطقه بکشانند.
-1-1 طرح مسأله:
در قرن اخیر با توجه به رشد حیرت انگیز جمعیت و متعاقب آن شهرنشینی لجام گسیخته بویژه در کشورهای جهان سوم مشکلات فراوانی ا ز لحاظ گذران اوقات فراغت واستفاده از زیباییهای طبیعی بوجود آمده است و افراد برای فرار از زندگی ماشینی دست به دامن طبیعت می شوند که این خود مبنای شروع فعالیتی به نام اکوتوریسم است که سفری مسولیت پذیر، بدون کمترین آسیب پذیری محیطی بر منطقه می باشد؛ از سوی دیگر کشور ما با توجه به اینکه کشوری جوان است و مسأله بیکاری تا حد یک بحران رسیده است می توان با استفاده از فعالیت گردشگری و پتانسیل هایی که برای اشتغال دارد هم از یک طرف ارزآوری و درآمدی عاید کشور کرد و از طرف دیگر علاوه بر اشتغال موجب حفاظت از محیط زیست و متعاقب آن حرکت در چارچوب توسعه پایدارخواهد بود. در این مقاله سعی بر این است که نقش اکوتوریسم در توسعه پایدار و محدویتهای آن در کشور مورد ارزیابی قرار گیرد تا برنامهریزی صحیحی برای استفاده از فعالیتهای اکوتوریستی انجام گیرد.
-2-1 پیشینه پژوهش:
موضوع طبیعتگردی در سطح بینالمللی توجه بسیار زیادی را به خود معطوف کرده است زیرا با استفاده از روشها و مدلهای سود و هزینه میتواند برای رسیدن به توسعه پایدار بسیار مفید و سودمند باشد. بلانگی و مهتا به نقش مهم احیای اکولوژیکی مناطق در زمینه اکوتوریسم معتقدند احیای اکولوژیکی مهمترین نقش را در اکوتوریسم دارد که میتواند به رشد سریع فعالیت توریسم و توسعه پایدار در ابعاد مختلف آن بیانجامد . - Blangy. Mehta 2006: 233, 236 - ویور و لوتون اکوتوریسم را به دلیل تقسیم بندی به بخشهای گوناگون و عدم یکپارچگی به عنوان یک رشته آکادمیک نمیدانند و معتقدند که آن هنوز در مرحله نوجوانی قرار دارد و باید تأثیرات اکولوژیکی ، فرهنگی، اقتصادی و ... به طور سیستماتیک در نظر گرفته شوند .
- Weaver&Lawton, 2007:1168,1179 - تساور و همکارانش در مطالعه خود معیارهای معقولی را برای تحلیل روابط میان منابع، جامعه و توریسم در اکوتوریسم پایدار در نظر گرفتند و آن را از جهات مختلف مورد توجه قرار دادهاند . - Tsaur, Yu-Lin, Jo-Lin 2006:640,653 - باکلی نیز در کتاب خود تفکرات و بینشهای موثر در شکلگیری اکوتوریسم در کشورهای مختلف و نحوه اداره منابع اکوتوریستی را مورد بررسی قرار داده است .
- Buckley 2007: 1085,1086 - اکوتوریسم در سطح ایران نیز از دیرباز مورد توجه بوده است، دکتر شکویی در کتاب جغرافیای جهانگردی، رابطه میان وقت گذرانی انسان و محیط طبیعی را وظیفه علم جغرافیا میداند و همچنین دکتر رضوانی در مقاله خود تحت عنوان »اکوتوریسم و نقش آن در حفاظت محیط زیست« به نقش مهم اکوتوریسم در حفاظت از محیط زیست و رسیدن به توسعه پایدار معتقد هستند و در سطح موردی پایاننامههایی کار شده است که میتوان به رساله آقای ولیزاده تحت عنوان چالشهای فراروی صنعت توریسم ایران - تبریز - و رساله آقای دخیلی با موضوع راهکارهای توسعه صنعت توریسم در استان آذربایجان شرقی اشاره کرد که هر دو در دانشگاه تبریز کار شدهاند.
-3-1 روش تحقیق:
این تحقیق از نوع کاربردی است و روش آن توصیفی- تحلیلی میباشد. در مطالعه حاضر علاوه بر بهره گیری از آمارنامهها و اطلاعات کتابخانههای موجود، پیمایش میدانی، بازدید محلی از منطقهی مورد مطالعه و مناطق تأثیر گذار در منطقهی مورد مطالعه و مشاوره از استادان دانشگاهی - خصوصاَ استادان فعال در منطقه مورد مطالعه - ، دستاندرکاران و مردم عامی و همچنین از طرحهای کار شدهی موثر در برنامهریزی توریسم و اکوتوریسم استفاده گردیده است.
-2 تعاریف و مفاهیم:
-1-2 گردشگری:
در مارس 1993، کمیسیون آمار ملل متحد تعریف ارائه شده از واژه »جهانگردی« را پذیرفت، بر اساس این تعریف، »جهانگردی« عبارت است از: »مجموعه فعالیتهای افرادی که به مکانهایی خارج از محل زندگی و کار خود به قصد تفریح، استراحت و انجام امور دیگر مسافرت میکنند و بیش از یک سال متوالی در آن مکان نمیمانند« - واژهشناسی توریسم و توریست از نظر دو مدرس صنعت گردشگری و سه کتاب، . - 35 :1380 برخلاف برخی تعاریف که توریسم را صنعت میدانند، برخی متخصصان مانند دکتر رهنمایی - استاد دانشگاه تهران - توریسم را صنعت نمیدانند و معتقدند که کلمه "Industry" در زبان خارجی معانی مختلفی دارد که یکی از این معانی صنعت است و ما در زبان فارسی فقط صنعت معنی کردهایم. توریسم صنعت نیست بلکه »فعالیت« است، حتی اساتید زبان شناسی هم بر این اعتقادند که این واژه در مورد توریسم صنعت معنی نمیشود بلکه »فعالیت« صحیحتر است.
-2-2 اکوتوریسم:
سازمان جهانی گردشگری در مورد اکوتوریسم یا طبیعتگردی میگوید آن بخش از سفرهایی که به منظور لذت بردن از حضور در طبیعت و نیز دیدار از جاذبههای آن انجام میشود، اکوتوریسم است. این تعریف البته در وجه عام خود و نیز بخشهای مهمی همچون ژئوتوریسم، توریسم ورزشی، توریسم کوچ، روستاگردی، و ... را در برنمیگیرد. قطعاً با افزودن این بخشها به دستهبندی فوق، سهم اکوتوریسم در صنعت توریسم طی این دهه در جهان افزایش خواهد یافت تا جایی که بر اساس برخی برآوردهای کارشناسان حتی از 50 درصد کل سفرهایی که در جهان انجام میشود نیز فراتر خواهد رفت - تحلیل بازار اکوتوریسم، - 38 :1381، »اکوتوریسم سفری مسئولانه به مناطق طبیعی است که ضمن حفظ محیط زیست، سلامت جوامع محلی را نیز پایدار سازد«
