بخشی از مقاله
مروري بر مفهوم سلامت سازمانی (با تاکید بر الگوي هوي و فیلدمن)
چکیده
مقدمه :
هر سازمانی براي اینکه اثربخش باشد قبل از هر چیز بایستی بتواند در موارد بحرانی ضمن انطباق و سازش با محیط متغیر و مقابله با هر مشکلی بهترین منابع خود را به کار گرفته و با نیروهاي تهدید کننده خارجی به طور موفقیت آمیزي برخورد کرده و نیروي آنها را درجهت هدف اصلی سازمان هدایت کند و همواره با حفظ توانایی هاي بقاي خود، آن را رشد و توسعه دهد و به تعبیري دیگر از سلامتی سازمانی برخوردار باشد.
نتیجه گیري: در مورد سلامت سازمانی تحقیقات متعددي انجام گرفته است که همگی دلالت بر این موضوع دارند که سازمان هاي سالم، سازمان هایی هستند که در همه ي ابعاد سلامت سازمانی در سطح بالایی قرار دارند. با مروري بر پژوهش هاي صورت گرفته در می یابیم که سلامت سازمانی، براي هر سازمانی ضروري است و مدیران باید در توسعه ي آن در سطح سازمان تلاش کنند، فهم وضعیت سلامت سازمانی، می تواند مسئولین را در گزینش روش هاي مدیریت و رهبري مناسب براي اثر بخشی آن یاري کند.
کلیدواژه: سلامت سازمانی، مدل هاي سلامت سازمانی، الگوي هوي و فیلدمن
-1مقدمه: امروزه سازمانها شاهد تغییرات سریع و غیر قابل پیش بینی زیادي در محیط پیرامون خود هستند.
محیطی که در آن، رقابت فزاینده جهانی، توسعه و گسترش تکنولوژي اطلاعات و تغییرات در ویژگی هاي جمعیت شناختی نیروي انسانی و مشتریان در قلب تغییرات قرار دارند(موغلی،.(1390 از سوي دیگر، توسعه و رشد هر جامعه اي در گروي داشتن سازمان هاي سالم است. هر جامعه اي اگر به عنوان یک سیستم کلی نگریسته شود، در درون خود داراي سازمان ها و نهادهایی است که به عنوان خرده سیستم وظایفی بر عهده دارند که باید این توانایی را داشته باشند که در کنار دیگر سیستمها
و همگام با آنها در جهت تحقق اهداف سیستم بزرگتر گام بردارند(ناظم،.1391 (
-2مفهوم سلامت سازمانی
اصطلاح"سلامت سازمانی" نخستین بار در سال 1969 توسط مایلز به کار برده شد. سلامت سازمانی، چارچوبی براي مفهوم سازي جو عمومی سازمان است. مفهوم سلامتی، توجه را به شرایطی جلب می کند که رشد و توسعه سازمان را تسهیل کرده و یا موجب پویایی سازمانی است.(شیخ،1385(
-3مفهوم سازمان سالم
ماتیو مایلز (1969) یک سازمان سالم را به عنوان سازمانی تعریف می کند که نه تنها در محیط خود دوام می آورد بلکه در یک برهه زمانی طولانی نیز به طور کافی سازش کرده و توانایی هاي بقا و سازش خود را به طور مداوم توسعه داده و گسترش می دهد. سازمان سالم با نیروهاي مانع بیرونی به طور موفقیت آمیزي برخورد کرده، نیروي آن را به گونه اي اثر بخش در جهت اهداف و مقاصد اصلی سارمان هدایت می کند (هوي و میسکل،1987، ترجمه سید عباس زاده،.(1382 سلامت سازمانی در واقع تنها توانایی سازمان براي انجام وظایف به طور موثر نیست، بلکه شامل توانایی سازمان براي رشد و بهبود مداوم است . در سازمان هاي سالم کارکنانی متعهد و وظیفه شناس با روحیه و عملکرد بالا و کانال هاي ارتباطی باز و با موفقعیت بالا وجود دارند(لایدن و کلینگل ،(2000 سازمان سالم و پویا داراي جوي مطلوب و سالم بوده و موجبات ، انگیزش و علاقه مندي به کار را در کارکنان سالم فراهم کرده و از این طریق اثربخشی سازمان را بالا می برد، از طرف دیگر جو سازمان سالم و حمایت گر باعث اعتماد بیشتر و روحیه بالاي آنان می شود.(سلیمانی،(1389 بنیس و شاین(.(2002 بیل ویلکرسون معتقد است یک سازمان، هنگامی سالم است که مدیران و تک تک کارمندان در یک فرایند مشترك به یکدیگر بپیوندند تا مسئولیتی را براي ایجاد مکان کاري پویا، بپذیرند که وفاداري مشتري و سوددهی مشترك را بالا خواهند برد.(بیل ویلکرسون، .(2006
-4شرایط ایجاد سازمانی سالم
هر سازمانی براي اینکه اثربخش باشد قبل از هر چیز بایستی بتواند در موارد بحرانی ضمن انطباق و سازش با محیط متغیر و مقابله با هر مشکلی بهترین منابع خود را به کار گرفته و با نیروهاي تهدیدکننده خارجی به طور موفقیت آمیزي برخورد کرده و نیروي آنها را درجهت هدف اصلی سازمان هدایت کند و همواره با حفظ توانایی هاي بقاي خود، آن را رشد و توسعه دهد و به تعبیري دیگر از سلامتی سازمانی برخوردار باشد(یوسف وند،(1384 براي اینکه سلامت سازمانی در یک سازمان ایجاد شود ابتدا باید جو موجود در آن سازمان شناخته شود. براي تعریف، توضیح و سنجش جو اجتماعی سازما ن ها، تلا ش هاي علمی قابل ملاحظه اي در دهه هاي اخیر صورت گرفته است .یکی از چارچوب هاي نظري مشهور و سودمند در این مورد" سلامت سازمانی " است.( فرنیا، (1382 :230
-5مدل هاي ارزیابی سلامت سازمانی
هوي و میسکل((1371، سلامت سازمانی را در هفت بعد که الگوي تعامل و رفتار را درون سازمان تشکیل می دهند، تعریف کرده اند:
سطح نهادي؛ یگانگی نهادي: یگانگی نهادي در برنامه هاي یک سازمان به معناي درك علایق کارکنان و توانایی سازمان در سازگاري با محیط خود است .(نیازهاي نهادي).
سطح اداري؛ ساخت دهی: به رفتار وظیفه مدار و موفقیت مدار اشاره دارد .مدیر انتظارات خود را مشخص کرده، استانداردهاي دقیق عملکرد را حفظ می کند( نیاز ابزاري)
ملاحظه گري: نشان دهنده رفتار دوستانه، حمایتی و باز مدیر است (نیاز بیانی)
نفوذ مدیر: اشاره به توانایی مدیر در تأثیرگذاري بر مافوق خود دارد .مدیر با نفوذ با رئیس ناحیه خود به طور اثربخشی کار می کند(نیاز ابزاري)
حمایت منابع: به سازمان هایی اشاره می کند که داراي
منابع لازم براي عمل مؤثر هستند (نیاز ابزاري).
سطح فنی: روحیه: به حس جمعی بودن، باز بودن و اعتماد متقابل مدیر و کارمند اشاره دارد(نیاز بیانی)
تأکید علمی: به تأکید سازمان براي یادگیري کارکنان اشاره دارد .مدیران به توانایی کارکنان براي موفقیت در یادگیري اعتقاد دارند و احترام قائلند (نیاز ابزاري).
براي بررسی میزان سلامت سازمانی باید ابتدا شناخت کافی روي ابعاد آن داشته باشیم.(شریفی،(1389 در بررسی سلامت سازمانی مدل هاي فراوانی وجود دارد
که شامل مدل سیستماتیک سلامت سازمانی(مدل کاپلان وکارواتا (19931،مدل مایلز((1969 ، مدل پارسونز (1967)، مدل هوي و فیلدمن(1999-1987)2، مدل کریگر و هانسون(1999)3 و مدل لایدن و کلینگل (2000)4 می باشد(یوسف وند،(1384 هر یک از مدل هاي حاضر در سال هاي اخیر توسط
پژوهشگران مختلف مورد استفاده قرار گرفته شده است و با بررسی این مدل ها به نظر می رسید مدل هوي و فیلدمن از جامعیت و شرایط مناسب تري برخوردار می باشد. یکی از مهمترین مدلهاي بررسی سلامت سازمانی ، مدل ارائه شده توسط هوي و فیلدمن5 می باشد که شامل 7 بعد: یگانگی نهادي، نفوذ مدیر، ملاحظه گري، ساخت دهی، پشتیبانی منابع، تأکید علمی و روحیه می باشد.
یگانگی نهادي: یگانگی نهادي عبارت است از توانایی سازمان براي تطابق با محیط و سازش با روشهایی است که سلامت برنامه سازمان را حفظ کند و در برابر تقاضاي غیر معقول مراجعان و محیط در امان باشد.
نفوذ مدیر: نفوذ مدیر نیز به توانایی مدیر در تحت تأثیر قرار دادن عملی فرادستان خود اشاره دارد .
ملاحظه گري: ملاحظه گري هم رفتاري است که مدیر را دوست، حامی و همکار کارکنان نشان می دهد. چنین مدیري به نتایج کارکنان توجه دارد و پذیراي پیشنهادات آنها می باشد.
ساخت دهی: بعد دیگر ساخت دهی می باشد، این مفهوم رفتاري است که مدیر به طور واضح انتظارات کار، استانداردهاي عملکرد و رویه ها را صراحتاً تعیین می کند و به رفتاري از مدیر اشاره می کند که وظیفه مدار و موفقیت مدار است.
پشتیبانی منابع: بعد پشتیبانی منابع نیز به سازمانی اشاره دارد که داراي مواد و وسایل لازم و تجهیزات کافی بوده که این مواد و وسایل به راحتی قابل حصول است.
تأکید علمی: تأکید علمی هم به تأکید سازمان براي ارتقاي سطح تخصص و مهارت هاي فنی کارکنان اشاره دارد و در نهایت بعد روحیه می باشد که به احساس اطمینان، اعتماد، همدردي و دوستی که در بین کارکنان وجود دارد، اشاره می نماید(جعفري،(1391 در مورد سلامت سازمانی تحقیقات متعددي انجام گرفته
است که همگی دلالت بر این موضوع دارند که سازمان هاي سالم، سازمان هایی هستند که در همه ي ابعاد فوق در سطح بالایی قرار دارند. (شریفی،(1389 بلانچارد و اوکانر((2001 نیز مدیریت بر مبناي ارزش ها را
عامل اساسی در سلامت سازمان می دانند. هیچ کس جز رهبر سازمان نمی تواند تندرستی سازمان را به آن بازگرداند . درحالی که مدیران، غالباً مسئولیت، راهبرد، فن آوري، بازاریابی یا تأمین مالی را با موفقیت به زیردستان خود تفویض می کنند، مسئولیت سلامت فرهنگی سازمان را نمی توانند به هیچ کس جز خود بسپرند) (لطیفی، (1385 بنابراین مدیران نیز یکی از عوامل اثر گذار بر ، سلامت سازمانی هستند.( رابینز1998 ،ترجمه اعرابی ورفیعی،(1382
-6مروري بر مطالعات پیشین
در مورد سلامت سازمانی تحقیقات متعددي انجام گرفته است که همگی دلالت بر این موضوع دارند که سازمان هاي سالم، سازمان هایی هستند که در همه ي ابعاد فوق در سطح بالایی قرار دارند. (شریفی، (1389 -1سلطان حسینی و همکاران((1390،در پژوهشی تحت عنوان" بررسی سهم نسبی سلامت روانی بر سلامت سازمانی بر ادارات تربیت بدنی استان اصفهان" به نتایج زیر دست یافتند. مؤلفه بهبودي شخصی از سلامت روانی بر پنج مؤلفه از سلامت سازمانی (نوآوري، سازگاري، روحیه، شایستگی ارتباطات و یکپارچگی)؛ مؤلفه کنترل اضطراب از سلامت روانی بر پنج مؤلفه(سازگاري، شایستگی حل مسأله،
