بخشی از مقاله
معماری فراماسونری و تاّثیر آن در خاورمیانه
چکیده
امروزه شاهد رشد چشمگیر ساختمان هایی با مشخصه های فراماسونری در سرتاسر جهان بخصوص در خاورمیانه هستیم. .بناهایی که چالش ها و بحث های بسیاری را پدید آورده اند. به طور قطع میتوان گفت هیچ شاخه ایی از هنر را نمیتوان یافت که از تاَثیرات این خط فکری مستثنی باشد و مسلماٌ معماری نیز جزئی از آنهاست. برای پاسخ به بسیاری از پرسش ها ابتدا می بایست ریشه و فلسفه فراماسونری ، عقاید ، باورها و نمادها را شناخت و سپس درباره رواج تفکر این سبک توضیح داد.در این مقاله سعی می گردد تا اندکی از فلسفه مبهم فراماسون و رابطه آن با معماری در خاورمیانه ،از جمله ایران ، ابهام زدایی گردد.
کلیدواژه : فراماسونری ، هنر ، فلسفه ، خاورمیانه
مقدمه
فراماسون ها با شعار "برابری،مساوات،برادری" در حدود قرن هفدهم میلادی در اروپای غربی ریشه دواندند و نقش بزرگی را در انقلاب های معاصر مانند انقلاب آمریکا علیه استعمار انگلیس ، انقلاب کبیر فرانسه ،انقلاب مشروطیت ایران و ... ایفا کردند.دیری نپایید که این جنبش به خاورمیانه و کشور ایران نیز سرایت کرد.اولین فراماسونری در ایران به دوران ناصرالدین شاه قاجار برمیگردد و در دوران پهلوی به علت مسائل سیاسی اجتماعی– آن زمان لژ های (کانون گردهمایی فراماسون ها) فراوانی در ایران تاٌسیس گردید.
عده ایی از فراماسون ها معتقدند که زمینه های تشکیل مجامع ماسونی در بین صاحبان فن معماری شکل گرفت و دوره ساختن ساختمان های کاتدرال - کلیساهای جامع – را که در سال های بین 900-1600 میلادی را در بر میگیرد دوران رشد این اجتماعات قلمداد میکنند.حضور نورمن فاستر معمار معروف بریتانیایی و دستیار معروف ایرانی وی موژان مجیدی در شورای راهبردی معماری بنیاد ضد اسلامی آقاخان که از فعالیت های گسترده وی در فراماسونری بود ، این سوال را بوجود می آورد که تاٌثیر این جنبش تا به کجا انفوذ یافته است. به دنبال گسترش و شیوع فراماسونری رمزآلود به خاورمیانه که علاوه بر ایران میتوان از تاٌثیرات آن در اندونزی ، هندوستان ( از همین طریق وارد ایران شد) ،مصر ،عراق ، سوریه ،لبنان ،فلسطین ، اردن ،تونس ، نام برد .
فراماسون ها با ساختن بناهای مختلف در سرتاسر جهان سعی در تبلیغ و همگانی کردن این جنبش دارند.نمادها و سمبل های آنان هر کدام نشان دهنده مسلک و راه و روش ،آرمان ها و اهدافشان میباشد.شهرسازی ،معماری و ساختن احجام خاص هندسی مورد نظر آنها ابزاری هستند برای این تاٌثیر گذاری .ساختمان های هرمی ، ستاره شش گوشه ،چشمی در میانه یک مثلث ، در زمره قویترین علامات فراماسونری است .تفاوت و تضاد در دو سبک معماری اسلامی و فراماسونری نیز بحثی است که در حال حاضر بسیار رایج است .تاٌثیرات انرژی مثبت و منفی وجود و عدم وجود هرم،گنبد،ابلیسک،مناره و اعداد خاص در ساختار بناها همه و همه مسائلی است که جای بسی تفکر و تاٌمل دارند.
× تصویری مبهم از ویژگی های معماری فراماسونری در ذهن افراد بسیاری وجود دارد .با مطالعه و تحقیق میتوان تعدادی از این آثار را مورد ررسی قرار داد و علائم این سبک را شناسایی کرد.نمونه هایی از معماری این روش در خاورمیانه و همچنین شهرهایی از ایران دیده شده که درباره آن ها در ادامه این مقاله به همراه مروری کلی بر تاریخچه فراماسون و اهداف آن و تاٌثیرات آن در هنر بویژه معماری گفته خواهد شد.
تعریف فراماسونری
واژه فراماسونری از freestone masonبه معنی بنّای آزاد در انگلیسی و یا franc masonبه معنای بنّای فرانسوی در فرانسوی گرفته شده است..کسی که عضو فراماسونری است فراماسون و ساختمانی که مرکز فعالیت ماسونهاست لژ نامیده میشود .
با توجه به اسناد گذشته میتوان نتیجه گرفت که صنعت معماری بستر رشد فراماسونری بوده است. این صنعت در قرون وسطی نسبت به سایر صنایع از ارزش والایی برخوردار بود و معماران به منظور بهره برداری از توجه قدرتمندان به صنعت مزبور ، سعی داشتند از گسترش بی رویه ی صنف خود جلوگیری نمایند.آنها اسرار و فنون معماری را از دیگران پنهان میکردند . با گسترش مسیحیت و تسلط کلیسای کاتولیک ، این افراد به ساختن کلیسا پرداختند و برای این منظور به سراسر اروپا سفر کردند که این امر نه تنها موجب افزایش اعتبار آنها شد ، بلکه موجبات گسترش این صنف را فراهم آورد . فراماسون ها قبل از آغاز کار در اماکن مختلف ، منازلی موقتی برای خود می ساختند و در آن منازل به تبادل نظر می پرداختند. از آن پس آنها همین نام را برای محل برگزاری جلسات خود برگزیدند.
گروههای ماسونی 33 مرتبه و 33 درجه دارند .شخصی که به درجه 33 میرسد قدرت زیادی داشته و ماسون اعظم نامیده میشود و بالاترین مقام لژ را در اختیار دارد.
تاریخچه
به نوشته (Encyclopedia of occultism and parapsychology) فراماسونری جنبشه سری در قرن 17 میلادی بوده است. در بریتانیا ترکیبی از نسخه بریتانیایی گنوسیک 1 تا جنبش روسیکروسین2 آلمان بوده است..هر چند این جنبش ریشه در آموزه های صنف معمار و ساختمان در قرون وسطی دارد ،فرم مدرن فراماسونری ریشه در حالت بازیابی شده و راز آمیز گنوستیک در دوران موسوم به دوران پس از اصلاحات دارد. ماسون ها به یک قدرت برتر معتقدند و کتابی مقدس بسته به مذهب اعضای خود را به کار میبرند و همچنین آنها سیاست حفظ اسرار در مورد مراسم خاص خود داشته اند. ماسونری از تشکیلات منظم جهانی است که بر ارکان دولت های جهان و اکثر وجوه زندگی سیاسی ، اقتصادی و فرهنگی جوامع سلطه یافته است و بسیار آزادانه عمل میکند 3. مرکز اصلی فراماسونری پاریس ، لندن ، و امریکا میباشد که فرماندهی اصلی همه لژ های تابعه را در کشور های جهان بر عهده دارد. در رابطه با منشأ فراماسونری نظرات متعددی وجود دارد که هرکدام بیشتر شبیه به احتمال است و نظری قطعی در این باره وجود ندارد .مدارکی موجود است که نشان میدهد در اواخر قرن شانزدهم میلادی لژ های فراماسونری در اسکاتلند 3 وجود داشتند.
نظریه دیگری مبنی بر این است که بیشتر تعلیمات این گروه از حکومت مصر باستان کسن شده است ، اما قطعی ترین اسناد موجود نشان از این دارد که تأسیس اولین لژ فراماسونری در سال 1717 میلادی در انگلستان و زمان سلطنت خاندان هانوور4 بوده است. سیر فراماسونری و عوامل اوج گیری آن را میتوان این گونه خلاصه کرد.:
افول قدرت مصر و نابودی فرعون و مهاجرت قوم بنی اسراِئیل ، به دنبال آن شروع ترویج تعالیم ماسونی مصری و اضافه شدن تعالیم مختلط کابالا 5 ، ورود آن به اروپا و شروع ساخت اولین لژ فراماسونری به نام "دال بیلدرز " یا "لژ کهن " .اوج گیری این مکتب با آغاز شدن فعالیت رسمی ماسون ها در اروپا به علت کمرنگ شدن نقش مذهب در قرن 18 میلادی ادامه یافت و پس از استقلال امریکا در سال 1789 فراماسونری به آنجا نیز راه یافت.
فراماسونری در خاورمیانه
فراماسونری پس از سال 1730 از اروپا به آسیا وارد شد .اولین لژ به فرمان دولت انگلستان در کلکته هند تأسیس گردید و سپس شعبات آن به ایران ،مصر و ترکیه سرایت کرد.نخستین لژ فراماسون ها در خاورمیانه در مصر به نام لژ ایزیس6 در سال 1798 بنا شد و بعد از آن در سال 1845 ایتالیایی ها لژ اهرام را تأسیس کردند که توانستند افراد بسیاری را به عضویت خود در آورند. به دنبال آن لژهای متعدد دیگری در این کشور بنا شد. فراماسون ها در مصر فعالیت های فرهنگی بسیاری داشتند که از جمله آن می توان به مجله للطایف و الایام اشاره کرد.نخستین لژ فراماسونری در سوریه در سال 1262 توسط سرکنسول انگلیس7 بنا شد و در سال 1869 نیز لژ لبنان در بیروت ساخته شد. از دیگر مقر های فراماسون ها در خاورمیانه میتوان به لژ اساسی پادشاهی سلیمان در اسرائیل ، لژ پاکس در بیت المقدس ، لژ اتحاد یهودیان در غزه اشاره کرد.
فراماسونری در ایران
فراموش خانه عنوان معادلی است که در ایران به فراماسونری داده شد .در واقع اولین لژ ایرانی در سال 1275 قمری توسط میرزا ملکم خان ناظم الدوله8 ساخته شد و نام آن را فراموش خانه نامیدند.عصر پهلوی به ویژه پهلوی دوم را می باید عصر رشد فراماسونری در ایران دانست . ابتدا مرحله سکوت در دوره رضا شاه ، مرحله دوم احیای فراماسونری و ایجاد لژ پهلوی و در آخر رشد فراماسونری در سال . 1955 در دوره محمدرضا پهلوی بر خلاف دوران رضا شاه ، لژ های متعددی در ایران تأسیس شد که میتوان از لژ همایون ، مولوی ، تهران، خیام، روشنایی ، لژ بیداری ایرانیان ، مهر ، کوروش و لژ بزرگ ایرانیان7 نام برد. بعد از انقلاب اسلامی گروه های بنیاد گرا و ملی گرای لیبرال در پی اعتراض به لزهای فراماسونری در ایران باعث تعطیل شدن آنها گردیدند.
اهداف فراماسون ها
پیام اصلی فراماسونری به طور خلاصه مقابله با اعتقادات مشترک میان ادیان بود.احیای الهه های ملل باستان ، اعتقاد به اوما نیسم ، متریالیسم و سکولاریسم ، عدم اعتقاد به روح و امور فرا مادی و... و همچنین اعتقاد راسخ به حضرت سلیمان اما نه به عنوان نبی بلکه بعنوان پادشاه جادوگر و ماسون اعظم.
نمادهای فراماسونری
از نمادها و نشانه های این خط فکری میتوان به پرگار و گونیا اشاره کرد.این شکل نماد اصلی فراماسون هاست که در آن پرگار و گونیای برعکس که علامت بنّایی است وجود دارد. حرف “G” که مخفف کلمه “goat” به معنی بز است نیز یکی از علامت هاست.بز یاقوت ، کلید آنخ (Ankh) که نماد جاودانگی است ، چشم جهان بین ، و ابلیسک نیز از نمادهای اصلی میباشند. ابلیسک به معنی سوزن یا ستون نوک تیز ،ستون سنگی چهارگوش بلندی است که در بالای آن یک نوک هرمی جای دارد. در دوران کهن مصریان باور داشتند که این ستون نمادی از تکه جهاردهم بدن اوزیریس میباشد. این بنا در معماری مصر باستان ، آشور ، اکسومی اتیوپی ، روم باستان ، بیزانس به کار رفته است. دستکش سفید ، دست دادن به شیوه های مختلف که هرکدام نشان دهنده درجات ماسون ها در گروه است ، عدد 9 ، 11 ، مثلث رو به بالا و پایین (علامت مرد و زن ) از دیگر مشخصه هاست.
اعداد مقدس فراماسونری
عدد سیزده که در برخی از ادیان از جمله مسیحیت از اعداد نحس و شوم تلقی میشود در این مکتب عدد مقدسی است .این نماد در طرح یک دلاری به کار رفته است که در آن 13 شاخه زیتون در پای چپ ، 13 تیر در پای راست ، 13ستاره پنتاگرام در بالای سر که مجموعاً ستاره هگزاگرام را تشکیل میدهند و 13 خط سفید و قرمز بین دو بال عقاب که در پرچم امریکا به کار رفته است قابل مشاهده میباشد.همچنین اگر نماد پرگار و گونیای بر عکس را روی این شکل پیاده کنیم حروفی که در دور هرم جدا خواهد شد کلمه mason را تشکیل خواهد داد.از دیگر اعداد مقدس ماسون ها عد 33 میباشد که فراماسونر های اعظم دارای این درجه خواهند شد .
